ĐỀ CƯƠNG MÔN LÝ LUẬN CHUNG NHÀ NƯỚC & PHÁP LUẬT

Mục lục: 

PHẦN 1 – Nhà nước

• Câu 1: Đối tượng nghiên cứu của Lý luận Nhà nước và pháp luật:
• Câu 2: Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu của Lý luận Nhà nước và pháp luật
• Câu 3: Sự hình thành Nhà nước trong lịch sử: các quan điểm khác nhau về sự hình thành Nhà nước, các phương thức hình thành Nhà nước trong lịch sử.
• Câu 4: Một số trường phái (quan niệm, cách tiếp cận) tiêu biểu về Nhà nước
• Câu 5: Các đặc trưng cơ bản của Nhà nước, vấn đề xác định định nghĩa Nhà nước.
• Câu 6: Hình thức Nhà nước: khái niệm, các thành tố cơ bản của hình thức Nhà nước, các yếu tố quy định, tác động đến hình thức Nhà nước. Nêu ví dụ
• Câu 7: Hình thức chính thể: khái niệm, phân loại và so sánh các dạng hình thức chính thể Nhà nước
• Câu 8: Hình thức cấu trúc Nhà nước, chế độ chính trị, liên hệ các Nhà nước thuộc Asean.
• Câu 9: Liên minh các Nhà nước: khái niệm, xu hướng phát triển
• Câu 10: Kiểu Nhà nước, kiểu pháp luật, các quan điểm tiếp cận kiểu Nhà nước, kiểu pháp luật
• Câu 11: Bản chất, hình thức, đặc điểm cơ bản của Nhà nước Công hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam
• Câu 12: Chức năng Nhà nước: khái niệm, phân loại, các yếu tố quy định, tác động đến việc xác định và thực hiện chức năng Nhà nước, nêu ví dụ
• Câu 13: Hình thức và phương pháp thực hiện chức năng Nhà nước, liên hệ vào các chức năng của Nhà nước Công hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam
• Câu 14: Chức năng nước Công hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam  trong giai đoạn hiện nay: khái niệm, phân loại, so sánh với chức năng Nhà nước trong thời kì quản lí hành chính, tập trung bao cấp trước đây.
• Câu 15: Chức năng của kinh tế của Nhà nước Công hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam:
• Câu 16: Chức năng của xã hội của Nhà nước Công hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam:
• Câu 17: bộ máy nhà nước
• Câu 18+19+20+21: bộ máy nhà nước Công hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam
• Câu 20: Nguyên tắc quyền lực Nhà nước là thống nhất, có sự phân công, phối hợp và kiểm soát lẫn nhau giữa các cơ quan Nhà nước trong việc thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp
• Câu 21: Nguyên tắc tập trung dân chủ trong tổ chức và hoạt động của bộ máy nhà nước Công hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam
• Câu 22: Khái quát về lịch sử tư tưởng, học thuyết Nhà nước pháp quyền
• Câu 23: Tư tưởng hồ chí minh về Nhà nước pháp quyền và giá trị thừa kế, vận dụng trong quá trình  xây dựng Nhà nước pháp quyền Việt Nam
• Câu 24: Khái niệm, các đặc điểm (nguyên tắc) cơ bản của Nhà nước pháp quyền. Liên hệ với hiến pháp sửa đổi năm 2013 về sự thể hiện các đặc điểm (nguyên tắc) cơ bản của Nhà nước pháp quyền
• Câu 25: Những đặc điểm cơ bản của pháp luật trong Nhà nước pháp quyền
• Câu 26: Trách nhiệm, vai trò Nhà nước đối với quyền con người, quyền công dân. Liên hệ với hiến pháp năm 2013
• Câu 27: Hệ thống chính trị Việt Nam: khái niệm, vị trí, vai trò của Nhà nước trong hệ thống chính trị Việt Nam

PHẦN 2 – Pháp luật

• Câu 28: Sự hình thành pháp luật trong lịch sử
• Câu 29: Khái quát về các trường phái quan niệm pháp luật
• Câu 30: Bản chất, các thuộc tính cơ bản của pháp luật, so sánh với các loại quy phạm xã hội, liên hệ thực tiễn
• Câu 31: Các chức năng của pháp luật, liên hệ thực tiễn Việt Nam hiện nay.
• Câu 32: Mối quan hệ giữa pháp luật và kinh tế, pháp luật và chính trị, liên hệ vào điều kiện Việt Nam hiện nay
• Câu 33: Mối quan hệ giữa pháp luật và Nhà nước, liên hệ thực tiễn Việt Nam hiện nay
• Câu 34: Mối liên hệ giữa pháp luật với tập quán, pháp luật với đạo đức; liên hệ thực tiễn Việt Nam hiện nay
• Câu 36: Bản chất, vai trò của pháp luật Việt Nam đối với việc bảo vệ, bảo đảm quyền, lợi ích chính đáng của con người trong điều kiện xây dựng Nhà nước pq, hội nhập quốc tế
• Câu 37: Các nguyên tắc pháp luật Việt Nam: khái niệm, nội dung
• Câu 38: Ý thức pháp luật: khái niệm, cơ cấu (các cấp độ) của ý thức pháp luật,tư tưởng pháp luật và tâm lí pháp luật
• Câu 39: Những đặc điểm cơ bản của ý thức pháp luật
• Câu 40: Mối quan hệ giữa ý thức pháp luật và pháp luật
• Câu 41: Giáo dục pháp luật: khái niệm, mục đích, hình thức phương pháp, hiệu quả giáo dục ý thức pháp luật, liên hệ
• Câu 42: Văn hóa pháp luật: khái niệm, các biện pháp chủ yêu về xây dựng văn hóa pháp luật đáp ứng yêu cầu xây dựng Nhà nước pháp quyền, hội nhập quốc tế hiện nay.
• Câu 43: Quy phạm pháp luật:khái niệm, cơ cấu (cấu trúc) của quy phạm pháp luật, phương thức diễn đạt quy phạm pháp luật
• Câu 45+ 46: Văn bản quy phạm pháp luật.(VBQPPL)
• Câu 47+48: Hệ thống pháp luật (HTPL)
• Câu 49: Hệ thống pháp luật ở Việt Nam
• Câu 50: Pháp chế
• Câu 51. Thực hiện pháp luật
• Câu 52. Áp dụng pháp luật
• Câu 53: Quan hệ pháp luật: khái niệm, những đặc điểm cơ bản của quan hệ pháp luật; chủ thể pháp luật và chủ thể quan hệ pháp luật; năng lực pháp luật và năng lực hành vi.
• Câu 54: Căn cứ làm phát sinh, thay đổi và chấm dứt quan hệ pháp luật
• Câu 54: Vi phạm pháp luật: khái niệm, dấu hiệu cơ bản của vi phạm pháp luật, các yếu tố cấu thành vi phạm pháp luật
• Câu 55: Trách nhiệm pháp lý: khái niệm, những đặc điểm cơ bản, phân loại các dạng trách nhiệm pháp lý. Cơ sở của trách nhiệm pháp lý
• Câu 56: Cơ chế điều chỉnh pháp luật: khái niệm, các giai đoạn của cơ chế điều chỉnh pháp luật
• Câu 57: Khái quát đặc điểm cơ bản của các hệ thống pháp luật cơ bản trên thế giới
• Câu 58: So sánh ngắn gọn về hai hệ thống pháp luật: hệ thồng pháp luật dân sự (Civil Law) và hệ thống pháp luật Anglô – Xắcxông (Commom Law)

 

---

 

PHẦN MỘT: Nhà nước

Câu 1: Đối tượng nghiên cứu của Lý luận Nhà nước và pháp luật?

Bao gồm những nhóm vấn đề cơ bản sau đây:

• Các quy luật cơ bản về sự hình thành, tồn tại, phát triển của Nhà nước và pháp luật: được thể hiện trên nhiều phương diện như sự thống nhất, phù hợp giữa kiểu Nhà nước và pháp luật; bước chuyển của kiểu Nhà nước và pháp luật này đến kiểu Nhà nước và pháp luật khác,…
• Các vấn đề bao quát nhất của đời sống Nhà nước và pháp luật như: bản chất, các kiểu, hình thức, chức năng, bộ máy, cơ chế vận động, hệ thống pháp luật, ý thức và văn hóa pháp luật,…
• Hệ thống các khái niệm cơ bản về Nhà nước và pháp luật
• Các giá trị cơ bản của Nhà nước và pháp luật

=> Khác với các ngành, các môn khoa học pháp lý khác, Lý luận Nhà nước và pháp luật nghiên cứu những vấn đề cơ bản nhất, chung nhất, bao quát toàn diện và có hệ thống về đời sống Nhà nước và pháp luật; những quy luật cơ bản và đặc thù về sự hình thành, vận động và phát triển của Nhà nước và pháp luật, trọng tâm là Nhà nước và pháp luật XHCN.

Câu 2: Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu của Lý luận Nhà nước và pháp luật?

1. Phương pháp luận

Là cơ sở xuất phát điểm, hệ thống các cách thức, phương pháp, phương tiện nhận thức các hiện tượng khách quan; phương pháp tiếp cận các vấn đề cần nghiên cứu.

Phương pháp luận của Lý luận Nhà nước và pháp luật là cơ sở xuất phát điểm để tiếp cận đối tượng nghiên cứu của Lý luận Nhà nước và pháp luật; quan điểm chỉ đạo quá trình nhận thức, thực tiễn các hoạt động xã hội – pháp lý; hệ thống các nguyên tắc, phạm trù tạo thành nhận thức về các hiện tượng Nhà nước và pháp luật trên cơ sở phương pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử.

Trong đó hệ tư tưởng lý luận cho Lý luận Nhà nước và pháp luật ở nước ta là chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, đường lối của Đảng cộng sản Việt Nam.

2. Phương pháp nghiên cứu Nhà nước và pháp luật:

– Phương pháp trừu tượng khoa học:

• Dựa trên cơ sở tách cái chung ra khỏi cái riêng, đi sâu nghiên cứu cái tất yếu, mang tính quy luật, bản chất của hiện tượng nghiên cứu.
• Nhà nước và pháp luật là những hiện tượng xã hội vô cùng phức tạp, đa dạng nên phải dùng phương pháp trừu tượng khoa học nghiên cứu để xây dựng nên các khái niệm, các đặc trưng và các quy luật, xu hướng vận động.
• Đây là phương pháp cơ bản, được sử dụng thường xuyên trong việc nghiên cứu.

– Phương pháp phân tích và tổng hợp:

• Phân tích là chia cái toàn thể ra thành những yếu tố đơn giản hơn để làm rõ bản chất, đặc trưng của vấn đề.
• Tổng hợp là liên kết các yếu tố đã được phân tích để tìm ra những mối liên hệ cơ bản của vấn đề.
• Đây là phương pháp cơ bản trong việc nghiên cứu các vấn đề cơ bản.

– Phương pháp thống kê:

• Là thu nhận những thông tin khách quan về số lượng, chất lượng của các hiện tượng Nhà nước và pháp luật trong tiến trình vận động của chúng.
• Có vai trò như là 1 công cụ hiệu quả trong nghiên cứu các hiện tượng Nhà nước và pháp luật.

– Phương pháp quy nạp và diễn dịch:

• Quy nạp: đơn lẻ => cái chung.
• Diễn dịch: cái chung => cái riêng.

– Phương pháp so sánh: Cách này được sử dụng ngày càng rộng rãi, các hiện tượng Nhà nước và pháp luật được xem xét trong các mối quan hệ so sánh với nhau để tìm ra những điểm tương đồng hoặc khác biệt.

– Phương pháp xã hội học: Cho phép nhận thức, đánh giá các hiện tượng Nhà nước và pháp luật một cách khách quan trong đời sống thực tiễn.

– Phương pháp hệ thống: Được sử dụng trong nghiên cứu cơ bản và ứng dụng về Nhà nước và pháp luật. Bản thân Nhà nước, pháp luật với tư cách là 2 hiện tượng cơ bản của đời sống xã hội cũng mang tính hệ thống.

Câu 3: Sự hình thành Nhà nước trong lịch sử: các quan điểm khác nhau về sự hình thành Nhà nước, các phương thức hình thành Nhà nước trong lịch sử?

1. Thời kì cổ, trung đại:

– Thuyết Thần quyền: Thượng đế là người sắp đặt trật tự xã hội, tạo ra Nhà nước để bảo vệ trật tự chung

• Phái Quân chủ: Vua thống trị dân chúng
• Phái Giáo quyền: Giáo hội thống trị tinh thần, Vua thống trị thể xác, do đó Vua phụ thuộc vào Giáo hội.
• Phái Dân quyền: khẳng định nguồn gốc quyền lực Nhà nước là từ Thượng đế, thỏa thuận với phục tùng Vua với điều kiện Vua phải cai trị công bằng, không trái với lợi ích của dân.

– Thuyết Gia trưởng: Nhà nước là kết quả phát triển của gia đình, quyền lực Nhà nước giống với quyền gia trưởng mở rộng.

2. Thế kỉ XVI – XVIII:

– Thuyết Khế ước xã hội: Sự ra đời của Nhà nước là sản phẩm của 1 khế ước được ký kết giữa những người sống trong tình trạng không có Nhà nước, trong đó mỗi người giao một phần trong số quyền tự nhiên của mình cho Nhà nước để Nhà nước bảo vệ lợi ích chung cả cộng đồng. Vì vậy, quyền lực Nhà nước thuộc về nhân dân.

– Thuyết Bạo lực: Nhà nước xuất hiện từ việc sử dụng bạo lực của thị tộc này với thị tộc khác, là hệ thống cơ quan đặc biệt để thị tộc chiến thắng nô dịch kẻ bại trận, là công cụ của kẻ mạnh thống trị kẻ yếu.

– Thuyết Tâm lý: Nhà nước xuất hiện do nhu cầu con người muốn phụ thuộc vào thủ lĩnh, giáo sĩ, là tổ chức của những siêu nhân có sứ mạng lãnh đạo xã hội.

– Quan niệm “Nhà nước siêu Trái đất”: sự xuất hiện của Xã hội loài người và Nhà nước là do nền văn minh ngoài Trái đất.

3. Thế kỉ XIX – nay:

– Học thuyết Mác-Lênin: Sự tồn tại của Nhà nước là tất yếu khách quan, không phải là thực thể tồn tại vĩnh viễn bất biến mà sẽ có sự hình thành, phát triển và tiêu vong.

– Thực tiễn cuộc sống: Nhà nước ra đời dựa trên sự tan rã của công xã nguyên thủy, xuất hiện khi sản xuất xã hội tạo được sản phẩm dư thừa dẫn đến tư hữu và có sự phân hóa giai cấp trong xã hội với những mâu thuẫn giai cấp không thể điều hòa.

=> Các phương thức hình thành Nhà nước trong lịch sử:

– Nhà nước A-ten (hình thức thuần túy và cổ điển nhất): ra đời chủ yếu và trực tiếp từ sự phát triển và đối lập giai cấp trong nội bộ xã hội thị tộc

– Nhà nước Giéc-manh (hình thức được thiết lập sau chiến thắng của người Giéc-manh đối với đế chế La Mã cổ đại):  ra đời chủ yếu dưới ảnh hưởng của văn minh của La Mã

– Nhà nước Rô-ma (hình thức được thiết lập dưới tác động thúc đẩy của cuộc đấu tranh của những người bình dân sống ngoài thị tộc Rô-ma cống lại giới quý tộc của các thị tộc Rô-ma.

– Ở phương Đông, Nhà nước xuất hiện sớm cả về thời gian, mức độ chín muồi của các điều kiện kinh tế – xã hội. Nguyên nhân là do những yêu cầu thường trực về tự vệ và bảo vệ lợi ích chung của cả cộng đồng, nên từ rất sớm, cư dân phương Đơn đã biết tập hợp lực lượng trong một cộng đồng cao hơn gia đình và công xã. Khi xã hội vận động, phát triển đến một trình độ phân hóa nhất định thì bộ máy quản lý (vốn để thực hiện chức năng công cộng) bị giai cấp thống trị lợi dụng để thực hiện cả chức năng thống trị giai cấp, duy trì bạo lực. Câu hỏi ôn tập môn Lý luận nhà nước và pháp luật

Câu 4: Một số trường phái (quan niệm, cách tiếp cận) tiêu biểu về Nhà nước?

