Tiểu cầu là gì? Vai trò của tiểu cầu

Tiểu cầu là một loại tế bào có kích thước nhỏ nhất trong máu người, với đường kính chỉ bằng 20% hồng cầu, có hình tròn hoặc bầu dục. Số lượng tiểu cầu trong máu được đo bằng PLT (Platelet Count). (1)

Tiểu cầu có vai trò rất quan trọng với quá trình đông máu, tạo ra các cục máu đông, co mạch, miễn dịch. Chức năng chính của tiểu cầu là cầm máu. Khi cơ thể bị thương, tiểu cầu có thể làm đông máu, ngăn máu chảy ra ngoài. Trừ những trường hợp vết thương quá lớn, tiểu cầu tập trung cũng không thể ngăn tình trạng này. (2)

Số lượng tiểu cầu trong máu bao nhiêu là ổn định?

Chỉ số bình thường của tiểu cầu trong máu là 150.000 đến 400.000 tiểu cầu/μl máu (1 μl = 1 mm3), trung bình là 200.000 tiểu cầu/μl máu. Vậy, mỗi lít máu sẽ chứa khoảng 150 đến 400 tỷ tế bào tiểu cầu. Bất thường về số lượng tiểu cầu cảnh báo các vấn đề về sức khỏe.

Dấu hiệu nhận biết giảm tiểu cầu trong sốt xuất huyết

Sốt xuất huyết giảm tiểu cầu thường khởi phát đột ngột, diễn biến qua 3 giai đoạn gồm giai đoạn sốt, nguy hiểm và hồi phục.

Giai đoạn sốt

Người bệnh thường có dấu hiệu sốt cao đột ngột, liên tục, kéo dài, chán ăn và buồn nôn. Da của bệnh nhân xung huyết, đau cơ, đau khớp và nhức 2 hốc mắt. Các nốt xuất huyết dưới da dần xuất hiện. Bệnh nhân chảy máu cam, chảy máu chân răng.

Giai đoạn nguy hiểm

Sốt xuất huyết giảm tiểu cầu nguy hiểm nhất là vào ngày thứ 3 cho đến thứ 7 của bệnh. Lúc này, người bệnh có thể còn hoặc đã giảm sốt. Một số triệu chứng thường gặp ở giai đoạn này là thoát huyết tương do tăng tính thấm thành mạch, nề mi mắt, gan to, tràn dịch màng phổi, li bì, đau, da lạnh ẩm, tụt huyết áp hay không đo được huyết áp, tiểu ít,… Số lượng tiểu cầu thường giảm đáng kể vào ngày thứ 4 của bệnh.

Đối với người bệnh không bị sốc do sốt xuất huyết, số lượng tiểu cầu giảm nhẹ từ ngày thứ 3 đến ngày thứ 7 của bệnh, trở lại mức bình thường vào ngày thứ 8 hoặc ngày thứ 9. Ở trẻ nhỏ, có ít mối tương quan giữa số lượng tiểu cầu và biểu hiện chảy máu, hoặc số lượng và mức độ nghiêm trọng bệnh.

Người bệnh thường có xuất huyết dưới da, chảy máu mũi, kinh nguyệt kéo dài hoặc sớm hơn kỳ hạn, tiểu máu, xuất huyết nội tạng. Trong một số trường hợp, người bệnh có biểu hiện viêm gan nặng, viêm não, viêm cơ tim.

Giai đoạn hồi phục

Giai đoạn này thường kéo dài 48-72 giờ. Người bệnh thường hết sốt, thèm ăn, thể trạng tốt hơn, huyết động ổn định, tiểu nhiều. Nếu truyền dịch quá mức trong giai đoạn hồi phục có thể gây phù phổi hoặc suy tim.

Cơ chế giảm tiểu cầu trong sốt xuất huyết

Khi muỗi vằn mang virus sốt xuất huyết đốt người, virus sẽ xâm nhập vào hệ tuần hoàn, gắn vào tiểu cầu rồi nhân lên, khiến virus truyền nhiễm nhân lên. Một số lý do khiến tiểu cầu giảm trong sốt xuất huyết là:

Tiểu cầu bị nhiễm khuẩn giết chết tiểu cầu bình thường

Các tế bào tiểu cầu bị nhiễm bệnh có xu hướng thích triệt tiêu các tế bào tiểu cầu bình thường, đó là một trong những lý do chính khiến số lượng tiểu cầu của bệnh nhân sốt xuất huyết giảm sút.

