Rươi

Con rươi thuộc ngành Giun đốt, sống ở biển và vùng nước lợ. Nó là đặc sản côn trùng ở các vùng đồng bằng Bắc Bộ, Bắc Trung Bộ nơi có vùng trũng, có nước thủy triều lên xuống chảy vào các con sông, con lạch nhỏ. Đặc biệt Tứ Kỳ Hải Dương và Hải Phòng là hai vùng khai thác rươi ngon nổi tiếng. 

Tục ngữ có câu “Tháng chín đôi mươi, tháng mười mùng năm” để nói về mùa rươi tập trung từ ngày 20 - 9 đến ngày 5 - 10 âm lịch hàng năm. Cũng có câu ca dao:

Bao giờ cho đến tháng mười

Bát cơm thì trắng bát rươi thì đầy.

để nói về niềm ước ao cuộc sống đủ đầy sung túc thể hiện qua hình ảnh cơm trắng, rươi ngon. Như thế đủ thấy, từ lâu con rươi đã là một món ăn quen thuộc trên mâm cơm của người Việt. 
 

Món ngon từ đặc sản côn trùng rươi nhiều lắm: mắm rươi, rươi kho, nem rươi, rươi rang muối, rươi cuốn lá lốt, lẩu rươi,... nhưng nổi tiếng bậc nhất hẳn là chả rươi. Chả rươi là món đặc sản nức tiếng vùng Tứ Kỳ Hải Dương, Hải Phòng và cả ở Thủ đô Hà Nội. 

Mỗi địa phương có cách pha phối gia vị khác nhau đôi chút, nhưng tựu chung con rươi tươi đều được đánh với trứng, nêm thì là, lá lốt, lá gừng, vỏ quýt, hành lá, mắm ngon,... ăn chung với rau sống, dưa góp, nước mắm chua ngọt và bún. Có người trông thấy con rươi thì hơi sợ, mà ăn chả rươi lại ngon… hết cả sợ. 
 

Sao lại có thứ chả vừa béo ngậy, vừa thơm. Không nhận ra một tí ti mùi tanh, vị đắng, vị cay nào của các nguyên liệu, chỉ thấy hài hòa, ngon đê mê đầu lưỡi. Du lịch Hà Nội, Hải Dương, Hải Phòng vào mùa thu, tức là mùa rươi, du khách nhất định phải thử món chả rươi - đặc sản côn trùng Việt Nam, một lần cho biết cái hương thu xứ Bắc Bộ nó quyến rũ đến bực nào. 

Châu chấu

Hay còn gọi là “tôm bay”, bởi vì con châu chấu rang lên nó giòn tanh tách, bùi bùi, tê tê, thơm ngon chẳng kém gì tép đồng. Không phải lúc nào cũng có tôm bay mà ăn. Khi lúa trổ đòng đòng, từng đàn “giặc châu chấu” kéo đến ăn lúa, thì cũng là lúc người dân nô nức đi quay châu chấu.
 

Loại đặc sản côn trùng thường ăn là châu chấu lúa và châu chấu tre. Các món ăn chủ yếu là châu chấu rang lá chanh, châu chấu chiên, châu chấu xào sả ớt,... Phổ biến nhất là món châu chấu rang lá chanh. Mồi này mà bưng lên bàn nhậu thì bao nhiêu két bia, bao nhiêu cữ rượu giấu trong hầm của cánh mày râu cũng phải bay sạch. 

Làm châu chấu rất tốn công. Người ta phải bẻ càng, vặt cánh, rút ruột từng con, rửa muối, chần nước sôi cho sạch mới rang được. Khi rang thì lại phải kiên nhẫn, đảo tới khi châu chấu vàng ruộm lên, cái càng cũng phải giòn rụm, mới xóc tỏi, xóc lá chanh, búng gia vị. 
 

Châu chấu rang cũng là một món đặc sản côn trùng vừa bổ vừa tốn cơm. Nhiều khách du lịch đến Ba Vì, Hà Nội thưởng thức món ăn này, hô thần chú “tôm bay” là quên sợ, lần sau nghe ngóng thấy mùa “quay châu chấu” đến là phải nhanh chân đi thưởng thức ngay kẻo hết mùa. 

Nhộng

Chẳng phải thứ đặc sản côn trùng cao sang gì, trong quán cơm bình dân cũng có thể bắt gặp món nhộng tằm. Nhộng này ăn lá dâu, nhả tơ dệt lụa. Theo Đông y, khi ăn nhộng là ta ăn nguyên con không sót phần nào hết, thành thử nguyên khí đủ đầy, đại bổ. Nói theo ngôn ngữ Tây y, nhộng giàu đạm, loại đạm này lại dễ tiêu, cũng bổ. 
 

Các cụ ngày xưa có câu: “Tháng chín ăn rươi, tháng mười ăn nhộng.” Thế là ăn kiểu mùa nào thức nấy. Con nhộng lấy từ kén ra, béo nung núc, đem rang lá chanh, làm nộm, xào lá lốt, chiên xù,... đều thơm ngon cực kì.