1. Một số quan niệm về Nhà nước

• Theo Từ điển Black’s Law, Nhà nước là một hệ thống có tính chính trị của nhân dân, do nhân dân tổ chức nên; là hệ thống nơi mà các phán quyết của tư pháp và quyết định hành chínhđược thực thi thông qua hành vi của con người cụ thể được Nhà nước trao quyền
• Nhà nước là một tổ chức xã hội nhằm bảo vệ công lí, bảo đảm sự hài hòa, cân bằng các lợi ích, quyền tự nhiên của con người.
• Nhà nước là một tổ chức quyền lực chính trị của xã hội có giai cấp, có lãnh thổ, dân cư và chính quyền độc lập, có khả năng đặt ra và thực thi pháp luật nhằm thiết lập một trật tự xã hội nhất định trong phạm vi lãnh thổ của mình
• Nhà nước là một tổ chức quyền lực chung của xã hội, bao gồm một lớp người tách ra từ xã hội, được tổ chức theo những cách thức nhất định để chuyên thực hiện quyền lực Nhà nước.

2. Cách tiếp cận tiêu biểu về Nhà nước

2.1.Tiếp cận chức năng

• Nhà nước là công cụ quản lý xã hội
• Nhà nước là công cụ cai trị giai cấp
• Nhà nước là “người gác đêm”
• Nhà nước là nhà cung cấp (Nhà nước phúc lợi)
• Nhà nước điều tiết

2.2. Tiếp cận thể chế

• Nhà nước là một tổ chức có cấu trúc thứ bậc về bộ máy, cơ quan
• Nhà nước là sự kết ước (khế ước) giữa các công dân
• Nhà nước là một tổ chức có mục đích tự thân

Câu 5: Các đặc trưng cơ bản của Nhà nước, vấn đề xác định định nghĩa Nhà nước?

1. Các đặc trưng cơ bản của Nhà nước:

– Đặc trưng 1: Nhà nước là tổ chức quyền lực chính trị công cộng đặc biệt với bộ máy thực hiện cưỡng chế và quản lý đời sống xã hội.

Khác với quyền lực của tổ chức thị tộc nguyên thủy hòa nhập vào xã hội, thể hiện ý chí, lợi ích chung, được đảm bảo bằng sự tự nguyện, quyền lực chính trị của Nhà nước thuộc về giai cấp thống trị.

– Đặc trưng 2: Nhà nước có lãnh thổ và thực hiện sự quản lý dân cư theo các đơn vị hành chính lãnh thổ.

Sự phân chia này đảm bảo sự quản lý tập trung, thống nhất của Nhà nước. Người dân có mối quan hệ với Nhà nước và Nhà nước có nghĩa vụ với công dân. Đặc trưng này khác với tổ chức thị tộc nguyên thủy được hình thành và tồn tại trên cơ sở quan hệ huyết thống.

– Đặc trưng 3: Nhà nước có chủ quyền quốc gia. Đây là quyền tối cao của Nhà nước về đối nội và độc lập về đối ngoại, thể hiện tính độc lập của Nhà nước trong việc giải quyết các công việc của mình. Việt Nam trong quá trình hội nhập quốc tế phải biết giữ gìn, bảo vệ những quan điểm mang tính nguyên tắc về đường lối chính trị và bản sắc văn hóa.

– Đặc trưng 4: Nhà nước là tổ chức duy nhất có quyền ban hành pháp luật và đảm bảo sự thực hiện pháp luật. Pháp luật của Nhà nước có tính bắt buộc chung, là cơ sở phân biệt sự khác nhau giữa Nhà nước và tổ chức thị tộc nguyên thủy.

– Đặc trưng 5: Nhà nước có quyền định ra và thu các loại thuế dưới hình thức bắt buộc. Thuế được sử dụng để nuôi sống bộ máy nhà nước và thực hiện các hoạt động chung của toàn xã hội.

2. Định nghĩa Nhà nước:

Nhà nước là một tổ chức quyền lực chính trị, quyền lực công của nhân dân với bộ máy các cơ quan chuyên trách thực hiện việc quản lí các công việc chung của toàn xã hội trên cơ sở pháp luật và lợi ích chung, có trách nhiệm bảo vệ, bảo đảm các quyền, tự do của con người, vì sự phát triển bền vữngcủa xã hội.

Câu 6: Hình thức Nhà nước: khái niệm, các thành tố cơ bản của hình thức Nhà nước, các yếu tố quy định, tác động đến hình thức Nhà nước? Nêu ví dụ?

– Định nghĩa: Hình thức Nhà nước thể hện cách thức tổ chức quyền lực Nhà nước và phương pháp thực hiện quyền lực Nhà nước.

– Được cấu thành từ 3 yếu tố: hình thức chính thể, hình thức cấu trúc Nhà nước và chế độ chính trị.

– Các yếu tố quy định, tác động đến hình thức Nhà nước:

• Kiểu Nhà nước là yếu tố quyết định, vì hình thức Nhà nước phuj thuộc trực tiếp vào cơ sở kinh tế và bản chất giai cấp của nó. Ví dụ: mọi kiểu Nhà nước đều có chính thể cộng hòa, nhưng cộng hòa chủ nô khác hẳn với cộng hòa phong kiến và cộng hòa tư sản.
• Trình độ phát triển kinh tế – xã hội
• Tương quan lực lượng giai cấp
• Đặc điểm lịch sử, truyền thống, bối cảnh quốc tế, xu thế của thời đại.

Câu 7: Hình thức chính thể: khái niệm, phân loại và so sánh các dạng hình thức chính thể Nhà nước?

1. Khái niệm hình thức chính thể:

Hình thức chính thể Nhà nước là cách tổ chức các cơ quan quyền lực tối cao, cơ cấu, trình tự thành lập, mối quan hệ giữa chúng với nhau, và mức độ tham gia của nhân dân vào việc thành lập các cơ quan Nhà nước đó.

2. Phân loại

Có hai loại: hình thức quân chủ và chính thể cộng hòa.

=> Trên thế giới không còn nước nào theo hình thức chính thể cộng hòa quý tộc mà nó có thể kết hợp hai loại trên.

Câu 8: Hình thức cấu trúc Nhà nước, chế độ chính trị, liên hệ các Nhà nước thuộc ASEAN?

1. Hình thức cấu trúc Nhà nước

Hình thức cấu trúc Nhà nước: Là sự cấu tạo Nhà nước thành các đơn vị hành chính lãnh thổ và tính chất, quan hệ giữa các bộ phận cấu thành Nhà nước với nhau, giữa các cơ quan Nhà nước ở TW với các cơ quan Nhà nước ở địa phương.

Cấu trúc Nhà nước bao gồm: Nhà nước đơn nhất và Nhà nước liên bang

a) Nhà nước đơn nhất: là Nhà nước có chủ quyền chung, có hệ thống cơ quan quyền lực và quản lí thống nhất từ TW đến ĐP và có các đơn vị hành chính

Các bộ phận hợp thành Nhà nước:

• Các đơn vị hành chính – lãnh thổ ko có chủ quyền riêng, độc lập.
• Có một Hệ thống các cơ quan Nhà nước (cơ quan quyền lực, cq hành chính, cq cưỡng chế) thống nhất từ TW đến đp.
• Có 1 hệ thống pháp luật thống nhất trên toàn lãnh thổ.
• Công dân có 1 quốc tịch (VD: Việt Nam, Ba Lan, Pháp, Nhật…)

b) Nhà nước liên bang: là Nhà nước được thiết lập từ hai hay nhiều Nhà nước thành viên với những đặc điểm riêng.

Đặc điểm của Nhà nước liên bang:

• Các Nhà nước thành viên có chủ quyền riêng nhưng thống nhất với nhau về mặt quốc phòng, đối ngoại, an ninh.
• Nhà nước có chủ quyền chung, đồng thời mỗi Nhà nước thành viên cũng có chủ quyền riêng.
• Có 2 hệ thống pháp luật: của Nhà nước toàn liên bang và cảu Nhà nước thành viên.
• Có 2 hệ hống cơ quan Nhà nước: một của Nhà nước liên bang, một của Nhà nước thành viên.
• Công dân mang 2 quốc tịch (VD: Mĩ, Meehico, Ấn Độ…)

Ngoài ra, còn Nhà nước liên minh

Đây là sự liên kết tạm thời của 1 số quốc gia để thực hiện những mục đích nhất định, sau khi thực hiện xong mục đích, Nhà nước liên minh tự giải tán hoặc chuyển thành Nhà nước liên bang. Học Luật Online

2. Chế độ chính trị:

Là tất cả những phương pháp và thủ đoạn, cách thức mà Nhà nước sử dụng để thực hiện sự quản lí xã hội theo ý chí của Nhà nước.

+ Có nhiều pp và thủ đoạn khác nhau mà Nhà nước sử dụng, nhưng tự chung lại có 2 pp:

– PP phản dân chủ là pp khi thực hiện đi ngược lại nguyện vọng của đại đa số trong xã hội.

– PP dân chủ là pp khi thực hiện phù hợp ý chí, mục đích, nguyện vọng của đại đa số trong xã hội.

+ Tương ứng có 2 chế độ: chế độ dân chủ (chế độ Nhà nước dân chủ chủ nô, chế độ Nhà nước dân chủ phong kiến, chế độ Nhà nước dân chủ tư sản, chế độ Nhà nước dân chủ XHCN) và chế độ phản dân chủ (chế dộ Nhà nước độc tài chuyên chế chủ nô, chế độ…..phong kiến, chế độ Nhà nước độc tài phát xít tư sản).

→ Vấn đề cơ bản về hình thức Nhà nước Việt Nam ta hiện nay

Về mặt chính thể là Nhà nước chính thể cộng hòa dân chủ với đặc trưng cơ bản là nhân dân. Có cấu trúc Nhà nước đơn nhất và trong chế độ chính trị thì Nhà nước luôn sử dụng phương pháp dân chủ để thực hiện quyền lực Nhà nước.

3. Liên hệ các Nhà nước thuộc ASEAN

• Trong số 8 nước đi theo con đường TBCN, có 4 nước theo hình thức chính thể quân chủ lập hiến (Brunay, Cam pu chia, Malaysia và Thái lan), Singapo có hình thức chính thể cộng hòa đại nghị theo mô hình nước Anh.Riêng Mianma theo hiến pháp năm 1947, là chính thể cộng hòa dân chủ đại nghị nhưng từ sau các cuộc đảo chính quân sự (năm 1962-1974 và năm 1988),thể chế chính trị của Mianma đến ny vẫn là chế độ quân sự. Nước Lào từ một nước thuộc địa nửa PK, sau khi dành đc độc lập đã theo con đường phát triển XHCN với hình thức chính thể Cộng hòa dân chủ ND.
• Hình thức cấu trúc Nhà nước của các nước ASEAN đều là Nhà nước đơn nhất.

Câu 9: Liên minh các Nhà nước: khái niệm, xu hướng phát triển?

Trong lịch sử, hình thức liên minh Nhà nước là hình thức điển hình của sự liên kết giữa các Nhà nước. JeLLinek đưa ra định nghĩa liên minh Nhà nước là sự liên kết tạm thời giữa các quốc gia vì những mục đích nhất định như bảo vệ biên giới chung, gìn giữ hòa bình chung hoặc mục đích kinh tế. Liên minh Nhà nước không có quyền lực Nhà nước nguyên gốc. Không hình thành nên một Nhà nước mới có chủ quyền riêng (keine Staatsqualität).Công dân của liên minh Nhà nước không có một quốc tịch chung. Sau khi hoàn thành nhiệm vụ và đạt được mục tiêu rồi thì Nhà nước liên minh tự giải tán. Cũng có trường hợp nó phát triển thành Nhà nước liên bang (thí dụ, từ năm 1776 đến 1787 Hợp chủng quốc Hoa Kỳ là Nhà nước liên minh, sau đó trở thành Nhà nước liên bang).

Như vậy, liên minh Nhà nước (Staatenbund) cũng tương tự như Nhà nước liên bang, là tập hợp của nhiều Nhà nước. Tuy nhiên sự tập hợp đó không hình thành nên một Nhà nước chung. Các Nhà nước hợp thành liên minh Nhà nước vẫn là những Nhà nước có chủ quyền riêng, độc lập về chính trị, pháp lý và kinh tế.

Trong liên minh Nhà nước việc quyết định dựa trên Nguyên tắc cùng đồng thuận (Einstimmigkeitsprinzip). Các Nhà nước thành viên có quyền phủ quyết. Lb là nguyên tắc đa số.

Thí dụ về liên minh Nhà nước:

Liên minh Nhà nước Đức (1815-1866); Liên minh Nhà nước Serbia và Montenegro(2003-2006); Liên minh Nhà nước Thụy Sĩ (1815 cho đến năm 1848, sau đó Nhà nước); Liên hiệp Pháp (1946-1958) và Cộng đồng Pháp (1958-1960); Liên minh Nhà nước Ả rập thống nhất (1958-1961); Liên minh Nhà nước Mỹ (1778 cho đến năm 1787, sau đó thành Nhà nước liên bang).

Liên minh Nhà nước về chính trị hiện nay ví dụ như liên minh giữa các nước GUAM (Georgien, Ukraine, Aserbeidschan và Moldawien. Liên minh Nhà nước về mục tiêu kinh tế, ví dụ như liên minh Nhà nước về kinh tế Benelux (gồm Belgien, Nederland und Luxembourg – Bỉ, Hà Lan, Luxemburg).

Câu 10: Kiểu Nhà nước, kiểu pháp luật, các quan điểm tiếp cận kiểu Nhà nước, kiểu pháp luật?

1. Các kiểu Nhà nước

Kiểu Nhà nước là sự phân loại(phân định), xếp loại các Nhà nước vào những nhóm nhất định trên cơ sở những tiêu chí nhất định- những điểm tương đồng về đặc trưng chung trong quá trình phát triển.

CÓ BỐN KIỂU Nhà nước:

1. Kiểu Nhà nước chủ nô: chế độ tư hữu về tư liệu sản xuất và nô lệ (đặc điểm quan trọng)

2. Kiểu Nhà nước phong kiến: hầu hết các địa chủ phong kiến, áp dụng nguyên tắc tương ứng giữa quyền lực được trao và ruộng đất được cấp.

3. Kiểu Nhà nước tư sản: xác định hình thức pháp lý ngyên tắc mọi người đều bình đẳng trước pháp luật. Bản chất: Nhà nước tư sản vẫn là công cụ trong tay giai cấp tư sản để thực hiện nền chuyên chính tư sản đối với toàn xã hội.

4. Kiểu Nhà nước xã hội chủ nghĩa: là Nhà nước kiểu mới, có bản chất khác với các kiểu Nhà nước của giai cấp bóc lột. Sứ mệnh của Nhà nước XHCN, tất cả vì sự bình đẳng, công bằng và sự pt bền vững của xã hội.

=> Sự thay thế kiểu Nhà nước này bằng kiểu Nhà nước mới tiến bộ hơn là quy luật tất yếu. Quy luật về sự thay thế các kiểu Nhà nước phù hợp với quy luật về sự phát triển và thay thế các hình thái kinh tế – xã hội.

2. Các kiểu pháp luật

Tương ứng với 4 kiểu Nhà nước cũng có 4 kiểu pháp luật, đặc điểm như sau:

– Đặc trưng của kiểu pháp luật chiếm hữu nô lệ là sự phi nhân tính, coi bộ phận lớn dân cư – những người nô lệ, chỉ là công cụ biết nói của chủ nô, cho phép chủ nô có toàn quyền mua hay bán, sử dụng hay giết bỏ, làm quà tặng hay biếu xén, thế chấp hay thừa kế, được trừng trị bằng những hình phạt tàn khốc đối với những nô lệ bỏ trốn hay có âm mưu chống lại.

– Kiểu pháp luật phong kiến phân chia xã hội thành các giai cấp, đẳng cấp với những quyền lợi, nghĩa vụ khác nhau tuỳ theo địa vị xã hội; xác nhận và bảo vệ những đặc quyền, đặc lợi của các tầng lớp phong kiến, quý tộc, duy trì tình trạng nửa nô lệ của những nông nô, tá điền, những nghĩa vụ nặng nề và những hình phạt tàn khốc đối với họ.

– Kiểu pháp luật tư sản giải phóng con người khỏi mọi sự lệ thuộc phong kiến, tuyên bố mọi người đều bình đẳng trước pháp luật, thừa nhận các quyền tự do kinh tế, chính trị, văn hoá, xã hội, khẳng định quyền tư hữu là thiêng liêng, bất khả xâm phạm, củng cố phương thức sản xuất tư bản chủ nghĩa. Trong điều kiện của chế độ tư sản, những người lao động phần lớn chỉ có sự bình đẳng và những quyền pháp lý hình thức do không có những điều kiện vật chất cần thiết cho việc thực hiện. Đó chính là tính hình thức và giả tạo của pháp luật tư sản. Pháp luật tư sản là một hệ thống phát triển toàn diện, đáp ứng được yêu cầu về quản lí xã hội của giai cấp tư sản.

