Mỗi ngày trôi qua, tôi rất kinh ngạc với lượng thông tin tôi tiếp nhận; tôi nghe tin tức trong khi chạy bộ buổi sáng, lướt qua vài giấy tờ trong lúc ăn sáng, kiểm tra các tài khoản mạng xã hội trong một ngày, và xem ti vi trước khi đi ngủ, tất cả những thứ đó đều được cập nhật mới qua email và Twitter.

Bản thân những điều đó có vẻ như quá tải, nhưng mọi thứ thật sự rất thú vị khi một số thông tin có tính sai lệch, không chính xác hay thậm chí là những tin tức rỗng tuếch được bịa đặt. Nó làm mọi thứ trở nên khó khăn hơn để tin rằng đó là sự thật. Nhưng khi so với những nguồn cạnh tranh hay các ý kiến ngoài kia, đi tìm sự thật hay ít nhất là gần đúng đôi khi là cả một vấn đề. Thứ bạn tin tác động đến thứ bạn mua, cách thức bạn làm, ai là người bạn bỏ phiếu, và cả cách bạn cảm thấy như thế nào. Nói một cách khác, nó đơn giản quyết định cách bạn sống cuộc đời của bạn.

Vậy làm thế nào bạn biết cái gì quan trọng đối với bản thân hay là không? Cách thức rõ ràng nhất là học cách suy nghĩ phản biện. Tư duy phản biện đơn giản như tên gọi của nó - đó chỉ là phương pháp tư duy giúp bạn đến gần hơn với câu trả lời đúng nhất. Vì thế lần sau khi bạn có vấn đề cần giải quyết, một quyết định mà mất nhiều thời gian để đưa ra, bạn có thể quyết rằng liệu nó có gần đúng - và nếu bạn nên làm điều gì đó với nó. 

1. Đừng có “xem mặt bắt hình dong”

Bước đầu tiên để suy nghĩ chín chắn là học cách nâng cao giá trị những điều bạn nghe được, bạn đọc được và thứ bạn quyết định làm gì. Vậy nên, thay vì bắt tay vào hành động vì đó là những thứ bạn luôn luôn thực hiện hay chấp nhận mọi thứ bạn nghe đều là sự thật, hãy dành thời gian để ngẫm nghĩ. Vấn đề là cái gì? Đâu là giải pháp có khả thi? Ưu và nhược điểm là gì? Dĩ nhiên, bạn sẽ là người quyết định nên tin vào điều gì và cần làm những gì, nhưng nếu bạn thực sự xem xét mọi điều, bạn có khả năng đưa ra lựa chọn tốt hơn, hợp lý hơn. 

2. Xem xét động cơ thực hiện

Chúng tôi gần đây nhận được một cuộc gọi từ nhà cung cấp dịch vụ di động về việc thay đổi gói cước di động đã rất cũ và rẻ. Họ nói rằng họ có thể cung cấp cho chúng tôi một gói cước mới mà có những tiện ích tốt hơn. Nhưng tại sao, chồng tôi hỏi, liệu công ty có hứng thú trong việc tiếp thị chúng tôi vì thế chúng tôi có thể trả ít hơn không? Có các công ty nào mà không ưa thích việc kiếm nhiều tiền hơn? Thật là một câu hỏi hay, đúng không? Và lý do chúng tôi hỏi như thế vì chúng tôi thắc mắc động cơ của công ty di động. Những điều họ giải thích không hợp lý chút nào.

Thông tin đến từ đâu là chìa khóa của việc suy ngẫm cẩn thận về nó. Mọi người đều có động cơ và mục đích. Đôi khi như công ty di động, nó khá là rõ ràng; một vài trường hợp khác, nó rất là khó khăn để tìm ra. Nên biết rằng nguồn gốc của thông tin đến từ đâu sẽ ảnh hưởng đến việc bạn đánh giá nó như thế nào - và nếu bạn quyết định hành động dựa trên cơ sở đó. 

3. Thực hiện công việc tìm kiếm của bạn

Tất cả thông tin mà đến với chúng ta mỗi ngày có thể là quá nhiều, nhưng nếu bạn quyết định vấn đề cần giải quyết là gì, đó có thể là một công cụ hữu ích. Nếu bạn có rắc rối cần giải đáp, đưa ra một quyết định, đánh giá một quan điểm, hãy lên Google và bắt đầu đọc về nó. Càng nhiều thông tin bạn nắm giữ, bạn càng chuẩn bị tốt hơn cho việc suy nghĩ thông suốt và đưa ra câu trả lời chính đáng cho câu hỏi của bạn. 