Nhộng không khó chế biến, không kén nguyên liệu, chỉ có cái đặc biệt là rất giàu đạm nên dễ thiu, ăn phải miếng nhộng ôi là biết ngay. Nhộng phải tươi, xào nấu làm sao không bị vỡ, khi ăn cảm nhận được vị béo bùi vỡ òa trong miệng mới là làm khéo.

Con nhộng nhả tơ là đặc sản đồng bằng Bắc Bộ, còn các vùng núi cao, đặc biệt là Mù Cang Chải, Yên Bái thì lại có đặc sản nhộng ong. Nhộng ong là ấu trùng non lấy từ tổ ong. 
 

Từ đặc sản côn trùng nhộng ong có nhiều món ngon như nhộng ong xào, nộm nhộng ong. Đặc biệt lên Mù Cang Chải không ai quên thưởng thức món nhộng xào mùng. Mùng ở đây là dọc mùng hay còn gọi là cây bạc hà. Nhộng thì mềm béo, mùng thì xanh giòn, hòa quyện với nhau mộc mạc thôi mà hấp dẫn lạ thường.

Nhộng ong rộ từ khoảng tháng 4 đến tháng 8. Du lịch Yên Bái, vừa chiêm ngưỡng cảnh sắc Mù Cang Chải bát ngát hùng vĩ, vừa nhấp rượu cần, vừa nhắm nhộng xào mùng thì quả là trọn vẹn không gì bằng. 

Đuông dừa

Người ta vẫn hay đem con đuông dừa ra chọc ghẹo nhau, vì trông hình thù nó cũng hơi gớm ghiếc thật. Hiện nay con đuông dừa đã bị cấm buôn bán, nhưng nhiều nơi vẫn bán chui. Khó ở chỗ lệnh cấm ban xuống để bảo vệ dừa Bến Tre trước sự tàn phá khủng khiếp của loài sâu này, còn người dân bán chui vì… thèm. 
 

Con đuông này xuất hiện nhiều ở vùng đồng bằng sông Cửu Long, chuyên đục khoét làm héo dừa. Nó phá hoại từ lúc là ấu trùng cho tới khi trưởng thành thành con bọ. Nó phá từ dừa đến đến cau, cọ, chà là, tóm lại là cây họ Cau. 

Người dân Nam Bộ nghĩ ra nhiều cách ăn đặc sản côn trùng đuông dừa, như lăn bột chiên, rang, luộc nước dừa, nấu cháo, làm gỏi, thổi xôi đuông.

Nghe nói triều Nguyễn Gia Long và Minh Mạng rất mê xôi đuông. Mà thời nay thì du khách nước ngoài khoái thử thách ăn “đuông lội sông” tức là món đuông tẩm nước mắm. Con đuông còn sống, ngọ nguậy, ai thích ăn thì mô tả nó ngọt ngọt, bùi bùi như trứng, lại chẳng kém phô-mát. 
 

Nhưng nói chung, du khách tới đồng bằng sông Cửu Long, du lịch Bến Tre may mắn gặp nhà nào hạ cây dừa bị đuông đục, được thết đãi bữa đuông tươi thì vừa giúp gia chủ, vừa được biết một món đặc sản miền sông nước, chứ không nên tìm đến ăn ở hàng quán, tức là vô tình cổ vũ cho hành vi trái pháp luật. 

Sá sùng

Sá sùng thuộc ngành Giun đốt, là một loài hải sản quý sống ở dưới biển sâu. Ở Việt Nam, nó có rất nhiều tên gọi thay đổi theo từng vùng miền như con sâu đất, đồn đột, chặt khoai, giun biển, địa sâm bi bi, con cạp đất, con mồi,... Những tỉnh khai thác sá sùng nổi tiếng nhất nước ta là Quảng Ninh, Nha Trang (Khánh Hòa) và Côn Đảo (Vũng Tàu). 
 

Từ thời xưa, đặc sản côn trùng sá sùng đã được được khai thác để làm cống vật tiến vua, là món ngon của riêng tầng lớp quý tộc. Đến ngày nay, sá sùng vẫn được mệnh danh là “mì chính của người giàu”. Ấy là bởi trong nồi nước dùng, đặc biệt là nước phở, mà bỏ vài con sá sùng nướng thơm vào thì mới có vị ngọt đằm sâu vô cùng quyến rũ. 

Du khách đến các vùng biển Vân Đồn Quảng Ninh, du lịch Côn Đảo hoặc ghé thăm huyện đảo Lý Sơn, Quảng Ngãi sẽ có dịp thưởng thức sá sùng tươi nữa. Sá sùng xào tỏi, sá sùng chiên, gỏi sá sùng, sá sùng xào su su, xáo sá sùng,... vừa béo vừa thơm ngon lạ lùng. 
 

Không ít người du lịch Quảng Ninh, du lịch Côn Đảo cũng chọn mua đặc sản côn trùng sá sùng khô làm quà, bởi món đặc sản này giá thành lên tới hàng triệu đồng/kg mà mua ở thành phố lớn cũng chưa chắc đã mua được đồ mới.  