– kiểu pháp luật xã hội chủ nghĩa thể hiện ý chí, bảo vệ lợi ích của đại đa số nhân dân lao động, các lợi ích chính đáng của mọi giai cấp, tầng lớp xã hội khác nhau trong xã hội. Pháp luật xã hội chủ nghĩa trở thành phương tiện lãnh đạo Nhà nước và xã hội của chính đảng của giai cấp công nhân, là công cụ có hiệu quả để quản lí xã hội, chỗ dựa của nhân dân trong việc thực hiện quyền lực của mình, là vũ khí sắc bén để bảo vệ và xây dựng chủ nghĩa xã hội.

3. Các quan điểm tiếp cận kiểu Nhà nước, kiểu pháp luật

Về cơ bản có hai cách tiếp cận kiểu Nhà nước và pháp luật như sau:

– Cách tiếp cận dựa vào hình thái kinh tế, xã hôi

– Dựa vào tiêu chí là các nền văn minh

Câu 11: Bản chất, hình thức, đặc điểm cơ bản của Nhà nước Công hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam?

1. Bản chất của Nhà nước Công hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam

Theo Điều 2 Hiến pháp 2013, bản chất của Nhà nước ta đó là:

Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của Nhân dân, do Nhân dân, vì Nhân dân.

Nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam do Nhân dân làm chủ; tất cả quyền lực Nhà nước thuộc về Nhân dân mà nền tảng là liên minh giữa giai cấp công nhân với giai cấp nông dân và đội ngũ trí thức.

=> Nhà nước ta mang tính dân tộc và tính nhân dân sâu sắc. Bản chất của Nhà nước là do cơ sở kinh tế và cơ sở xã hội quyết định

+ Cơ sở kinh tế: là quan hệ sản xuất XHCN dựa trên chế độ công hữu về tư liệu sản xuất, sản phẩm lao động xã hội và sự hợp tác, giúp đỡ thân thiện giữa những người lao động.

+ Cơ sở xã hội: là toàn thể nhân dân lao động mà nền tảng là liên minh giãu gia cấp công nhân với giai cấp nông dân và tầng lớp tri thức.

2. Hình thức Nhà nước Việt Nam

– Hình thức chính thể: Cộng hòa dân chủ – Cộng hòa xã hội chủ nghĩa

Chính thể cộng hòa dân chủ của Nhà nước Công hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam có nhiều đặc điểm riêng khác với cộng hòa dân chủ tư sản.

– Hình thức cấu trúc Nhà nước: Công hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là Nhà nước đơn nhất, có độc lập, chủ quyền, có một hệ thống pháp luật thống nhất, có hiệu lực trên phạm vi toàn quốc., được Hiến pháp 2013 quy định tại Điều 1: Nước Công hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là một Nhà nước độc lập, có chủ quyền, thống nhất và toàn vẹn lãnh thổ, bao gồm đất liền, các hải đảo, vùng biển và vùng trời.

>>> Xem thêm bài viết: Hình thức nhà nước Cộng Hòa Xã Hội Chủ Nghĩa Việt Nam

3. Đặc điểm cơ bản của Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam

+ Thứ nhất, Nhà nước Công hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa.

+ Thứ hai, Nhà nước Công hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là Nhà nước của dân, do dân và vì dân.

+ Thứ ba, ở Nhà nước Công hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, giữa Nhà nước với công dân có mối quan hệ bình đẳng về quyền và nghĩa vụ của 2 bên.

+ Thứ tư, Nhà nước Công hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là Nhà nước dân chủ, Nhà nước đảm bảo và không ngừng phát huy quyền làm chủ về mọi mặt của nhân dân.

+ Thứ năm, Nhà nước Công hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là Nhà nước thống nhất của các dân tộc cùng sinh sống trên lãnh thổ Việt Nam.

+ Thứ sáu, Nhà nước Công hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là Nhà nước của thời kì quá độ lên chủ nghĩa xã hội. Là Nhà nước một Đảng lãnh đạo, đó là Đảng Cộng sản.

+ Thứ bảy, Nhà nước Công hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là Nhà nước yêu hòa bình, muốn làm bạn với tất cả các dân tộc trên thế giới

Câu 12: Chức năng Nhà nước: Khái niệm, phân loại, các yếu tố quy định, tác động đến việc xác định và thực hiện chức năng Nhà nước, nêu ví dụ

1. Khái niệm chức năng Nhà nước:

Chức năng Nhà nước được hiểu là hoạt đọng Nhà nước mang tính cơ bản nhất, thường xuyên, liên tục, ổn định nhằm thực hiện các nhiệm vụ chiến lược, mục tiêu cơ bản của Nhà nước, có ý nghĩa quyết định sự tồn tại, phát triển của Nhà nước.

2. Các loại chức năng Nhà nước: 2 loại

– CHỨC NĂNG ĐỐI NỘI: những mặt hoạt động chủ yếu của Nhà nước trong nội bộ đất nước.

VD:

+ Đảm bảo trật tự xã hội

+ Trấn áp các phần tử chống đối

+ Bảo vệ chế độ chính trị – xã hội

– CHỨC NĂNG ĐỐI NGOẠI: những phương hướng hoạt động cơ bản của Nhà nước trong quan hệ quốc tế.

VD:

+ Phòng thủ đất nước

+ Chống sự xâm nhập từ bên ngoài

+ Thiết lập mối bang giao với các quốc gia khác.

=> Chức năng đối nội và đối ngoại có mối liên hệ chặt chẽ với nhau, hỗ trợ, tác động lẫn nhau, trong đó chức năng đối nội giữ vai trò chủ đạo, có tính quyết định đối với chức năng đối ngoại. Việc thực hiện chức năng đối ngoại phải xuất phát từ chức năng đối nội và nhằm mục đích phục vụ chức năng đối nội.

Câu 13: Hình thức và phương pháp thực hiện chức năng Nhà nước, liên hệ vào các chức năng của Nhà nước Công hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam

1. Hình thức và phương pháp thực hiện chức năng Nhà nước:

Để thực hiện chức năng Nhà nước, Nhà nước phải lập ra bộ máy cơ quan Nhà nước gồm nhiều cơ quan Nhà nước khác nhau. Mỗi một cơ quan phải thực hiện nhiệm vụ của cơ quan ấy, đồng thời tất cả các cơ quan ấy phải phục vụ chung cho nhiệm vụ của Nhà nước.

a) Hình thức thực hiện chức năng Nhà nước:

Có 3 hình thức cơ bản:

• Xây dựng pháp luật
• Tổ chức thực hiện pháp luật
• Bảo vệ pháp luật

=> 3 hình thức này gắn kết với nhau chặt chẽ, tác dụng lẫn nhau, là tiền đề, điều kiện của nhau và đều nhằm phục vụ quyền lợi của giai cấp cầm quyền (trong xã hộiCN là quyền lợi của toàn thể nhân dân lao động).

b) Phương pháp thực hiện chức năng Nhà nước:

Có 2 phương pháp để thực hiện chức năng của Nhà nước là: giáo dục, thuyết phục và cưỡng chế. Việc Nhà nước sử dụng phương pháp nào phụ thuộc bản chất Nhà nước, cơ sở kinh tế-xã hội, mâu thuẫn giai cấp, tương quan lực lượng….

2. Liên hệ vào các chức năng của Nhà nước Công hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam

– Chức năng đối nội, đối ngoại của Nhà nước XHCNViệt Nam đã biến đổi lớn về nội dung, hình thức, phương pháp thực hiện làm Nhà nước thích ứng được với tình hình mới và phát triển năng động, sáng tạo. Chẳng hạn, nếu trước đây chức năng tổ chức và quản lí kinh tế của Nhà nước ta là tập trung quan liêu, bao cấp thì hiện nay cũng với chức năng ấy, Nhà nước đang điều hành có hiệu quả nền kinh tế hàng hóa nhiều thành phần, vận động theo cơ chế thị trường theo định hướng XHCN

– Chức năng đối ngoại: Nhà nước cũng thực hiện chính sách đa dạng hóa, đa phương hóa với các nước trên thế giới.

Một số nhiệm vụ cơ bản thể hiện chức năng xã hội của Nhà nước ta

• Không ngừng mở rộng dân chủ cho nhân dân
• Đẩy mạnh cải cách thể chế và thủ tục hành chính trong các lĩnh vực liên quan trực tiếp đến đời sống nhân dân.
• Xác định rõ trách nhiệm của thủ trưởng cơ quan Nhà nước trong việc giải quyết khiếu nại, tố cáo của nhân dân.
• Nghiên cứu thực hiện từng bước chế độ dân chủ trực tiếp, trước hết ở cấp cơ sở.
• Tổ chức và quản lý kinh tế
• Tổ chức và quản lý văn hoá, khoa học, giáo dục

Câu 14: Chức năng nước Công hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam trong giai đoạn hiện nay: khái niệm, phân loại, so sánh với chức năng Nhà nước trong thời kì quản lí hành chính, tập trung bao cấp trước đây.

1. Chức năng nước Công hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam hiện nay (như phần liên hệ câu 13)

2. So sánh với chức năng Nhà nước thời kì quan liêu, bao cấp

a) Cơ chế kế hoạch hóa tập trung quan liêu, bao cấp

Trước đổi mới, cơ chế quản lý kinh tế ở nước ta là cơ chế kế hoạch hóa tập trung với những đặc điểm chủ yếu là:

Thứ nhất, Nhà nước quản lý nền kinh tế chủ yếu bằng mệnh lệnh hành chính dựa trên hệ thống chi tiêu pháp lệnh chi tiết từ trên xuống dưới. Các doanh nghiệp hoạt động trên cơ sở các quyết định của cơ quan Nhà nước có thẩm quyền và các chỉ tiêu pháp lệnh được giao. Tất cả phương hướng sản xuất, nguồn vật tư, tiền vốn, định giá sản phẩm, tổ chức bộ máy, nhân sự, tiền lương… đều do các cấp có thẩm quyền quyết định. Nhà nước giao chỉ tiêu kế hoạch, cấp phát vốn, vật tư cho doanh nghiệp, doanh nghiệp giao nộp sản phẩm cho Nhà nước. Lỗ thì Nhà nước bù, lãi thì Nhà nước thu.

Thứ hai, các cơ quan hành chính can thiệp quá sâu vào hoạt động sản xuất, kinh doanh của các doanh nghiệp nhưng lại không chịu trách nhiệm gì về vật chất đối với các quyết định của mình. Những thiệt hại vật chất do các quyết định không đúng gây ra thì ngân sách Nhà nước phải gánh chịu.

Hậu quả do hai điểm nói trên mang lại là cơ quan quản lý Nhà nước làm thay chức năng quản lý sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp. Còn các doanh nghiệp vừa bị trói buộc, vì không có quyền tự chủ, vừa ỷ lại vào cấp trên, vì không bị ràng buộc trách nhiệm đối với kết quả sản xuất.

Thứ ba, quan hệ hàng hóa – tiền tệ bị coi nhẹ, chỉ là hình thức, quan hệ hiện vật là chủ yếu. Nhà nước quản lý kinh tế thông qua chế độ “cấp phát – giao nộp”. Hạch toán kinh tế chỉ là hình thức.

Thứ tư, bộ máy quản lý cồng kềnh, nhiều cấp trung gian vừa kém năng động vừa sinh ra đội ngũ quản lý kém năng lực, phong cách cửa quyền, quan liêu.

Chế độ bao cấp được thực hiện dưới các hình thức chủ yếu sau:

+ Bao cấp qua giá: Nhà nước quyết định giá trị tài sản, thiết bị, vật tư, hàng hóa thấp hơn giá trị thực của chúng nhiều lần so với giá trị thị trường. Với giá thấp như vậy, coi như một phần những thứ đó được cho không. Do đó, hạch toán kinh tế chỉ là hình thức.

+ Bao cấp qua chế độ tem phiếu (tiền lương hiện vật): Nhà nước quy định chế độ phân phối vật phẩm tiêu dùng cho cán bộ, công nhân viên, công nhân theo định mức qua hình thức tem phiếu. Chế độ tem phiếu với mức giá khác xa so với giá thị trường đã biến chế độ tiền lương thành lương hiện vật, thủ tiêu động lực kích thích người lao động và phá vỡ nguyên tắc phân phối theo lao động.

+ Bao cấp qua chế độ cấp phát vốn của ngân sách, nhưng không có chế tài ràng buộc trách nhiệm vật chất đối với các đơn vị được cấp vốn. Điều đó vừa làm tăng gánh nặng đối với ngân sách vừa làm cho sử dụng vốn kém hiệu quả, nảy sinh cơ chế “xin cho”.

Trong thời kỳ kinh tế còn tăng trưởng chủ yếu theo chiều rộng thì cơ chế này có tác dụng nhất định, nó cho phép tập trung tối đa các nguồn lực kinh tế vào mục đích chủ yếu trong từng giai đoạn và điều kiện cụ thể, đặc biệt trong quá trình công nghiệp hóa theo xu hướng ưu tiên phát triển công nghiệp nặng. Nhưng nó lại thủ tiêu cạnh tranh, kìm hãm tiến bộ khoa học – công nghệ, triệt tiêu động lực kinh tế đối với người lao động, không kích thích tính năng động, sáng tạo của các đơn vị sản xuất, kinh doanh. Khi nền kinh tế thế giới chuyển sang giai đoạn phát triển theo chiều sâu dựa trên cơ sở áp dụng các thành tựu của cuộc cách mạng khoa học – công nghệ hiện đại thì cơ chế quản lý này càng bộc lộ những khiếm khuyết của nó, làm cho kinh tế các nước xã hội chủ nghĩa trước đây, trong đó có nước ta, lâm vào tình trạng trì trệ, khủng hoảng.

Trước đổi mới, do chưa thừa nhận sản xuất hàng hóa và cơ chế thị trường, chúng ta xem kế hoạch hóa là đặc trưng quan trọng nhất của kinh tế xã hội chủ nghĩa, phân bổ mọi nguồn lực theo kế hoạch là chủ yếu; coi thị trường chỉ là một công cụ thứ yếu bổ sung cho kế hoạch. Không thừa nhận trên thực tế sự tồn tại của nền kinh tế nhiều thành phần trong thời kỳ quá độ, lấy kinh tế quốc doanh và tập thể là chủ yếu, muốn nhanh chóng xóa sở hữu tư nhân và kinh tế cá thể tư nhân; xây dựng nền kinh tế khép kín. Nền kinh tế rơi vào tình trạng trì trệ, khủng hoảng.

b) Nhu cầu đổi mới cơ chế quản lý kinh tế

Dưới áp lực của tình thế khách quan, nhằm thoát khỏi khủng hoảng kinh tế – xã hội, chúng ta đã có những bước cải tiến về nền kinh tế theo hướng thị trường, tuy nhiên còn chưa toàn diện, chưa triệt để. Đó là khoán sản phẩm trong nông nghiệp theo chỉ thị 100 – CT/TW của Ban Bí thư Trung ương khóa IV; bù giá vào lương ở Long An; Nghị quyết TW8 khóa V (1985) về giá – lương – tiền; thực hiện Nghị định 25 và Nghị định 26 – CP của Chính phủ… Tuy vậy, đó là những căn cứ thực tế để Đảng đi đến quyết định thay đổi cơ chế quản lý kinh tế.

Đề cập sự cần thiết đổi mới cơ chế quản lý kinh tế, Đại hội VI khẳng định: “Việc bố trí lại cơ cấu kinh tế phải đi đôi với đổi mới cơ chế quản lý kinh tế. Cơ chế quản lý tập trung quan liêu, bao cấp từ nhiều năm nay không tạo được động lực phát triển, làm suy yếu kinh tế xã hội chủ nghĩa, hạn chế việc sử dụng và cải tạo các thành phần kinh tế khác, kìm hãm sản xuất, làm giảm năng suất, chất lượng, hiệu quả, gây rối loạn trong phân phối lưu thông và đẻ ra nhiều hiện tượng tiêu cực trong xã hội”. Chính vì vậy, việc đổi mới cơ chế quản lý kinh tế trở thành nhu cầu cần thiết và cấp bách.

Câu 15: Chức năng của kinh tế của Nhà nước Công hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam:

Trong mỗi thời kỳ lịch sử khác nhau, chức năng kinh tế của Nhà nước có sự khác nhau nhất định nhưng bao giờ nó cũng là chức năng cơ bản, quan trọng nhất của Nhà nước ta. Trong điều kiện của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, chức năng kinh tế của Nhà nước Việt Nam có những nội dung chủ yếu sau đây: Tổ chức nền kinh tế hàng hóa nhiều thành phần, vận động theo cơ chế thị trường, định hướng XHCN

– Phát triển kinh tế nhanh, có hiệu quả và bền vững, chuyển dịch cơ cấu kinh tế, cơ cấu lao động theo hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa.

