Khả năng làm việc nhóm (teamwork) được xem như là một trong những nhân tố chính tạo nên sự phát triển toàn cầu (1). Đã có nhiều ý kiến khác nhau để tìm ra nguyên nhân của việc thiếu đoàn kết, phối hợp của người Việt Nam trong các bài báo như “Từng người Việt làm việc rất tốt, phối hợp với nhau lại rất dở” (2) hay “Người Việt dở vì thiếu đoàn kết trong làm ăn” (3). Bài viết dưới đây phân tích một số nguyên nhân chính của vấn đề này dựa trên quan điểm cá nhân.
Theo hiểu biết cá nhân, việc thiếu đoàn kết, phối hợp bắt nguồn từ 2 nguyên nhân chính – giáo dục và tình trạng kinh tế. Thứ nhất, nguyên nhân chính đầu tiên là giáo dục, cụ thể là thiếu trang bị tốt các kiến thức và kỹ năng về quản trị điều hành. Sở dĩ các nước phát triển như Mỹ, Úc, Nhật,...có thể làm việc nhóm tốt vì đây là nơi mà các kiến thức và kỹ năng của teamwork được giảng dạy và thực hành hằng ngày (4).
Không chỉ người Việt Nam mà còn những dân tộc khác nếu chưa được đào tạo tốt về quản trị điều hành thì cũng sẽ gặp khó khăn như thế này. Thông thường các quốc gia này thuộc nhóm underdeveloped hoặc developing như Việt Nam, China, Indonesia,...Một số quốc gia chưa được đào tạo về các kiến thức và kỹ năng này nhưng xét ở một mức độ nào đó thì họ có khả năng làm việc nhóm rất tốt có lẽ nhờ vào các định chế của bộ lạc, tôn giáo,...Nếu xem một video clip về bắt cá của một nhóm người Châu Phi thì có thể thấy họ rất trật tự để kiếm sống trong một điều kiện khan hiếm như thế này (5). Ở Úc, mình có giao lưu với cộng đồng sinh viên Đông Timor, nơi mà teamwork tương đối tốt và nguyên nhân chính là có đến hơn 95% dân số là người Thiên Chúa giáo nên họ sống theo Thánh kinh (6). Họ đoàn kết, yêu thương, chia sẻ, giúp đỡ nhau,...thật tuyệt vời. Các định chế này ở một khía cạnh nào đó cũng thuộc về giáo dục.
Trong bài báo với tựa đề “Từng người Việt làm việc rất tốt, phối hợp với nhau lại rất dở” Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng có câu “Cạnh tranh hạ giá để triệt, phá nhau, gây thiệt hại đến lợi ích chung. Tôi hy vọng chúng ta, các doanh nghiệp tất cả cùng nỗ lực gắn kết, hợp tác, vì lợi ích chung để biến tiềm năng, khả năng, cơ hội thành kết quả tốt nhất” (2). Hoặc trong bài báo “Người Việt dở vì thiếu đoàn kết trong làm ăn”, tác giả Huyng Tri Sy có câu "Cái dở tệ của người Việt Nam là thiếu đoàn kết trong hùn hạp làm ăn, lúc nào cũng muốn mình có cái gì, không nghĩ đến người khác cần cái gì, muốn cái gì" (3). Bên cạnh đó, một số đồng nghiệp có ý kiến như là "niềm tin và sự tin tưởng", hay "trustworthy, share, loyalty". Đây chính là những kiến thức cơ bản trong quản trị và điều hành về chủ đề teamwork như trustworthy, share, loyalty, collaboration, self motivation and other motivation, meeting demand, healthy competition, achieving common goals,…
Một nguyên nhân lớn nữa là kinh tế yếu kém và thiếu ổn định. Một đồng nghiệp trích dẫn câu nói của một người bạn nước ngoài về người Việt Nam là “người Việt nên vẽ chữ "tiền" ở trán”. Người dân cảm thấy cuộc sống không có tính ổn định nên tranh dành của nhau để tạo lợi ích riêng cho mình. Có lẽ đây là tâm lý và bản chất chung của hầu hết con người nếu họ không được giáo dục tốt. Ở những nước có nền kinh tế phát triển, ổn định như Nauy, Đan Mạch, Úc,...hầu hết mọi người đã có đầy đủ cơ sở vật chất cho chính mình thì họ có thể nghĩ đến việc chia sẻ cho người khác. Điều này đúng với các thang điểm về nhu cầu của Maslow (7). Theo thang điểm này thì đối với những cá nhân đã có những nhu cầu tốt về vật chất thì sẽ có khuynh hướng phát triển nhu cầu về tinh thần. Trong khi hầu hết người Việt Nam đang phải đấu tranh để được những nhu cầu vật chất cơ bản nhất thì ở các nước phát triển họ chuẩn bị cho nhu cầu về tinh thần, đó là tình yêu thương, cảm giác được tôn trọng, giúp đỡ, thể hiện bản thân,…Tuy nhiên, cũng là người Úc, nhưng đối với một số người có hoàn cảnh khó khăn như homeless people, nếu họ không được giáo dục tốt thì cũng sẽ đấu tranh sinh tồn như những dân tộc khác.
Nói tóm lại, giáo dục và kinh tế là 2 nguyên nhân chính của khả năng làm việc nhóm đối với phần lớn các dân tộc trên thế giới. Nếu Việt Nam muốn đoàn kết và phối hợp tốt thì cần phải đảm bảo sự ổn định về các lĩnh vực này.