Trong bụng sá sùng nhiều cát, sau khi sơ chế sạch, đem nướng thơm nấu cháo, hầm gà ác, nấu nước dùng kiểu “quý tộc”, hoặc nhâm nhi sá sùng như mực nướng thì càng là cái thú tiêu tiền trong khoái hoạt. 

Cà cuống

Cà cuống hay còn có một cái tên mĩ miều là “long sắt”, tức con rận rồng. Nó là thức ngon đi vào sử sách, được chép lại trong "Đại Việt sử ký toàn thư" như một cống phẩm Triệu Đà đưa sang Hán triều. Tức là ít nhất cũng phải 2000 năm trước, người Việt đã biết đến cái hương thơm cay tê như quế mà đậm đà hơn xa quế của con cà cuống. 
 

Hình như những thứ thực thơm tho thì hình dáng bên ngoài lại không bắt mắt lắm, như phương Tây người ta say sưa hít hà hương cây nấm cục truffle xù xì cục mịch, thì nhiều nước phương Đông lại mê mẩn mùi thơm của con cà cuống tối ngày lội ao, đầm, ruộng, bãi. 

Cà cuống, đặc sản côn trùng, là thức ngon trong nhiều nền ẩm thực lớn của châu Á như Việt Nam, Ấn Độ, Thái Lan, Trung Quốc,... Hiện nay, do lạm dụng dụng thuốc bảo vệ thực vật, kiếm cà cuống ở Việt Nam rất khó, phải mua từ các nước bạn Campuchia, Thái Lan với giá đắt đỏ.
 

Mùi thơm cà cuống có thể đã dần trở thành một thứ “truyền kì” ở thời đại này. Du khách đến Thủ đô không dễ gì gặp bát bún thang, nước chấm bánh cuốn, nước chấm bún chả,... có vẩy tinh dầu cà cuống như những trang văn tuyệt diệu của Thạch Lam, Vũ Bằng ghi lại. 

Tục ngữ có câu cà cuống chết đít còn cay. Thực ra, cái phần tinh dầu làm nên hương vị mê hoặc kì lạ trong nghệ thuật ẩm thực Hà Nội truyền thống nằm ở gáy cà cuống đực. Mỗi con cà cuống chỉ cho khoảng 0,02 ml tinh dầu, cần 1000 con để chắt được 20 ml. Giá cà cuống đã vọt lên khoảng 5 triệu VNĐ/kg.

Chỉ có người sành ăn, người trót nếm hương cà cuống một lần rồi, mới bị ông thần khẩu sai khiến cứ phải tìm đúng quán nào có nước mắm pha tinh dầu cà cuống mới chịu được. 
 

Cà cuống đặc sản côn trùng còn được chế biến thành nhiều món ăn hấp dẫn khác như ngâm nước mắm nguyên con, ngâm rượu, xào mỡ, ướp muối, rang, chiên,... Thật mong nông nghiệp sạch sẽ mau chóng lớn mạnh hơn nữa, để toàn dân khỏe mạnh, và để cà cuống quay lại các cánh đồng Việt Nam. 

Trứng kiến

Trứng kiến là một đặc sản núi rừng. Kiến ở đâu cũng có, nhưng ở thành phố thì tìm đâu được tổ kiến vàng, kiến đen đầy trứng thơm ngon, bùi béo mà chọc? 

Độ tháng 5-6, kiến làm tổ dày đặc trên cây rừng, cũng là mùa trứng kiến. Đồng bào Rơ Măm ở Kon Tum từ lâu đã thết đãi khách quý bằng món gỏi cá kiến vàng. Thịt cá dai thơm, kết hợp với trứng kiến chua chua nổ tanh tách, nồng nàn ớt xanh, tiêu rừng, thính gạo, hít thêm ít rượu cần bén phải biết. 
 

Ở phía Bắc, người Thái đen ở Sơn La cũng ăn đặc sản côn trùng trứng kiến. Khách du lịch Sơn La có thể ghé chợ Nà Sì họp ven Quốc lộ 6, ngôi “chợ côn trùng” lừng danh đất Việt để mua trứng kiến tươi rói từ rừng ra chợ. 

Đồng bào Thái chỉ khai thác trứng kiến vàng chua chua và trứng kiến gai đen thơm ngậy. Trứng kiến đen rộ vào tháng 4, tháng 5, đúng mùa khoảng 350,000 VNĐ/kg mà trái mùa có thể lên đến khoảng 600,000 VNĐ/kg. 
 

Canh trứng kiến cá giòn ngọt thanh, canh trứng kiến lá lốt mát ruột ngày hè. Chả trứng kiến lá lốt vừa ngọt thịt vừa bùi trứng, trứng kiến xúc bánh đa quyện ngon nồng nàn. Còn xôi trứng kiến đậm vị mà tốt nhất là nên thích vừa vừa, vì lỡ thích mê thì trứng kiến đâu có dễ mua và rẻ như trứng khác!