– Thực hiện nhất quán chính sách phát triển nền kinh tế nhiều thành phần trong đó, kinh tế Nhà nước giữ vai trò chủ đạo; kinh tế tập thể phát triển nhiều hình thức hợp tác đa dạng, trong đó hợp tác xã là nòng cốt; tạo môi trường kinh doanh cho kinh tế cá thể, tiểu chủ, kinh tế tư bản tư nhân phát triển; phát triển đa dạng kinh tế tư bản Nhà nước; tạo điều kiện để kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài phát triển thuận lợi.

– Thúc đẩy sự hình thành, phát triển và từng bước hoàn thiện các loại thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa, hình thành đồng bộ cơ chế quản lý nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa.

– Tiếp tục đổi mới các công cụ quản lý vĩ mô của Nhà nước đối với nền kinh tế.

Câu 16: Chức năng của xã hội của Nhà nước Công hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam:

Chức năng xã hội của Nhà nước: Tổ chức và quản lý nền văn hóa, khoa học, công nghệ và giải quyết những vấn đề thuộc các chính sách xã hội. Bao gồm các mục tiêu cơ bản sau:

– Xác định giáo dục và đào tạo, khoa học và công nghệ là quốc sách hàng đầu, là nền tảng và động lực đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Nhà nước coi trọng việc phát triển giáo dục nhằm nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực bồi dưỡng nhân tài. Nhà nước xây dựng và thực hiện chính sách khoa học và công nghệ quốc gia, xây dựng nền khoa học công nghệ tiên tiến, phát triển đồng bộ các ngành khoa học

– Giải quyết việc làm, chăm lo cải thiện điều kiện làm việc cho người lao động. cải cách chế độ tiền lương của cán bộ công chức, bảo đảm cho doanh nghiệp được tư chủ trong việc trả lương và tiền thưởng trên cơ sở năng suất lao động và hiệu quả của doanh nghiệp.                                                                                                                     –

Thực hiện chương trình xóa đói, giảm nghèo; thực hiện các chính sách xã hội để bảo đảm an toàn cuộc sống cho mọi thành viên cộng đồng; thực hiện chính sách ưu đãi xã hội đối với người có công, chính sách cứu trợ xã hội đối với người gặp rủi ro, bất hạnh; thực hiện đồng bộ chính sách bảo vệ và chăm sóc sức khỏe của nhân dân, chăm sóc và bảo vệ trẻ em.                                                                                                                                             – Tư

Từ tưởng chỉ đạo của Nhà nước là xây dựng nền văn hoá mới, con người mới và lối sống mới. Nhà nước bảo tồn và phát triển nền văn hoá Việt Nam; kế thừa và phát huy những giá trị của nền văn hiến các dân tộc Việt Nam, tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh; tiếp thu tinh hoa van hoá nhân loại; phát huy mọi tài năng sáng tạo trong nhân dân.

Câu 17: Bộ máy nhà nước

1. Khái niệm:

bộ máy nhà nước là hệ thống các cơ quan Nhà nước từ trung ương đến địa phương, được tổ chức là hoạt động theo nguyên tắc chung, thống nhất nhằm thực hiện nhiệm vụ và chức năng của Nhà nước.

2. Phân loại các cơ quan trong bộ máy nhà nước:

– Căn cứ vào hình thức thực hiện quyền lực:

+ Cơ quan quyền lực Nhà nước

+ Cơ quan hành chính Nhà nước

+ Cơ quan tư pháp

– Căn cứ vào trình tự thành lập:

+ Cơ quan Nhà nước dân cử (do dân bầu ra)

+ Cơ quan không do dân bầu ra

– Căn cứ vào tính chấm thẩm quyền

+ Cơ quan có thẩm quyền chung

+ Cơ quan có thẩm quyền chuyên môn

– Căn cứ vào cấp độ thẩm quyền:

+ Cơ quan Nhà nước ở trung ương

+ Cơ quan Nhà nước ở địa phương

* Các mô hình tổ chức bộ máy nhà nước

bộ máy nhà nước chiếm hữu nô lệ

– Đặc điểm: sự khác biệt giữa phương Đông và phương Tây, cụ thể:

+ Phương Đông: phổ biến là hình thức quân chủ chuyên chế trung ương tập quyền. bộ máy nhà nước còn sơ khai đơn giản, mang nặng tính chất dân sự và chịu ảnh hưởng sâu sắc của tôn giáo.

+ Phương Tây: hình thức Nhà nước đa dạng hơn so với phương Đông, sự chuyên môn hoá trong hoạt động của Nhà nước ngày càng cao. Cơ quan xét xử tách rời khỏi cơ quan hành chính.

bộ máy nhà nước phong kiến

– Đặc điểm: mang nặng tính chất quân sự gắn liền với chế độ đẳng cấp phong kiến. Cơ quan cưỡng chế (như quân đội, nhà tù…) là những bộ phận chủ đạo.

– Cấu trúc Nhà nước bao gồm:

+ Quốc vương: giữa địa vị cao nhát trong bộ máy nhà nước, có quyền lực không hạn chế.

+ Bộ máy giúp việc cở trung ương. Hệ thống cơ quan, quan lại ở địa phương.

bộ máy nhà nước tư sản:

– Đặc điểm: tổ chức theo nguyên tắc tam quyền phần lập. Giữa 3 nguyên tắc lập pháp, hành pháp và tự pháp có sự kiềm chế và kiểm soát lẫn nhau. Chủ quyền tối cao thuộc về nhân dân.

– Cơ cấu gồm:

+ Nguyên thủ quốc gia (tổng thống): kiến lập theo phương thức bầu cử bởi nghị viện (Nhà nước cộng hoà đại nghị), bởi đại cử tri (Nhà nước cộng hoà tổng thống), bởi của tri (Nhà nước cộng hoà hỗn hợp).

+ Nghị viện: là cơ quan đại diện có quyền lực cao nhất, có thể bạn hành hiến pháp, luật. Có thể có 1 hoặc 2 viện.

+ Chính phủ: có thể do nghị viện bầu và chịu trách nhiệm trước nghị viện (trong Nhà nước công hoà đại nghị và cộng hoà hỗn hợp), hoặc do tổng thống thành lập và chịu trách nhiệm trước tổng thống (Nhà nước cộng hoà tổng thống)

+ Hệ thống toà án

bộ máy nhà nước XHCN:

– Đặc điểm: bộ máy nhà nước được tổ chức dựa trên cơ sở kinh tế chính trị và từ bản chất của Nhà nước.

– Cơ cấu gồm:

+ Các cơ quan quyền lực Nhà nước

+ Chủ tịch nước

+ Các cơ quan quản lý Nhà nước

+ Các cơ quan xét xử

+ Các cơ quan kiểm sát

Câu 18 + 19 + 20 + 21: bộ máy nhà nước Công hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam

1. Khái niệm:

Bộ máy nhà nước là tổng thể các cơ quan Nhà nước được tổ chức và hoạt động theo trình tự, thủ tục nhất định do Hiến pháp và pháp luật quy định. Có mối liên hệ và tác động qua lại với nhau, có chức năng, thẩm quyền riêng theo quy định của Hiến pháp, pháp luật nhằm tham gia vào việc thực hiện chức năng, nhiệm vụ chung của Nhà nước.

2. Phân loại các cơ quan trong bộ máy nhà nước:

– Các cơ quan quyền lực Nhà nước:

+ Quốc hội: là cơ quan đại biểu cao nhất, có quyền lực cao nhất, là cơ quan duy nhất có quyền lập hiến và lập pháp đại diện cho ý chí và nguyện vọng của nhân dân cả nước.

+ Hội đồng nhân dân(HĐND): là cơ quan quyền lực Nhà nước ở địa phương do địa phương trực tiếp bầu ra.

– Chủ tịch nước: là người đứng đầu Nhà nước, thay mặt Nhà nước trong các công việc đối nội, đối ngoại, là đại biểu Quốc hội.

– Các cơ quan quản lý Nhà nước:

+ Chính phủ: là cơ quan chấp hành của Quốc hội, cơ quan hành chính cao nhất của nước Công hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, chịu trách nhiệm trước Quốc hội.

+ Uỷ ban nhân dân: do HĐND bầu, là cơ quan chấp hành của HĐND, cơ quan hành chính Nhà nước ở địa phương, chịu trách nhiệm trước HDND cùng cấp và các cơ quan Nhà nước trên.

– Các cơ quan xét xử: gồm Toà án nhân dân, Toà án quâ sự và các Toà án khác được thành lập theo luật định.

– Các cơ quan kiểm sát: gồm các Viện kiểm sát nhân dân và các Viện kiểm sát quân sự.

3. Các nguyên tắc cơ bản tổ chức và hoạt động của bộ máy nhà nước

a) Tất cả các quyền lực thuộc về nhân dân, nhân dân tổ chức bộ máy nhà nước và tham gia quản lý Nhà nước:

Quyền lực nhân dân xuất phát từ học thuyết khế ước xã hội, CN Mác-Lê. CM tư sản đã đưa học thuyết quyền lực nhân dân vào thực tiễn, Nhà nước xã hội chủ nghĩa thừa nhận, khẳng định và tiếp tục phát triển

Nội dung:

– Nhân dân có quyền xây dựng nên BMNN thông qua bầu cử và các hình thức khác

Thực trạng: bầu cử còn mang tính hình thức, bầu cử như thế nào để đảm bảo sự lựa chọn của nhân dân thể hiện đúng nhất, sát nhất ý chí và hiệu quả của họ

– Nhân dân có quyền giám sát các cơ quan Nhà nước theo quy định của pháp luật

– Nhân dân có quyền tự mình ửng cử vào BMNN, trở thành công chức Nhà nước để vận hành bộ máy nhà nước, trực tiếp thực hiện quyền lực Nhà nước, đại diện cho ý chí nguyện vọng của người dân khác

– Nhân dân có quyền xây dựng ý kiến và quyết định các vấn đề của quốc gia

Thực tế hiện nay: Hiến pháp quy định nhưng chưa có luật nên không thể thực hiện được.

– Nhân dân có quyền bãi miễn những đại biểu họ không tín nhiệm nữa

Thực tế: rất hiếm khi thực hiện quyền này và chưa thực hiện rộng rãi.

=> Nguyên tắc quyền lực Nhà nước thuộc về nhân dân là nguyên tắc quan trọng trong tổ chức và hoạt động của bộ máy nhà nước, thể hiện nguồn gốc của quyền lực, phát huy quyền làm chủ của nhân dân, biểu hiện rõ nét nhất sự tiến bộ, văn minh của xã hội, làm cơ sở cho các nguyên tắc khác (vì khi thừa nhận quyền lực Nhà nước thuộc về nhân dân khi đó mới xuất hiện Đảng phái, Nhà nước pháp quyền với nguyên tắc pháp chế,…)

b). Nguyên tắc đảm bảo sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam đối với Nhà nước:

Thứ nhất, Đảng lãnh đạo Nhà nước để thực hiện nhiệm vụ chiến lược lâu dài là xây dựng Nhà nước ta, đất nước ta phát triển theo định hướng xã hội chủ nghĩa vì mục đích “dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh”. Thứ hai, sự lãnh đạo của Đảng đối với Nhà nước thể hiện trước hết ở năng lực lãnh đạo chính trị của Đảng, ở khả năng vạch ra đường lối chính trị đúng đắn, bằng tuyên truyền thuyết phục làm cho xã hội nhận thức, tự giác chấp nhận, chứ không phải dựa vào uy quyền, mệnh lệnh.

Đương nhiên, để thích ứng với tình hình mới của công cuộc đổi mới, Đảng Cộng sản Việt Nam phải tự chỉnh đốn, tự đổi mới các mặt, trong đó có vấn đề tổ chức, cơ cấu, đội ngũ…

c) Nguyên tắc tập trung dân chủ:

bộ máy nhà nước ta theo Hiến pháp 1992 (và cả Hiến pháp 1980, 1959) bao gồm ba cơ quan thực hiện ba chức năng khác nhau: Quốc hội thực hiện quyền lập pháp, Chính phủ thực hiện quyền hành pháp và toà án thực hiện quyền tư pháp. Hoạt động của các cơ quan này theo quy định của Hiến pháp, theo nguyên tắc tập trung dân chủ.

Nguyên tắc dân chủ tập trung thực chất là sự kết hợp hài hoà giữa sự chỉ đạo tập trung ở cấp trên với việc phát huy dân chủ, quyền chủ động sáng tạo của cấp dưới. Nguyên tắc này đòi hỏi phải thực hiện chế độ thông tin, báo cáo và chế độ trách nhiệm rõ ràng giữa cấp trên và cấp dưới; kiên quyết đấu tranh với tệ tập trung quan liêu và thói tự do vô chính phủ.

d) Nguyên tắc pháp chế:

Những điều kiện để tổ chức và hoạt động của Nhà nước bảo đảm nguyên tắc pháp chế.

Thứ nhất, Nhà nước phải ban hành các văn bản pháp luật một cách kịp thời và có hệ thống. Nhà nước và pháp luật là hai mặt thống nhất, thống nhất giữa chủ thể và phương tiện. Để Nhà nước hoạt động phù hợp và bảo đảm nguyên tắc pháp chế thì các văn bản luật, văn bản pháp quy để thi hành luật (văn bản dưới luật) phải kịp thời và đồng bộ.

Thứ hai, yêu cầu của nguyên tắc pháp chế đòi hỏi các cơ quan Nhà nước được lập ra và hoạt động trong khuôn khổ luật pháp quy định cho nó về địa vị pháp lý, quy mô và thẩm quyền.

Thứ ba, sự tôn trọng Hiến pháp, luật của cơ quan Nhà nước. Đây là đòi hỏi thể hiện sự tôn trọng trong nguyên tắc pháp chế, đồng thời thể hiện tính chất dân chủ của Nhà nước.

Câu 20: Nguyên tắc quyền lực Nhà nước là thống nhất, có sự phân công, phối hợp và kiểm soát lẫn nhau giữa các cơ quan Nhà nước trong việc thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp.

– Đây là nguyên tắc cốt lõi của HP Việt Nam

– Quyền lực Nhà nước là thống nhất nghĩa là tập trung vào Quốc hội

– Đã có sự phân công, phân quyền giữa hành pháp, lập pháp và tư pháp

– Trong quá trình tổ chức và hoạt động của các cơ quan, sự phân công, phối hợp, kiểm soát luôn luôn được đặt trong nguyên tắc thống nhất quyền lực được quy định trong Hiến pháp năm 2013. do vậy ít nhiều có sự khác biệt nhất định với kìm chế, đối trọng của nguyên tắc phân chia quyền lực theo thuyết “Tam quyền phân lập” của các học giả tư sản.

– Kiểm soát quyền lực Nhà nước được thực hiện đồng thời với nguyên tắc phối hợp giữa các cơ quan Nhà nước (hành pháp, lập pháp, tư pháp) trong việc thực hiện quyền lực Nhà nước. Hiến pháp 2013 làm rõ hơn nguyên tắc phân công phối hợp, kiểm soát quyền lực giữa các cơ quan Nhà nước.

Câu 21: Nguyên tắc tập trung dân chủ trong tổ chức và hoạt động của bộ máy nhà nước Công hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam

– Tập trung dân chủ là nguyên tắc thể hiện sự kết hợp hài hòa giữa sự chỉ đạo, lãnh đạo tập trung, thống nhất của cấp trên, TW với việc mở rộng, nâng cao hiệu lực, hiệu quả trong quản lí Nhà nước.

– Nguyên tắc này được áp dụng trong lĩnh vực tổ chức bộ máy nhà nước đều xuất phát từ nguyên lý: “Tất cả quyền lực Nhà nước thuộc về nhân dân”. Leenin đã nhấn mạnh: “Nguyên tắc tập trung dân chủ ở nghĩa chung nhất là tập trung được hiểu ở nghĩa dân chủ thực sự”.

– Ở Việt Nam, Nguyên tắc này thể hiện rõ nhất trong Điều 27 Hiến pháp 2013 về chế độ bầu cử: “Công dân đủ 18 tuổi trở lên có quyền bầu cử và đủ 21 tuổi trở lên có quyền ứng cử vào Quốc hội, HĐND. Việc thực hiện các quyền này do luật định”. Nguyên tắc này đảm bảo tính công khai, dân chủ và sự tham gia rộng rãi của các tầng lớp nhân dân.

– Trong Điều lệ Đảng Cộng sản cũng khẳng định: “ĐCS Việt Nam tổ chức thoe nguyên tắc dân chủ”

Câu 22: Khái quát về lịch sử tư tưởng, học thuyết Nhà nước pháp quyền

1. Định nghĩa:

Nhà nước pháp quyền là một hình thức tổ chức Nhà nước với sự phân công lao động khoa học, hợp lí giữa các quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp, có cơ chế kiểm soát quyền lực, Nhà nước được tổ chức và hoạt động trên cơ sở pháp luật, Nhà nước quản lí xã hội bằng pháp luật, pháp luật có tính khách quan, nhân đạo, công bằng, tất cả vì lợi ích chính đáng của con người.