Tế bào miễn dịch tiêu diệt tiểu cầu

Các tế bào miễn dịch chống lại mầm mống bệnh tật là cơ chế bảo vệ tự nhiên của cơ thể chống lại virus sốt xuất huyết nói riêng và các loại virus, vi khuẩn khác nói chung. Những tế bào này tiêu diệt các tiểu cầu thông thường vì chúng tin rằng tiểu cầu lúc này là những thực thể nguy hiểm.

Sốt xuất huyết ảnh hưởng đến tủy xương

Tủy xương là nơi hình thành tất cả các tế bào máu, bao gồm cả tiểu cầu; nên việc ức chế virus sốt xuất huyết dẫn đến số lượng tiểu cầu thấp hơn.

Số lượng tiểu cầu thấp nguy hiểm như thế nào?

Giảm tiểu cầu có nhiều mức độ từ nhẹ cho đến nghiêm trọng:

• Ở mức độ nhẹ: số lượng tiểu cầu trong cơ thể giảm dưới 150.000 tế bào/ 1 micro lít máu.
• Ở mức độ nguy hiểm: tiểu cầu giảm còn dưới 50.000 tế bào/ 1 micro lít máu.
• Ở mức độ nghiêm trọng: tiểu cầu giảm chỉ còn 10.000 – 20.000 tế bào/ 1 micro lít máu.

Nếu lượng tiểu cầu giảm xuống mức cho phép, người bệnh không chỉ bị xuất huyết, mà khả năng đông máu và chống nhiễm trùng của cơ thể giảm hoàn toàn. Nếu tiểu cầu giảm xuống mức cho phép, người bệnh sẽ xuất hiện các dấu hiệu chảy máu chân răng, chảy máu cam, vùng dưới da xuất huyết hay nghiêm trọng hơn là xuất huyết não dẫn đến tử vong.

Sốt xuất huyết giảm tiểu cầu thường xảy ra vào ngày thứ mấy?

Sốt xuất huyết giảm tiểu cầu thường xảy ra vào ngày thứ 4 của bệnh. Ở người trưởng thành không bị sốc do sốt xuất huyết, số lượng tiểu cầu có thể giảm nhẹ đến vừa từ ngày 3-7 của bệnh và trở lại mức bình thường vào ngày thứ 8 hoặc 9. Ở trẻ nhỏ, có ít mối tương quan giữa số lượng tiểu cầu và biểu hiện chảy máu hay số lượng tiểu cầu và mức độ nghiêm trọng của bệnh.

Cách tăng tiểu cầu khi bị sốt xuất huyết

Để tăng số lượng tiểu cầu cho bệnh nhân sốt xuất huyết, người bệnh cần chú trọng các loại thực phẩm sau trong bữa ăn hằng ngày:

• Rau xanh: Rau lá xanh chứa nhiều vitamin K, chất dinh dưỡng cần thiết cho cơ thể để sản xuất protein hỗ trợ quá trình đông máu và tăng tiểu cầu;
• Trái cây có múi: Trái có múi có chứa nhiều vitamin C cần thiết cho các chức năng của tiểu cầu, giúp tăng số lượng và giúp tiểu cầu hoạt động tốt hơn;
• Thực phẩm giàu sắt: Sắt cần thiết cho sự tổng hợp tế bào tiểu cầu và cả hồng cầu. Tăng tiêu thụ sắt có thể tăng tiểu cầu một cách tự nhiên. Những thực phẩm giàu sắt có thể kể đến như đậu lăng, hạt bí ngô và thịt bò.
• Thực phẩm giàu vitamin D: Vitamin D là chất dinh dưỡng khá quan trọng trong việc tăng tiểu cầu. Chất này giúp xương, cơ và dây thần kinh hoạt động tốt. Các loại thực phẩm giàu vitamin D có thể kể đến như lòng đỏ trứng, cá hồi, cá ngừ, sữa chua và sữa,…
• Thực phẩm giàu folate: folate hay vitamin B9 có chức năng hỗ trợ và tạo ra các tế bào khỏe mạnh, xuất hiện tự nhiên trong nhiều loại thực phẩm như đậu phộng, đậu tây, đậu mắt đen, nước cam,…