4. Hãy đặt câu hỏi

Thỉnh thoảng tôi thấy bản thân mình né tránh những câu hỏi.  Chúng khiến tôi cảm thấy mình như một con ‘ ma nơ canh ‘, đặc biệt khi những ai đang cố “ lấp liếm “ chúng đều không dễ tiếp nhận. Nhưng hầu như, tôi không thể chịu đựng bản thân mình. Tôi chỉ cần biết! Và một khi bạn tiến vào cái quá trình gian nan đó, bạn không chỉ học được nhiều thứ hơn, mà còn khám phá những cách thức hoàn toàn mới để suy nghĩ về mọi điều. Tôi nghĩ những khía cạnh khác có thể cũng giúp bạn tiến gần hơn việc suy nghĩ thấu đáo qua một vấn đề nào đó hoặc những điều còn là ‘ẩn số’, cách đưa tôi đi đến điểm tiếp theo … 

5. Đừng cho rằng bạn đúng

Tôi biết điều đó thật khó. Tôi đấu tranh với mong muốn cứng nhắc được đúng nhiều như người tiếp theo. Bởi vì việc cảm thấy bản thân mình đúng là cảm giác thật tuyệt vời. Đó là một chuyến đi cái tôi hầu hết mọi người đều muốn trải nghiệm nó một đôi lần. Nhưng tự cho bạn đúng thường sẽ khiến bạn bị lệch đường khi nói đến tư duy phản biện. Vì nếu bạn không tiếp nhận các quan điểm và ý kiến khác, và nghĩ chúng thật là ‘sáo rỗng‘, và so sánh chúng với quan điểm của bản thân, sau tất cả bạn không thực sự thực hiện công việc suy ngẫm - và chắc chắn không theo cách quan trọng. 

6. Hãy phân chia nó ra 

Khả năng thấy được bức tranh lớn thường được xem là phẩm chất tuyệt vời, nhưng tôi cá rằng khả năng để nhìn thấy các chi tiết cụ thể của nó còn tuyệt vời hơn. Sau tất cả, đa số các vấn đề là quá lớn để giải quyết trong một lần, nhưng chúng có thể được phân chia ra thành nhiều phần nhỏ hơn. Các phần càng nhỏ, thì càng dễ dàng để nhận định chúng một cách rời rạc và đi đến phương pháp ‘gỡ rối’ phù hợp. Đây là cách thức đặc biệt quan trọng mà các nhà khoa học thực hiện; trước khi họ có thể hiểu được một hệ thống lớn hơn - chẳng hạn cơ thể của chúng ta hay hệ sinh thái vận hành như thế nào, họ phải hiểu được tất cả các mảng của hệ thống đó, cách chúng hoạt động, và làm cách nào chúng liên quan đến nhau.   

7. Hãy đơn giản hóa 

Trong cộng đồng giới khoa học, một chuỗi các lý do được gọi là dao cạo Occam thường được sử dụng để quyết định giả thuyết nào có khả năng đúng. Điều đó đồng nghĩa với việc đi tìm lời giải thích đơn giản nhất mà phù hợp với tất cả mọi điều thực tế. Đó là cái bạn gọi là lời giải trình rõ ràng, và là điều thường được ưu thích, ít nhất cho đến khi nó được minh chứng là không đúng. Thông thường dao cạo Occam chỉ là cảm giác phổ biến. Chắc chắn là có khả năng kem chăm sóc da giá cao trên TV sẽ khiến bạn trẻ hơn 20 tuổi - mặc dù bạn chưa từng nghe nó, và những người khác cũng vậy. Thực tế không thể phủ nhận là người mẫu được nhìn thấy trong quảng cáo thực sự là 20 tuổi.

Tư duy phản biện không phải là công việc dễ dàng. Nó bao gồm việc loại bỏ những thứ chúng ta muốn tin và ‘len lỏi’ vào một đống các thông tin mới mẻ. Điều đó thật sự không thoải mái, nhưng nó cũng rất thú vị. Và khi bạn thực hiện việc tìm kiếm và cuối cùng sắp xếp những điều bạn tin là những thực tế không thể chối cãi, bạn có lẽ sẽ kinh ngạc bởi những gì bạn chưa khám phá ra. Đó có lẽ không phải là điều mà bạn mong đợi, nhưng đó là những cơ hội mở ra cho việc tiến gần hơn đến sự thật.

----------
Tác giả: Tara Struyk

Link bài gốc: 7 Steps to Improving Your Critical Thinking

Dịch giả: Phạm Minh Thảo - ToMo - Learn Something New