2. Khái quát về lịch sử…………..

Nhà nước pháp quyền là một trong những giá trị xã hội quý báu được tích lũy và phát triển trong lịch sử tư tưởng nhân loại.

1. Tư tưởng Nhà nước pháp quyền thời cổ đại

Tuy cách thức và mức độ thể hiện khác nhau, song có thể nói, tư tưởng chính trị – pháp lý phương Đông và phương Tây thời cổ, trung đại chứa đựng các nhân tố Nhà nước pháp quyền. Sự hình thành tư tưởng Nhà nước pháp quyền gắn liền với việc khẳng định chủ quyền nhân dân, với việc phát triển dân chủ, chống lại sự chuyên quyền, độc đoán của cá nhân người cầm quyền và sự vô chính phủ, vô pháp luật, với đòi hỏi Nhà nước phải thuộc vào pháp luật, vào xã hội.

Chẳng hạn:

+ Socrat (469 – 399 TCN) đã nêu quan điểm: Phục tùng và tôn trọng pháp luật là tôn trọng lý trí, công bằng và trí tuệ phổ biến, nếu không quyền lực sẽ lạc lối.

+ pháp luậtaton (427 – 347 TCN) quan niệm Nhà nước chỉ tồn tại lâu bền khi các nhà cầm quyền tuyệt đối phục tùng pháp luật. Ông nói: “Ta nhìn thấy sự diệt vong của cái Nhà nước mà trong đó pháp luật không có sức mạnh và dưới quyền lực của ai đấy”.

+ Aristote (384 – 322 TCN) thì nhấn mạnh rằng pháp luật cần thống trị trên tất cả. Từ đó ông coi những Nhà nước mà cầm quyền cai trị trên cơ sở của pháp luật và vì lợi ích chung là những Nhà nước chân chính, thuần túy hay cội nguồn, còn những Nhà nước mà những người cai trị chỉ dựa trên cơ sở ý chí cá nhân mà không dựa trên cơ sở pháp luật và chỉ vì lợi ích của họ là những Nhà nước biến chất hay lệch dòng.

+ Trung Hoa thời cổ, trung đại, trong các học thuyết chính trị, pháp lý tiêu biểu như đức trị và pháp trị tuy còn nhiều  hạn chế lịch sử, song cũng đã chứa đựng các nhân tố Nhà nước pháp quyền, thể hiện trong các tác phẩm của các nhà tư tưởng vĩ đại như: Khổng Tử, Mạnh Tử, Hàn Phi Tử, Tuân Tử……

+ Hàn Phi Tử (tư tưởng chính trị của trường phái pháp gia) khẳng định pháp trị là phương pháp duy nhất đúng để cai trị, các quy định pháp luật phải không thiên vị ai và phải có sự thay đổi, phát triển theo thời gian cho phù hợp với thực tại khách quan; tất cả mọi người, kể cả vua, quan lẫn thần dân đều phải tôn trọng và tuân theo pháp luật.

2. Học thuyết tư sản về Nhà nước pháp quyền

Tư tưởng Nhà nước pháp quyền thời cổ đại đã được các nhà tư tưởng tư sản  tiếp thu và phát triển trong những điều kiện mới, thể hiện thế giới quan pháp lý mới. Nội dung chủ yếu trong học thuyết tư sản về Nhà nước pháp quyền là chống chế độ chuyên quyền phong kiến, tình trạng vô pháp luật, pháp luật dã man, đấu tranh vì một chế độ Nhà nước hoạt động trên cơ sở và phục tùng pháp luật, một nền pháp luật đảm bảo tự do, bình đẳng và nhân đạo.

+ Jon Locke – Nhà tư tưởng Anh TK XVII, luật phải phù hợp với luật tự nhiên, ông đã nêu ra những nguyên tắc: được làm những gì mà pháp luật cho phép chỉ áp dụng đối với người cầm quyền, còn đối với công dân: được làm tất cả những gì mà luật không cấm. Quyền lực của Nhà nước gồm có ba loại: Lập pháp, Hành pháp và Quyền liên minh liên kết, trong đó quyền lập pháp phải tối cao

+ Montesquieu (Nhà tư tưởng vĩ đại của Pháp) với tác phẩm nổi tiếng “Tinh thần pháp luật” đã xây dựng thuyết phân chia quyền lực trong Nhà nước. Theo ông, Nhà nước có 3 loại quyền: Lập pháp, Hành pháp, Tư pháp. Sự phân chia và kìm chế, đối trọng lẫn nhau giữa ba quyền là điều kiện chủ yếu đảm bảo tự do chính trị trong Nhà nước và xã hội.

+ Rousseau (Pháp) đã góp phần quan trọng trong việc nâng lên một đỉnh cao mới tư tưởng về “Nguồn gốc quyền lực Nhà nước” và “chủ quyền nhân dân”.

+ Đến TKXVIII, Kant đưa ra lập luận triết học về Nhà nước pháp quyền, theo đó Nhà nước là tập hợp của nhiều người cùng phục tùng pháp luật, các đạo luật pháp quyền, bản thân Nhà nước cũng phải phục tùng.

=>  Tóm lại, ý tưởng về Nhà nước mang tính chất Nhà nước pháp quyền đã hình thành, tồn tại từ xa xưa trong lịch sử, nó thể hiện khát vọng của con người về Nhà nước, chế độ xã hội lý tưởng, đủ khả năng đảm bảo cuộc sống tự do mà đặc biệt là tự do chính trị cho mọi người.

Câu 23: Tư tưởng Hồ Chí Minh về Nhà nước pháp quyền và giá trị thừa kế, vận dụng trong quá trình  xây dựng Nhà nước pháp quyền Việt Nam

– Trong di sản tư tưởng cách mạng vĩ đại của Chủ tịch Hồ Chí Minh có một bộ phận cơ bản cấu thành đó là tư tưởng về Nhà nước và pháp luật. Tư tưởng của người đã chứa đựng nhiều nhân tố về Nhà nước pháp quyền, đặc biệt là tư tưởng pháp quyền nhân nghĩa, Nhà nước mạnh và hiệu quả, mối quan hệ giữa pháp luật và đạo đức: tự do, dân chủ và pháp luật: quyền con người và quyền dân tộc…

– Tư tưởng của Người về quản lí xã hội bằng pháp luật đã hình thành từ rất sớm, trong Bản yêu sách của nhân dân An Nam gửi hội nghị Vecxây năm 1919 “Bảy xin Hiến pháp ban hành/ Trăm điều phải có thần linh pháp quyền”.

– Tư tưởng của người được hiện thực hóa trong Tuyên ngôn độc lập ngày 2/9/1945. Bản Hiến pháp đầu tiên năm 1946 và trong suốt quá trình xây dựng, phát triển Nhà nước Việt Nam kiểu mới.

– Trong quá trình xây dựng Nhà nước pháp quyền Việt Nam của dân, do dân và vì dân, quyền lực Nhà nước thuộc về nhân dân, tư tưởng Hồ Chí Minh về Nhà nước pháp quyền đã được kế thừa và vận dụng, đặc biệt trong các văn kiện của Đảng: “Nhà nước ta là công cụ chủ yếu để thực hiện quyền làm chủ của nhân dân, là Nhà nước pháp quyền của dân, do dân và vì dân. Quyền lực Nhà nước là thống nhất song có sự phân công, phối hợp giữa các cơ quan Nhà nước trong việc thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp và tư pháp. Nhà nước quản lí xã hội bằng pháp luật”.

Câu 24: Khái niệm, các đặc điểm (nguyên tắc) cơ bản của Nhà nước pháp quyền. Liên hệ với Hiến pháp sửa đổi năm 2013 về sự thể hiện các đặc điểm (nguyên tắc) cơ bản của Nhà nước pháp quyền

1. Khái niệm Nhà nước pháp quyền

Nhà nước pháp quyền là một hình thức tổ chức Nhà nước với sự phân công lao động khoa học, hợp lí giữa các quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp, có cơ chế kiểm soát quyền lực, Nhà nước được tổ chức và hoạt động trên cơ sở pháp luật, Nhà nước quản lí xã hội bằng pháp luật, pháp luật có tính khách quan, nhân đạo, công bằng, tất cả vì lợi ích chính đáng của con người.

2. Đặc điểm cơ bản của Nhà nước pháp quyền

– Nhà nước pháp quyền là Nhà nước có hệ thống pháp luật hoàn thiện, đảm bảo tính đồng bộ, thống nhất để thực hiện quản lý xã hội bằng pháp luật dựa trên nền tảng đạo đức xã hội và đạo đức tiến bộ của nhân loại.

– Ở Nhà nước pháp quyền, Pháp luật chiếm vị trí tối thượng trong đời sống Nhà nước và đời sống xã hội; pháp luật phải khách quan, nhân đạo, công bằng, phù hợp với đạo đức xã hội, tất cả vì lợi ích chính đáng của con người.

– Nhà nước pháp quyền là một hình thức tổ chức Nhà nước, trong đó mối quan hệ giữa Nhà nước và công dân bình đẳng về quyền và nghĩa vụ, quan hệ đồng trách nhiệm. Tuân thủ pháp luật là nghĩa vụ đối với mọi cá nhân, tổ chức, kể cả Nhà nước, Nhà nước phải chịu trách nhiệm bồi thường những thiệt hại vật chất, tinh thần cho cá nhân về các quyết định và hành vi sai trái của mình.

– Nhà nước pháp quyền là Nhà nước trong đó các quyền tự do, dân chủ và lợi ích chính đáng của con người được Nhà nước được tôn trọng, đảm bảo thực hiện bằng hệ thống pháp luật. Mọi hành vi vi phạm pháp luật đều phải được xử lí nghiêm minh, kịp thời, đúng pháp luật.

– Nhà nước pháp quyền được tổ chức và hoạt động trên cơ sở phân chia quyền lực Nhà nước, các quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp được phân chia một cách rõ ràng, khoa học, dùng quyền lực để kiểm tra, giám sát quyền lực. Nói các khác, Nhà nước pháp quyền là Nhà nước được tổ chức hoạt động theo một cơ chế đảm bảo sự kiểm soát quyền lực Nhà nước.

– Nhà nước pháp quyền tồn tại trên cơ sở một xã hội công dân phát triển lành mạnh, đảm bảo tự do của các cá nhân và các tổ chức của họ trên cơ sở pháp luật và đạo đức xã hội.

– Nhà nước pháp quyền là Nhà nước sống hòa đồng với cộng đồng thế giới, thực hiện các cam kết quốc tế, các điều ước quốc tế mà Nhà nước là thành viên ký kết hay công nhận.

3. Các nguyên tắc này được thể hiện trong Hiến pháp 2013 như sau:

Điều 2 

1. Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của Nhân dân, do Nhân dân, vì Nhân dân.

2. Nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa do Nhân dân làm chủ; tất cả quyền lực Nhà nước thuộc về Nhân dân mà nền tảng là liên minh giữa giai cấp công nhân với giai cấp nông dân và đội ngũ trí thức.

3. Quyền lực Nhà nước là thống nhất, có sự phân công, phối hợp, kiểm soát giữa các cơ quan Nhà nước trong việc thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp.

Điều 3 

Nhà nước bảo đảm và phát huy quyền làm chủ của Nhân dân; công nhận, tôn trọng, bảo vệ và bảo đảm quyền con người, quyền công dân; thực hiện mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh, mọi người có cuộc sống ấm no, tự do, hạnh phúc, có điều kiện phát triển toàn diện.

Điều 8 

Nhà nước được tổ chức và hoạt động theo Hiến pháp và pháp luật, quản lý xã hội bằng Hiến pháp và pháp luật, thực hiện nguyên tắc tập trung dân chủ.

Điều 12 

Nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam thực hiện nhất quán đường lối đối ngoại độc lập, tự chủ, hòa bình, hữu nghị, hợp tác và phát triển; đa phương hóa, đa dạng hóa quan hệ, chủ động và tích cực hội nhập, hợp tác quốc tế trên cơ sở tôn trọng độc lập, chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ, không can thiệp vào công việc nội bộ của nhau, bình đẳng, cùng có lợi; tuân thủ Hiến chương Liên hợp quốcvà điều ước quốc tế mà Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là thành viên; là bạn, đối tác tin cậy và thành viên có trách nhiệm trong cộng đồng quốc tế vì lợi ích quốc gia, dân tộc, góp phần vào sự nghiệp hòa bình, độc lập dân tộc, dân chủ và tiến bộ xã hội trên thế giới.

Điều 14 

Ở nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, các quyền con người, quyền công dân về chính trị, dân sự, kinh tế, văn hóa, xã hội được công nhận, tôn trọng, bảo vệ, bảo đảm theo Hiến pháp và pháp luật.

Quyền con người, quyền công dân chỉ có thể bị hạn chế theo quy định của luật trong trường hợp cần thiết vì lý do quốc phòng, an ninh quốc gia, trật tự, an toàn xã hội, đạo đức xã hội, sức khỏe của cộng đồng.

Câu 25: Những đặc điểm cơ bản của pháp luật trong Nhà nước pháp quyền

– Hệ thống pháp luật phải hoàn thiện, đảm bảo tính đồng bộ, thống nhất để thực hiện quản lí xã hội bằng pháp luật dựa trên nền tảng đạo đức xã hội và đạo đức tiến bộ của nhân loại.

– Phải xác lập và có cơ chế hữu hiệu để đảm bảo tính tối cao của pháp luật trong hệ thống các văn bản pháp luật.

– Pháp luật chiếm vị trí tối thượng trong đời sống Nhà nước và đời sống xã hội.

– Pháp luật phải luôn tôn trọng và bảo vệ quyền con người, quyền công dân.

Câu 26: Trách nhiệm, vai trò Nhà nước đối với quyền con người, quyền công dân. Liên hệ với Hiến pháp năm 2013

– Nhà nước pháp quyền phải đảm bảo cho mọi cá nhân có quyền bình đẳng và tự do trước pháp luật, có đủ cơ hội về mặt pháp lý để phát triển toàn diện cá nhân, để mỗi cá nhân đều có thể phát huy được hết khả năng của mình. Quyền tự do và bình đẳng của công dân được thừa nhận trong nhiều lĩnh vực khác nhau như kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội. Sự công bằng và bình đẳng của công dân trong Nhà nước pháp quyền không chỉ được đảm bảo về mặt pháp lý mà cả trong thực tiễn, Nhà nước đảm bảo cho công dân có đủ điều kiện cần thiết về vật chất, tinh thần để thực hiện được các quyền của mình trong thực tế.

– Nhà nước còn có nghĩa vụ đảm bảo quyền con người và quyền công dân

Nghĩa vụ tôn trọng: Nghĩa vụ này đòi hỏi các Nhà nước không can thiệp tùy tiện, kể cả trực tiếp hoặc gián tiếp, vào việc hưởng thụ các quyền con người, quyền công dân của các chủ thể quyền. Đây được coi là một nghĩa vụ thụ động, bởi lẽ không đòi hỏi các Nhà nước phải chủ động đưa ra những sáng kiến, biện pháp hay chương trình nhằm bảo vệ hay hỗ trợ các chủ thể quyền trong việc hưởng thụ các quyền.

Nghĩa vụ bảo vệ: Nghĩa vụ này đòi hỏi Nhà nước phải ngăn chặn sự vi phạm quyền con người, quyền công dân của mọi đối tượng, bao gồm các cơ quan, nhân viên Nhà nước. Đây được coi là một nghĩa vụ chủ động, bởi để đạt được mục đích này, Nhà nước phải chủ động đưa ra những biện pháp và xây dựng những cơ chế phòng ngừa, xử lí những hành vi vi phạm…

Nghĩa vụ thực hiện: Nghĩa vụ này đòi hỏi Nhà nước phải có những biện pháp nhằn hỗ trợ chủ thể quyền trong việc hưởng thụ các quyền con người, quyền công dân. Đây được coi là một nghĩa vụ chủ động, bởi nó yêu cầu các Nhà nước phải có những kế hoạch, chương trình cụ thể để đảm bảo cho mn được hưởng các quyền đến mức cao nhất có thể.

* Hiến pháp là công cụ pháp lý cơ bản để bảo vệ quyền con người và quyền công dân ở các quốc gia. Theo Hiến pháp sửa đổi năm 2013. trách nhiệm, vai trò của Nhà nước đối với quyền con người, quyền công dân như sau:

Điều 14 

Ở nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, các quyền con người, quyền công dân về chính trị, dân sự, kinh tế, văn hóa, xã hội được công nhận, tôn trọng, bảo vệ, bảo đảm theo Hiến pháp và pháp luật.

Quyền con người, quyền công dân chỉ có thể bị hạn chế theo quy định của luật trong trường hợp cần thiết vì lý do quốc phòng, an ninh quốc gia, trật tự, an toàn xã hội, đạo đức xã hội, sức khỏe của cộng đồng.

* Hiến pháp 2013 bổ sung thêm một số quyền mới bao gồm: Quyền sống; các quyền về văn hóa; quyền xác định dân tộc, sử dụng ngôn ngữ mẹ đẻ, lựa chọn ngôn ngữ giao tiếp; quyền của công dân không bị trục xuất, giao nộp cho nước khác… một cách chặt chẽ, chính xác, khả thi, phù hợp với các công ước quốc tế về nhân quyền mà nước ta là thành viên.

* Cũng lần đầu tiên trong lịch sử lập hiến nước ta, Hiến pháp trực tiếp quy định nhiệm vụ của Chính phủ, TAND, VKSND về bảo vệ quyền con người, quyền công dân – một nhiệm vụ hiến định.

+ Điều 96 Khoản 6 (Chính phủ): Bảo vệ quyền và lợi ích của Nhà nước và xã hội, quyền con người, quyền công dân; bảo đảm trật tự, an toàn xã hội;

+ Điều 102 Khoản 3 (Tòa án nhân dân): Tòa án nhân dân có nhiệm vụ bảo vệ công lý, bảo vệ quyền con người, quyền công dân, bảo vệ chế độ xã hội chủ nghĩa, bảo vệ lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân.

+ Điều 107 Khoản 3 (Viện kiểm sát): Viện kiểm sát nhân dân có nhiệm vụ bảo vệ pháp luật, bảo vệ quyền con người, quyền công dân, bảo vệ chế độ xã hội chủ nghĩa, bảo vệ lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân, góp phần bảo đảm pháp luật được chấp hành nghiêm chỉnh và thống nhất.

Câu 27: Hệ thống chính trị Việt Nam: Khái niệm, vị trí, vai trò của Nhà nước trong hệ thống chính trị Việt Nam

1. Khái niệm:

– Hệ thống chính trị là một chỉnh thể thống nhất bao gồm các bộ phận cấu thành là các thiết chế chính trị có vị trí, vai trò khác nhau nhưng có mối quan hệ mật thiết với nhau trong quá trình tham gia thực hiện quyền lực chính trị.

– Hệ thống chính trị Việt Nam ra đời sau CMT8 cùng với sự hình thành Nhà nước dân chủ nhân dân đầu tiên ở Đông Nam Á. Xuất phát từ đặc thù của đất nước, hệ thống chính trị Việt Nam có những đặc điểm cơ bản sau:

+ Tính nhất nguyên chính trị và chỉ do một Đảng Cộng sản lãnh đạo với nền tảng tư tưởng là Chủ nghĩa Mác – Lê và tư tưởng Hồ Chí Minh.

+ Tính nhân dân sâu sắc: mọi thiết chế đều gắn với một tầng lớp nhân dân nhất định, hoạt động vì mục đích phục vụ nhân dân, là nguồn sức mạnh của nhân dân.

+ Tính tổ chức khoa học, chặt chẽ, có sự phân đỉnhõ vị trí, vai trò, chức năng, nhiệm vụ  của mỗi tổ chức.

+ Hệ thống chính trị được tổ chức rộng khắp, hoạt động theo nguyên tắc tập trung dân chủ

+ Tính thống nhất về mục tiêu hoạt động cơ bản là phục vụ lợi ích nhân dân, dân tộc.

+ Các thành viên của hệ thống chính trị do Đảng Cộng sản sáng lập.

2. Vị trí, vai trò của Nhà nước trong hệ thống chính trị Việt Nam

Trong hệ thống chính trị xã hội chủ nghĩa Việt Nam, Nhà nước giữ vị trí trung tâm và có vai trò chủ đạo đối với quản lý xã hội. Sở dĩ có điều đó là vì so với các tổ chức thành viên khác trong hệ thống chính trị, Nhà nước có 2 ưu thế đặc biệt quan trọng:

Một là, Nhà nước XHCN là tổ chức chính trị mang quyền lực nhân dân, thể hiện tập trung nhất, đầy đủ nhất ý chí và lợi ích của nhân dân.

Hai là, Nhà nước là công cụ chủ yếu, hữu hiệu nhất để thực hiện quyền lực nhân dân.

* Hai ưu thế này xuất phát từ những cơ sở, điều kiện sau đây của Nhà nước:

+ Nhà nước là đại diện chính thức cho toàn xã hội, có cơ sở xã hội rộng lớn để triển khai thực hiện các chính sách, pháp luạt của Nhà nước. Nhà nước có hệ thống các cơ quan đại diện rộng lớn từ trung ương đến địa phương, do nhân dân bầu nên quyết định đối với các cơ quan Nhà nước còn lại.

+ Nhà nước là chủ thể quyền lực chính trị, công cụ chủ yếu để thực hiện quyền lực chính trị của  nhân dân, có bộ máy làm chức năng quản lí xã hội, thực hiện các biện pháp cưỡng chế pháp lý khi cần thiết.

+ Nhà nước quản lý xã hội bằng pháp luật, bằng hệ thống pháp luật, các đường lối của Đảng, chính sách, chủ trương của Nhà nước, kết hợp với các phương tiện điều chỉnh xã hội khác, đặc biệt là đạo đức.

+ Nhà nước có quyền tối cao về đối nội và độc lập về đối ngoại

+ Nhà nước là chủ sở hữu đối với những tư liệu sản xuất quan trọng nhất. Nhà nước nắm trong tay nguồn cơ sơ vật chất, tài chính to lớn, đảm bảo thực hiện chức năng Nhà nước, tạo điều kiện cho hoạt động của các tổ chức chính trị xã hội

=> Tất cả những điều kiện, cơ sở trên thể hiện ưu thế, sức mạnh và vai trò của Nhà nướcđã khẳng định vị trí đặc biệt của Nhà nước trong hệ thông chính trị Việt Nam: Nhà nước giữu vị trí trung tâm, trụ cột, là công cụ hùng mạnh của hệ thống chính.

PHẦN HAI: PHÁP LUẬT

Câu 28: Sự hình thành pháp luật trong lịch sử

– Pháp luật ra đời cùng với sự xuất hiện của Nhà nước, đó là một điều tất yếu khách quan. Xét về phương diện chủ quan, pháp luật do Nhà nước đề ra và đảm bảo thực hiện bằng sức mạnh của mình, trở thành một công cụ có hiệu quả nhất để bảo vệ lợi ích của giai cấp thống trị trong xã hội, nó quản lý xã hội theo mục đích của Nhà nước cũng tức là mục đích của giai cấp thống trị.

– Trước khi pháp luật xuất hiện, tổ chức thị tộc, bộ lạc quản lý xã hội bằng những phong  tục  tập quán  với  bản  chất  của  nó  là  nguyên  tắc  bình đẳng  giữa  các  thành viên trong xã hội. Khi Nhà nước xuất hiện cùng với việc các quan hệ trong xã hội phát triển vượt bậc cả về bề rộng và chiều sâu, các phong tục tập quán này không còn có thể điều chỉnh được nữa mà cần một loại quy phạm xã hội mới đó chính là pháp luật.

Câu 29: Khái quát về các trường phái quan niệm pháp luật

1. Quan điểm pháp luật của trường phái pháp luật tự nhiên

– Có 2 loại luật: luật tự nhiên và luật Nhà nước

• Luật tự nhiên xuất phát từ quyền tự nhiên của mỗi con người (đây là lẽ tự nhiên phải có)
• Luật của Nhà nước: là hình thức, văn bản đưa quyền tự nhiên vào và được ban hành

=> pháp luật = luật tự nhiên + luật Nhà nước

– Đại diện tiên biểu: Grotius, Thomas Hobbes, Monstesquieu, Hegal…

2. Quan niệm pháp luật của trường phái pháp luật thực chứng

– Pháp luật là những gì xuất phát từ Nhà nước, có nguồn gốc Nhà nước. pháp luật phải do con người tạo ra. pháp luật đơn thuần chỉ là những nguyên tắc có tính ràng buộc do Nhà nước tạo ra và thừa nhận sự trái với đạo đức, công lý không làm mất đi hiệu lực của pháp luật.

– Pháp luật là hệ thống chuẩn mực có thứ bậc và có chế tài.

3. Quan niệm về pháp luật theo thuyết xã hội học pháp luật

– Pháp luật không có sẵn trong tự nhiên hay được gói trong các văn bản pháp luật có nguồn gốc từ chính cuộc sống. pháp luật không bất biến mà thay đổi theo xã hội, trước đây là trừng phạt, nay là bồi hoàn và hài hòa xã hội, thiết kế xã hội.

– Pháp luật là công cụ để giải quyết các vấn đề xã hội, nâng lên thành các chuẩn mực chung

– Pháp luật có chức năng tạo sự đồng thuận xã hội (vì xã hội luôn có sự mâu thuẫn, xung khắc nhau về lợi ích)

– Cuộc sống mới là nguồn gốc thực sự của pháp luật, pháp luật không xuất phát từ cuộc sống thì sẽ “chết”

– Trường phái này đánh giá cao vai trò của thẩm phán trong việc tạo ra pháp luật

4. pháp luật theo quan niệm của phái Tâm lý học pháp luật

– Pháp luật có nguồn gốc từ hành động tâm lý con người và phải phù hợp với những xúc cảm đạo đức và xúc cảm pháp luật

– Tâm lý – quy luật cảm xúc con người ( xúc cảm đạo đức và xúc cảm pháp luật)

– Luật của Nhà nước: là luật nếu phù hợp với xúc cảm của con người (nói lên và thể hiện được tiếng lòng của mỗi cá nhân)

5. Trường phái pháp luật lịch sử

Từ quan điểm của Thibaut về pháp điển hóa luật ở Đức => ra đời trường phái pháp luật lịch sử

– Pháp luật chịu sự ràng buộc bởi điều kiện lịch sử, văn hóa, xã hội. Vì vậy muốn hiểu luật pháp phải thông qua lịch sử, tức là hiểu luật pháp trong một quá trình phát triển

– Pháp luật có nguồn gốc từ lịch sử (PL muốn tồn tại phải có yếu tố nội sinh, phù hợp với điều kiện sống, tập quán của dân tộc)

=> Mỗi quốc gia, dân tộc có một hình thái pháp luật riêng

6. Quan niệm Macxit về pháp luật

– Pháp luật thể hiện ý chí của Nhà nước (của giai cấp thống trị)

– Pháp luật là công cụ của Nhà nước để quản lý XH. pháp luật do Nhà nước tạo ra hoặc thừa nhận và được đảm bảo bằng quyền lực cưỡng chế Nhà nước

– Pháp luật là bộ phận của kiến trúc thượng tầng, bị quy định bởi điều kiện của cơ sở hạ tầng.

Câu 30: Bản chất, các thuộc tính cơ bản của pháp luật, so sánh với các loại quy phạm xã hội, liên hệ thực tiễn

1. Bản chất của pháp luât:

– Tính giai cấp:

• Pháp luật phản ánh ý chí Nhà nước của giai cấp thống trị trong xã hội được cụ thể hóa trong các văn bản pháp luật do cơ quan Nhà nước có thẩm quyền ban hành.
• Pháp luật định hướng các quan hệ xã hội phát triển theo mục tiêu, trật tự phù hợp với mục tiêu của giai cấp thống trị. Pháp vệ bảo vệ, củng cố quyền lợi, địa vị của giai cấp thống trị.

– Tính xã hội:

• Pháp luật thể hiện ý chí và bảo vệ lợi ích của giai cấp và tầng lớp khác trong xã hội, là công cụ để tổ chức đời sống xã hội, đời sống kinh tế.
• Pháp luật chứa đựng các giá trị xã hội, là thước đo hành vi của con người, là công cụ kiểm nghiệm quá trình và hiện tượng xã hội: nhân đạo; công lý, công bằng; giá trị thông tin phản ánh điều kiện kinh tế, xã hội…

– Tính dân tộc: Pháp luật được xây dựng trên nền tảng dân tộc, thấm nhuần tính dân tộc, phản ánh phong tục tập quán, đặc điểm lịch sử, điều kiện địa lý và trình độ văn minh, văn hóa của dân tộc

– Tính mở: Sẵn sàng tiếp nhận những thành tựu của nền văn  minh, văn hóa pháp lý của nhân loại để làm giàu cho mình.

2. Các thuộc tính cơ bản của pháp luật:

– Tính phổ biến

• Được hiểu là tính bắt buộc thực hiện mọi quy định của pháp luật hiện hành đối với mọi cá nhân, tổ chức. Bởi vì, pháp luật do cơ quan Nhà nước có thẩm quyền ban hành và có giá trị bắt buộc thực hiện đối với moi người cứ trú trên lãnh thổ nước nước đó và đối với mọi công dân.
• Thuộc tính này được phân biệt qua các yếu tố biểu hiện như: Dự liệu tình huống điển hình, xác định cách hành xử bắt buộc, đưa ra cách xử lý khi không tuân theo.

– Tính xác định chặt chẽ về mặt hình thức: Đặc trưng của pháp luật là phải rõ ràng, chuẩn xác nội dung của pháp luật bằng các điều khoản, văn bản quy phạm pháp luật và hệ thông văn bản quy phạm pháp luật tương xứng.

Yêu cầu cơ bản để đảm bảo tính xác định chặt chẽ về mặt hình thức của pháp luật:

• Xác định mối tương quan giữa nội dung và hình thức của pháp luật.
• Chuyển tải một cách chính các những chủ trương chính sách của Đảng sang các phạm trù, cấu trúc pháp lý thích hợp.
• Bảo đảm nguyên tắc pháp chế trong hoạt động xây dựng pháp luật
• Mỗi văn bản pháp luật phải xác định rõ phạm vi điều chỉnh, phương pháp điều chỉnh của cơ quan có thẩm quyền ra văn bản.
• Phân định phạm vi, mức độ của hoặt động lập pháp, lập quy.

– Tính bảo đảm thực hiện bằng Nhà nước của pháp luật:

• Để thực hiện, Nhà nước đưa vào quy phạm pháp luật tính quyền lực áp đặt đối với mọi chủ thể, bằng cách gắn cho pháp luật tính bắt buộc chung.
• Nhà nước sử dụng các phương tiện khác nhau để thực hiện pháp luật: phương pháp hành chính,, kinh tế, tổ chức tư tưởng, tuyên truyền, giáo dục pháp luật và các biện pháp cưỡng chế. Việc sử dụng các biện pháp này, biện pháp khác hay kết hợp các biện pháp truỳ vào hoàn cảnh lịch sử cụ thể. Biện pháp cưỡng chế chỉ áp dụng khi các biện pháp khác không phát huy tác dụng.

– Tính hệ thống, tính thống nhất, tính ổn định và tính năng động

• Tất cả các văn bản pháp luật của cơ quan Nhà nước cấp dưới phải phù hợp với văn bản pháp luật của cơ quan Nhà nước cấp trên và không trái với Hiến pháp.
• Pháp luật khi ban hành phải có giá trị trong một thời gian tương đối dài và phải phù hợp với các quy luật khách quan và chỉ được sửa đổi, bổ sung khi điều kiện kinh tế, xã hội thay đổi.

3. So sánh với các loại quy phạm xã hội:

	QUY PHẠM PHÁP LUẬT	QUY PHẠM XÃ HỘI
Nội dung	– Là quy tắc xử sự (việc được làm, việc phải làm, việc không được làm)   – Mang tính chất bắt buộc chung đối với tất cả mọi người. – Được thực hiện bằng biền pháp cưỡng chế của Nhà nước. – Mang tính quy phạm chuẩn mực, có giới hanh, các chủ thể buộc phải xử sự trong phạm vi pháp luật cho phép. – Thể hiện ý chí bảo vệ quyền lợi của giai cấp thống trị.	– Là các quan điểm chuẩn mực đối với đời sống tinh thần, tình cảm của con người.   – Không mang tính bắt buộc. – Không được bảo đảm thực hiện bằng biện pháp cưỡng chế mà được thực hiện bằng cách tự nguyện, tự giác. – Không có sự thống nhất, không rõ rang, cụ thể như quy phạm pháp luật. – Thể hiện ý chí và bảo vệ quyền lợi cho đông đảo tầng lớp và tất cả mọi người.
Mục đích	Nhằm điều chỉnh các quan hệ xã hội theo ý chí Nhà nước.	Dùng để điều chỉnh các mối quan hệ giữa người với người
Đặc điểm	– Dễ thay đổi.   – Có sự tham gia của Nhà nước, do Nhà nước ban hành hoặc thừa nhận. – Cứng rắn, không tình cảm, thể hiện răn đe. – Cơ cấu gồm 3 phần: giả định, quy định, chế tài.	– Không dễ thay đổi.   – Do tổ chức chính trị, xã hội, tôn giáo quy định hay tự hình thành trong các mối quan hệ xã hội. – Là những quy tắc xử sự không có tính bắt buộc, chỉ có hiệu lực với thành viên tổ chức.
Phạm vi	Rộng, bao quát hơn với nhiều tầng lớp đối tượng khác nhau với mọi thành viên trong xã hội	Hẹp, áp dụng với từng tổ chức riêng biệt, trong nhận thức tình cảm con người.
Hình thức thể hiện	Bằng văn bản quy phạm pháp luật, có nội dung rõ rang, chặt chẽ
Phương thức tác động	Giáo dục cưỡng chế bằng quyền lực Nhà nước.	Dư luận xã hội.

Câu 31: Các chức năng của pháp luật, liên hệ thực tiễn Việt Nam hiện nay.

1. Chức năng của pháp luật: Gồm 3 chức năng:

– Chức năng điều chỉnh của pháp luật: thể hiện vai trò và giá trị xã hội của pháp luật. Pháp luật được đặt ra nhằm hướng tới sự điều chỉnh các quan hệ xã hội, thiết lập “trật tự” đối với các quan hệ xã hội, tạo điều kiện cho các quan hệ xã hội phát triển theo chiều hướng nhất định phù hợp với ý chí của giai cấp thống trị, phù hợp với quy luật vận động khách quan của các quan hệ xã hội.

– Chức năng bảo vệ: là công cụ bảo vệ các quan hệ xã hội mà nó điều chỉnh. Khi có các hành vi vi phạm pháp luật xảy ra, xâm phạm đến các quan hệ xã hội được pháp luật điều chỉnh thì các cơ quan Nhà nước có thẩm quyền sẽ áp dụng các biện pháp cưỡng chế được quy định trong bộ phận chế tài của các quy phạm pháp luật đối với các chủ thể có hành vi vi phạm pháp luật. Chẳng hạn như hành vi xâm phạm tính mạng sức khoẻ con người bị xử lý theo Luật hình sự, hành vi gây thiệt hại tài sản buộc phải bồi thường theo Luật dân sự.

– Chức năng giáo dục của pháp luật:  được thực hiện thông qua sự tác động của pháp luật vào ý thức của con người, làm cho con người xử sự phù hợp với cách xử sự được quy định trong các quy phạm pháp luật. Việc giáo dục có thể được thực hiện thông qua tuyên truyền trên các phương tiện thông tin đại chúng, có thể thông qua việc xử lý những cá nhân, tổ chức vi phạm (phạt những hành vi vi phạm giao thông, xét xử những người phạm tội hình sự…)

2. Liên hệ:

– Chức năng điều chỉnh của pháp luật: Phạm vi điều chỉnh của pháp luật ngày càng được mở rộng. Trong thời kỳ đổi mới, Nhà nước ta đã xây dựng một khung pháp lý mới trong mọi lĩnh vực quan hệ xã hội. Nguyên tắc quản lý xã hội bằng pháp luật và tăng cường pháp chế đã được thể hiện và thực hiện.

– Trong thời gian tới, công tác xây dựng pháp luật cầ tập trung vào những lĩnh vực quan hệ xã hội quan trọng như: xây dựng khung pháp lý cần thiết cho sự hình thành đồng bộ các thiết chế thị trường, đơn giản hóa thủ tục hành chính: xóa bỏ cơ chế “xin – cho”…

– Chức năng bảo vệ: Trong sự nghiệp đổi mới đất nước, Việt Nam đã đạt nhiều thành tựu về đảm bảo, bảo vệ các quyền con người bằng hệ thống pháp luật và cơ chế pháp lý – xã hội thực hiện. Pháp luật ghi nhận và có cơ chế bảo vệ các quyền và lợi ích hợp pháp của công dân trong tất cả các lĩnh vực đời sống xã hội. Các quy định pháp luật về quyền khiếu nại, tố cáo, quyền trong lĩnh vực giáo dục, học tập, hưởng thụ các giá trị văn hóa tinh thần, quyền tự do cá nhân: bất khả xâm phạm về thư tín, điện thoại, chỗ ở, bí mật đời tư…được tâm sửa đổi, bổ sung cho phù hợp. Nhà nước ta cần quan tâm hơn để hoàn thiện các văn bản pháp luật về hình thức, thủ tục và cơ chế thực hiện các quyền con người.

– Chức năng giáo dục của pháp luật ở nước ta hiện nay được thực hiện bằng nhiều hình thức, phương pháp khác nhau như phổ biến pháp luật, tư vấn và trợ giúp pháp luật, thông qua hoạt động áp dụng pháp luật của các cơ quan Nhà nước có thẩm quyền… Để có hiệu quả giáo dục, cần đổi mới các hình thức, phương pháp, nội dung giáo dục pháp luật phù hợp với trình độ, điều kiện và nhu cầu của các đối tượng giáo dục pháp luật. Xây dựng môi trường văn hóa pháp luật, sự tuân thủ pháp luật từ phía các cơ quan công quyền và các nhân viên của họ, đảm bảo tính đúng đắn của các quyết định áp dụng pháp luật.

Câu 32: Mối quan hệ giữa pháp luật và kinh tế, pháp luật và chính trị, liên hệ vào điều kiện Việt Nam hiện nay

1. Mối quan hệ Pháp luật – Kinh tế

– Pháp luật là yếu tố thượng tầng xã hội, kinh tế thuộc về yếu tố của cơ sở hạ tầng.

– Pháp luật sinh ra trên cơ sở hạ tầng và bị quy định bởi cơ sở hạ tầng của pháp luật. Cơ sở hạ tầng là nguyên nhân trực tiếp quyết định sự ra đời của pháp luật. Trong mối quan hệ với kinh tế, pháp luật phụ thuộc vào kinh tế; mặt khác, pháp luật lại có sự tác động trở lại một cách mạnh mẽ với kinh tế.

– Quan hệ xã hội không chỉ là nguyên nhân trực tiếp quyết định sự ra đời của pháp luật mà còn quyết định toàn bộ nội dung, hình thức, cơ cấu và sự phát triển của nó.

Sự  lệ thuộc của pháp luật vào kinh tế thể hiện ở những mặt chủ yếu sau:

• Cơ cấu nền kinh tế, hệ thống kinh tế quyết định thành phần cơ cấu của các ngành luật.
• Tính chất nội dung của các quan hệ kinh tế, của cơ chế kinh tế quyết định tính chất, nội dung của các quan hệ pháp luật, tính chất phương pháp điều chỉnh của pháp luật.
• Chế độ kinh tế, thành phần kinh tế tác động quyết định đến sự hình thành, tồn tại của các cơ quan, tổ chức và thể chế pháp lý phương thức hoạt động của các cơ quan bảo vệ pháp luật và thủ tục pháp lý.

Sự tác động ngược trở lại của pháp luật đối với kinh tế:

• Tác động tích cực: Nếu pháp luật ban hành phù hợp với các quy luật kinh tế – xã hội thì nó tác động tích cực đến sự phát triển đến các quá trình kinh tế cũng như cơ cấu của nền kinh tế.

Khi pháp luật thể hiện phù hợp với nền kinh tế,p háp luật thể hiện ý chí giai cấp thống trị là lực lượng tiến bộ trong xã hội, phản ánh đúng trình độ kinh tế dẫn tới nền kinh tế phát triển, pháp luật tạo hành lang tốt cho kinh tế phát triển.

VD: Khi pháp luật thừa nhận nền kinh tế nhiều thành phần, vận động theo cơ chế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, có sự quản lý của Nhà nước tạo điều kiện giải phóng mọi năng lực sản xuất xã hội…

• Tác động tiêu cực: Khi pháp luật không phù hợp với quy luật phát triển kinh tế – xã hội được ban hành do ý chí chủ quan của con người thì nó sẽ kìm hãm toàn bộ nền kinh tế hoặc một bộ phận nền kinh tế (cơ chế tập trung quan liêu bao cấp, bằng các mệnh lệnh, quy định hành chính đối với các hoạt động kinh tế, đã làm nền kinh tế trì trệ dẫn đến khủng hoảng).

Trong bước quá độ chuyển từ cơ chế kinh tế này sang cơ chế kinh tế khác, các quan hệ kinh tế cũ chưa hoàn toàn mất đi, quan hệ kinh tế mới đang hình thành và phát triển nhưng chưa ổn định thì pháp luật có thể tác động kích thích phát triển nền kinh tế ở những mặt, lĩnh vực này nhưng lại kìm hãm sự phát triển nền kinh tế ở những mặt, lĩnh vực khác.

VD: Pháp luật của xã hội phong kiến trong thời kỳ cuối lạc hậu không phù hợp với việc phát triển nền kinh tế công nghiệp ở nước ta hiện nay.

2. Mối quan hệ Pháp luật – Chính trị

– Mối quan hệ của pháp luật và chính trị trong việc hình thành, tổ chức bộ máy nhà nước:

• bộ máy nhà nước là toàn bộ hệ thống từ Trung ương đến địa phương bao gồm nhiều loại cơ quan lập pháp, hành pháp, tư pháp…là một thiết chế phức tập nhiều bộ phận. Để xác định rõ chức năng, thẩm quyền, trách nhiệm và phương pháp tổ chức hoạt động phù hợp để thực hiện một cơ chế đồng bộ trong quá trình thiết lập thực hiện quyền lực Nhà nước cần phải thực hiện trên cơ sở vững chắc của những quy định của pháp luât.
• Khi một hệ thống quy phạm pháp luật về tổ chức chưa đầy đủ, đồng bộ, phù hợp và chính xác để làm cơ sở cho việc xác lập và hoạt động của bộ máy nhà nước thì dễ dẫn tới tình trạng trùng lặp, chồng chéo, thực hiện không đúng chức năng của các cơ quan trong bộ máy nhà nước. Ngoài ra, pháp luật còn quy định nhiệm vụ, quyền hạn, trách nhiệm của mỗi cá nhân trong bộ máy nhà nước.
• Ngược lại, bộ máy nhà nước cũng tác động đến pháp luật. Một bộ máy nhà nước hoàn chỉnh đại diện cho giai cấp tiến bộ trong xã hội sẽ đưa ra được một hệ thống pháp luật phù hơp với đất nước, thể hiện đúng trình độ phát triển kinh tế xã hội.

– Mối quan hệ của pháp luật và chính trị trong quan hệ ngoại giao giữa các quốc gia:

• Pháp luật luôn tạo ra môi trường ổn định cho việc thiết lập các mối quan hệ ngoại giao giữa các quốc gia. Sự phát triển của quan hệ bang giao đòi hỏi pháp luật của các nước thay đổi cho phù hợp với từng thời kỳ thay đổi của mỗi quốc gia.
• VD: ở nước ta trong thời kỳ đổi mới thực hiện chính sách ngoại giao khép kín. Hệ thống pháp luật của nước ta ngăn cấm hoạt động đầu tư của tư bản nước ngoài. Trong thời đại mở cửa và quốc tế hóa như hiện nay, đường lối ngoại giao ở nước ta đã có những thay đổi căn bản. Chúng ta đã đặt mối quan hệ ngoại giao với 180 quốc gia và vùng lãnh thổ, trở thành thành viên thứ 150 của tổ chức Thương mại thế giới WTO vào tháng 11/2007, có nhiều chính sách thu hút vốn đầu tư nước ngoài.

– Pháp luật với đường lối chính sách của giai cấp thống trị:

• Pháp luật thể chế hóa đường lối chính sách của Đảng cầm quyền tức là làm cho ý chí của đảng cầm quyền trở thành ý chí của Nhà nước. Đường lối chính sách của đảng có vai trò chỉ đạo nội dung và phương hướng phát triển của pháp luật.
• VD: Những năm trước đây do sự chỉ đạo của chính trị nên pháp luật đã thiết lập và củng cố cơ chế quản lý kinh tế tập trung bao cấp…

Câu 33: Mối quan hệ giữa pháp luật và Nhà nước, liên hệ thực tiễn Việt Nam hiện nay

– Nhà nước và pháp luật luôn có mối quan hệ biện chứng với nhau. Thể hiện ở sự tác động qua lại giữa Nhà nước và pháp luật.

– Chúng vừa có sự phụ thuộc lẫn nhau vừa có sự độc lập tương đối với nhau, những đặc điểm này được thể hiện trong  tổ chức và hoạt động của bộ máy nhà nước và trong xây dựng và thực thi pháp luật: bộ máy nhà nước sử dụng Pháp luật là công cụ đắc lực để quản lý xã hội, pháp luật lại cần đến bộ máy nhà nước để bảo vệ và đảm bảo thực thi pháp luật.

– Và sự tác động qua lại lẫn nhau của cả Nhà nước và pháp luật, có thể là tích cực hoặc tiêu cực, ở mức độ này hay mức độ khác. Ví như nếu Nhà nước không đáp ứng được những yêu cầu tối thiểu của người dân sẽ có ảnh hưởng tiêu cực đến đời sống pháp luật như mất niềm tin vào pháp luật, người dân sẽ ko còn nghe theo pháp luật nữa.

– Cả Nhà nước và pháp luật đều có cho mình những tiền đề xã hội giống nhau để xuất hiện cũng như phát triển. Nhà nước và pháp luật ko thể tồn tại thiếu nhau, Nhà nước ko thể quản lý xã hội nếu thiếu pháp luật, và cũng như vậy pháp luật ko thể thực hiện được chức năng của mình nếu thiếu sự đảm bảo cua Nhà nước.

=> Đối với Việt Nam hiện nay, việc chăm lo xây dựng, hoàn thiện bộ máy nhà nước phải thực hiện song song đồng bộ với việc hoàn thiện pháp luật, tổ chức thực thi  pháp luật. Trong quản lí xã hội Nhà nước XHCN Việt Nam phải coi pháp luật là công cụ sắc bén quan trọng nhất. Để các chính sách của Nhà nước  được triển khai một cách thống nhất đồng bộ trên cả nước thì cần phải thong qua việc xây dựng pháp luật một cách hợp lí.

Câu 34: Mối liên hệ giữa pháp luật với tập quán, pháp luật với đạo đức; liên hệ thực tiễn Việt Nam hiện nay

– Mọi xã hội đều tồn tại dựa trên những quy định, quy phạm điều chỉnh các quan hệ xã hội. Vì cùng tham gia vào việc điều chỉnh hành vi và các mối quan hệ xã hội của con người nên giữa pháp luật và tập quán cũng như đạo đức luôn có mối quan hệ biện chứng, có tính độc lập tương đối, tác động lẫn nhau theo cả hai hướng tích cực cũng như tiêu cực.

– Ví như theo phong tục thời xưa thì người phụ nữ khi lấy chồng thì phải phụ thuộc hoàn toàn vào chồng, điều này ảnh hưởng rất tiêu cực đến bộ luật Hôn nhân và gia đình.

– Trong hệ thống các quy phạm điều chỉnh xã hội thì pháp luật và đạo đức giữ vai trò trung tâm, có vị trí quan trọng nhất. Pháp luật phải có nhiệm vụ hỗ trợ, bảo vệ các lợi ích khác nhau mà các quy phạm xã hội của tập quán cũng như đạo đức trong các trường hợp cần thiết.

=> Đối với nước ta hiện nay, pháp luật ngày càng quan tâm và ghi nhận nhiều hơn những tập quán  tốt đẹp, những phong tục thể hiện được đạo lý của dân tộc. Nhiều quy định đạo đức về các quan hệ xã hôi khác nhau  cũng đã được luật hóa. Và bằng các quy định về nguyên tắc và cụ thể, pháp luật cũng góp phần xóa bỏ các tập quán lạc hậu, ko tiến bộ.

Câu 36: Bản chất, vai trò của pháp luật Việt Nam đối với việc bảo vệ, bảo đảm quyền, lợi ích chính đáng của con người trong điều kiện xây dựng Nhà nướcPQ, hội nhập quốc tế

1. Bản chất của pháp luật Việt Nam

Bản chất của pháp luật Việt Nam xã hội chủ nghĩa thể hiện ở tính giai cấp, tính XH và tính nhân loại.PL có vai trò hang đầu trong việc điều chỉnh các quan hệ xã hội.Tuy nhiên các giá trị và vai trò của pháp luật chỉ có thể đảm bảo, phát huy trong sự kết hợp chặt chẽ vơi các phương tiện điều chỉnh XH khác.

Pháp luật XHCNViệt Nam là hệ thống các quy tắc xử sự thể hiện ý chí, lợi ích của NDLĐ, do Nhà nước ban hành hoặc thừa nhận, có tính chất bắt buộc chung, đc Nhà nước đảm bảo TH trên cơ sở kết hợp giáo dục, thuyết phục và cưỡng chế; thu hút sự tham gia tích cực của toàn XH vào HĐ  xây dựng và TH pháp luật, nhằm điều chỉnh các quan hệ xh vì mục tiêu dân giàu, nước mạnh, XH công bằng, dân chủ, văn minh.

2. Vai trò của pháp luật Việt Nam trong việc bảo vệ các quyền và lợi ích chính đáng của công dân

Pháp luạt là phương tiện ghi nhận, bảo vệ và bảo đảm các quyền và lợi ích hợp pháp của công dân.Mọi hành vi xâm phạm đến quyền và lợi ích hợp pháp, lợi ích chính đáng của công dân đều bị xử lí nghiêm minh.PL ko chỉ quy định các quyền, nghĩa vụ pháp luậtí của CD mà còn quy định cơ chế pháp luậtis, các quy định pháp luật thủ tục để th các quyền và lợi ích hợp pháp chính đáng của CD.Các quyền và lợi ích chính đáng của CD đc pháp luật quy định, bảo vệ trong tất cả lĩnh vực XH.Công cuộc cải cách mạnh mẽ bộ máy nhà nước mà trọng tâm là cải cách nền hành chính quốc gia, thủ tục hành chính đều hướng đến mục tiêu bảo vệ mọt cách tốt nhất các quyền và lợi ích chính đáng của công dân.

Câu 37: Các nguyên tắc pháp luật Việt Nam: Khái niệm, nội dung?

1. Khái niệm:

Các nguyên tắc pháp luật Việt Nam là những tư tưởng chỉ đạo cơ bản, mang tính xuất phát điểm, định hướng, chịu sự quy định của những quy luật khách quan của XH,xuyên suốt nội dung, hình thức pháp luật, toàn bộ thực tiễn pháp luật,HĐ XDPL,áp dụng pháp luật,hành vi pháp luật, ý thức pháp luật

2. Nội dung

– Nguyên tắc tất cả quyền lực Nhà nước thuộc về nhân dân

Nguyên tắc này bắt nguồn từ bản chất của Nhà nước ta,đc quán triệt trong ND pháp luật, trong thực hiện, áp dụng pháp luật và là nguyên tắc hiến định.Điều 2 Hiến pháp năm 2013 quy định

Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của Nhân dân, do Nhân dân, vì Nhân dân.

Nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam do Nhân dân làm chủ; tất cả quyền lực Nhà nước thuộc về Nhân dân mà nền tảng là liên minh giữa giai cấp công nhân với giai cấp nông dân và đội ngũ trí thức.

Quyền lực Nhà nước là thống nhất, có sự phân công, phối hợp, kiểm soát giữa các cơ quan Nhà nước trong việc thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp.

Nguyên tắc tất cả quyền lực Nhà nước thuộc về nhân dân đòi hỏi ND của pháp luật cũng như HĐ tổ chức thực hiện, áp dụng pháp luật phải thể hiện tính toàn quyền của nhân dân, quán triệt tư tưởng nhân dân là chủ thể cao nhất của quyền lực

Những năm gần đây, nhân dân ta đã tham gia vào việc góp ý xây dựng các văn bản pháp luật, kiểm tra giám sát các HĐ của Nhà nước và XH, đbiệt là hoạt động tư pháp.

– Nguyên tắc dân chủ XHCN

Thể hiện ở việc ghi nhận các quyền tự do, dân chủ của công dân, quy định những hình thức pháp lý để đảm bảo sự tham gia của nhân dân vào quản lí Nhà nước, quản lí xã hội.Dân chủ đc thể hiện ở các quyền và nghĩa vụ pháp lý của cá nhâ, tổ chức và phải thông qua sự ghi nhận của pháp luật, bảo đảm thực hiện bằng Nhà nước và xã hội dưới những hình thức phù hợp.Pháp luật quy định những hình thức thực hiện dân chủ: trực tiếp và gián tiếp( đại diện), nội dung và cách thức thực hiện, cơ chế thực hiện các hình thức đó.Xét trên quy mô toàn XH cũng như trong các cộng đồng dân cư, dân chủ chỉ đảm bảo thực hiện tốt nhất khi thực hiện đổi mới mạnh mẽ hệ thống chính trị, đặc biệt là cơ sở.

Nhà nước ta đã ban hành nhiều văn bản pháp luật về quy chế dân chủ cơ sở, tiêu biểu như Nghị định số 29/CP ngày 11-5-1998 về việc ban hành quy chế thực hiện dân chủ ở xã, phường, thị trấn (gọi chung là quy chế dân chủ ở cơ sở)

– Nguyên tắc nhân đạo

Nguyên tắc này  xuất phát từ sự tôn trọng, quan tâm và bảo vệ con người- giá trị cao quý nhất..Nhân tố con người, hệ thống các quyền và tự do của họ phải đc luật định, có cơ chế hữu hiệu đảm bảo TH trên nguyên tắc thống nhất quyền và nghĩa vụ, tự do và trách nhiệm, phát huy tính tích cực, tự do sáng tạo của con người.Nguyên tắc nhân đạo thể hiện các biện pháp xử lí đối với người vi phạm pháp luật ko nhằm mục đích xúc phạm thể xác và danh dự, nhân phẩm.Nhân đạo còn thể hiện trong hệ thống các quy định theo  hướng có lợi nhất cho con người trong khuôn khổ hợp pháp và hợp đạo đức.

Trong bộ luật Hình sự năm 1999 đã TH xu hướng giảm các bện pháp xử lí hình sự vừa đảm bảo nghiêm minh vừa có tính giáo dục mở đường cho người phạm tội hoàn lương.

– Nguyên tắc thống nhất giữa quyền và nghĩa vụ pháp lý

Nguyên tắc thống nhất giữa quyền và nghĩa vụ đc thể hiện: các chủ thể pháp luật vừa có các quyền vừa có các nghĩa vụ pháp lý tương ứng  Điều 15  Hiến pháp 2013 khẳng định

Quyền công dân không tách rời nghĩa vụ công dân.

Mọi người có nghĩa vụ tôn trọng quyền của người khác.

Công dân có trách nhiệm thực hiện nghĩa vụ đối với Nhà nước và xã hội.

Việc thực hiện quyền con người, quyền công dân không được xâm phạm lợi ích quốc gia, dân tộc, quyền và lợi ích hợp pháp của người khác.

Nguyên tắc này cũng thể hiện rõ nét mới quan hệ giữa Nhà nước và cá nhân trong đk Nhà nước pháp quyền.Giuwax Nhà nước và cá nhân có mối quan hệ bình đẳng, đồng trách nhiệm.

– Nguyên tắc công bằng

Ghi nhận, bảo vệ và bảo đảm TH công bằng pháp luật là một trong những giá trị XH to lớn của pháp luật, đặc biệt  là trong Nhà nước pháp quyền

Nguyên tắc công bằng của XH thể hiện trên nhiều phương diện, tiêu biểu như:việc quy định và áp dụng các biện pháp xử lí phải phù hợp với tính chất, mức độ của hành vi vi phạm pháp luật, quy định mức độ hưởng thụ tương xứng với sự đóng góp, cống hiến,….Trong từng lĩnh vực quan hệ XH, công bằng lại có những  đ điểm riêng, như công bằng trong  việc hưởng thụ các giá trị VHNT,CS lao động, việc LLamfy tế và giáo dục,…

– Nguyên tắc: “được làm tất cả những gì mà pháp luật ko cấm” đối với nhân dân và nguyên tắc “Chỉ đc làm những gì mà pháp luật cho phép” đối với Nhà nước

Đây là hai nguyên tắc phổ biến của pháp luật đang đc quan tâm đbiệt trong đk xây dựng Nhà nước pháp quyền, phát triển kinh tế thị trường, dân chủ hóa.

• Nguyên tắc thứ nhất đc áp dụng đối với các cá nhân
• Nguyên tắc thứ hai đc áp dụng cho các cơ quan Nhà nước có thẩm quyền trong một số lĩnh vực nhất định.Các cơ quan Nhà nước chỉ đc hoạt động trong phạm vi chức năng, thẩm quyền của mình đã đc pháp luật quy định.

Câu 38: Ý thức pháp luật: khái niệm, cơ cấu (các cấp độ) của ý thức pháp luật,tư tưởng pháp luật và tâm lí pháp luật

1. Khái niệm

Ý thức pháp luật là một hình thái của ý thức xã hội, là một trong những biểu hiện của trình độ văn hoá xã hội. Có thể định nghĩa ý thức pháp luật là tổng thể những học thuyết, tư tưởng, tình cảm của con người thể hiện thái độ, sự đánh giá về tính công bằng hay không công bằng, đúng đắn hay không đúng đắn của pháp luật hiện hành. Pháp luật trong quá khứ và pháp luật cần phải có, về tính hợp pháp hay không hợp pháp trong cách xử sự của con người, trong hoạt động của các cơ quan, tổ chức.

2. Cơ cấu của ý thức pháp luật bao gồm: Tâm lí pháp luật và hệ tư tưởng pháp luật

* Căn cứ theo cấp độ và giới hạn nhận thức

– Ý thức pháp luật thông thường

– Ý thức pháp luật có tính lí luận

* Căn cứ vào chủ thể của YTPL

– Ý thức pháp luật xã hôi

– Ý thức pháp luật nhóm

– Ý thức pháp luật cá nhân

Từ định nghĩa trên có thể thấy rằng: về mặt nội dung, ý thức pháp luật được cấu thành từ hai bộ phận: tư tưởng pháp luật và tâm lý pháp luật.

+ Tư tưởng pháp luật là tổng thể những tư tưởng, quan điểm, phạm trù, khái niệm, học thuyết về pháp luật, tức là mọi vấn đề lý luận về pháp luật, về thượng tầng kiến trúc pháp lý của xã hội.

+ Tâm lý pháp luật được thể hiện qua thái độ, tình cảm, tâm trạng, xúc cảm đối với pháp luật và các hiện tượng pháp lý khác, được hình thành một cách tự phát thông qua giao tiếp và dưới tác động của các hiện tượng pháp lý, phản ứng một cách tự nhiên của con người đối với các hiện tượng đó.

Câu 39: Những đặc điểm cơ bản của ý thức pháp luật

Ý thức pháp luật có một số đặc điểm sau:

Thứ nhất, với tính cách là một hình thái ý thức xã hội, ý thức pháp luật chịu sự quy định của tồn tại xã hội, nhưng nó có tính độc lập tương đối. Tính độc lập tương đối của ý thức pháp luật được thể hiện ở một số khía cạnh:

+ Nó thường lạc hậu hơn tồn tại xã hội

+ Trong những điều kiện nhất định tư tưởng pháp luật, đặc biệt là tư tưởng pháp luật khoa học, có thể vượt lên trên sự phát triển của tồn tại xã hội.

+ Ý thức pháp luật phản ánh tồn tại xã hội có tính kế thừa ý thức pháp luật của thời đại trước đó. Tất nhiên những yếu tố được kế thừa có thể là tiến bộ hoặc không tiến bộ.

+ Ý thức pháp luật tác động trở lại đối với tồn tại xã hội. Nó có thể là động lực thúc đẩy hoặc kìm hãm sự phát triển của các sự vật hiện tượng.

Thứ hai, ý thức pháp luật là hiện tượng mang tính giai cấp. Mỗi quốc gia chỉ có một hệ thống pháp luật, nhưng tồn tại một số hình thái ý thức pháp luật: Có ý thức pháp luật của giai cấp thống trị, ý thức pháp luật của các giai cấp bị trị, của các tầng lớp trung gian.

Câu 40: Mối quan hệ giữa ý thức pháp luật và pháp luật

Giữa ý thức pháp luật và pháp luật có mối liên hệ chặt chẽ, tác động qua lại lẫn nhau. Những nguyên lý và cơ sở để xây dựng và thực hiện pháp luật đồng thời cũng là những nguyên lý và cơ sở để hình thành và phát triển ý thức pháp luật. Mối quan hệ giữa ý thức pháp luật với pháp luật được biểu hiện ở những điểm sau:

1. Ý thức pháp luật là tiền đề tư tưỏng trực tiếp để xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật

Pháp luật là sự biểu hiện ý thức pháp luật của giai cấp công nhân và nhân dân lao động. Những thay đổi khách quan trong đời sống xã hội trước hết được phản ánh trong ý thức pháp luật sau đó mới được thể hiện thành các quy phạm pháp luật tương ứng. Không có ý thức pháp luật phù hợp với bản chất và những điều kiện cụ thể trong từng giai đoạn phát triển của xã hội thì cũng không thể xây dựng được hệ thống pháp luật đồng bộ và phù hợp.

2. Ý thức pháp luật là nhân tố thúc đẩy việc thực hiện pháp luật trong đời sống xã hội

Pháp luật được ban hành nhằm để điều chỉnh các quan hệ xã hội phát triển theo hướng phục vụ lợi ích của giai cấp công nhân và nhân dân lao động. Nhưng mục đích điều chỉnh của pháp luật được thực hiện thông qua hành vi xử sự của con người và các tổ chức xã hội, trong đó việc xử sự tự giác của công dân theo yêu cầu của pháp luật là vấn đề có ý nghĩa quan trọng để bảo đảm cho pháp luật phát huy được hiệu lực.

Ý thức pháp luật thể hiện sự nhận thức của công dân và thái độ của họ đối với quy định của pháp luật. Vì vậy, nếu ý thức pháp luật càng được nâng cao thì tinh thần tôn trọng pháp luật, thái độ tự giác xử sự theo yêu cầu của pháp luật càng được bảo đảm.

3. Ý thức pháp luật là cơ sở bảo đảm cho việc áp dụng đúng đắn các quy phạm pháp luật

Ý thức pháp luật giữ vai trò đặc biệt quan trọng trong việc áp dụng pháp luật. Để áp dụng đúng đắn một quy phạm pháp luật đòi hỏi phải có sự hiểu biết chính xác nội dung và yêu cầu của quy phạm đó, phải giải thích và làm sáng tỏ nội dung và ý nghĩa của quy phạm đó. Muốn thực hiện điều này đòi hỏi ý thức pháp luật của những người áp dụng pháp luật phải đã phát triển đầy đủ, họ phải có một nền tảng văn háo pháp lý vững chắc.

4. Pháp luật là cơ sở để củng cố, phát triển nâng cao ý thức pháp luật

Đến lượt mình, pháp luật như là sản phẩm trực tiếp của hoạt động sáng tạo pháp luật, do đó nó phản ánh ý thức pháp luật của cơ quan làm luật, của nhân dân và được hình thành trên cơ sở của ý thức pháp luật. Việc nghiêm chỉnh thực hiện pháp luật, kiên quyết ngăn chặn vi phạm pháp chế trong một mức độ nhất định làm cho các quan điểm, quan niệm về pháp luật được hình thành và phát triển một cách đúng đắn và rõ nét hơn. Viêc giáo dục pháp luật nhằm nâng cao ý thức pháp luật sẽ là điều kiện quan trọng để góp phần xây dựng một hệ thống pháp luật hoàn chỉnh và tổ chức thực hiện pháp luật có hiệu quả.

Câu 41: Giáo dục pháp luật: khái niệm, mục đích, hình thức phương pháp, hiệu quả giáo dục ý thức pháp luật, liên hệ

* Giáo dục pháp luật là sự tác động định hướng của tổ hợp các quá trình xây dựng pháp luật, áp dụng pháp luật, tuyên truyền, giải thích pháp luật, nhằm nâng cao ý thức pháp luật.

GDPL được hiểu theo 2 nghĩa: GDPL theo nghĩa rộng, là quá trình tác động của cả hai nhân tố chủ quan và khách quan đến việc hình thành và phát triển ý thức pháp luật của cá nhân. Nhân tố khách quan là điều kiện kinh tế, chế độ chính trị xã hội, môi trường sống trực tiếp của cá nhân (gia đình, bạn bè…). Nhân tố chủ quan là hoạt động định hướng có tổ chức, có hệ thống của các thể chế trong Nhà nước và xã hội.

Mục đích: Trang bị kiến thức pháp lý, nhằm hình thành ở các đối tượng đc giáo dục những tình cảm pháp lý và hành vi phù hợp với yêu cầu của pháp luật.

Hiệu quả giáo dục ý thức pháp luật:

– Nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài cho sự nghiệp xây dựng một xã hội công bằng, dân chủ văn minh

– Giáo dục nhân cách, tạo điều kiện phát triển toàn diện cá nhân trong xã hội hiện đại

– Xây dựng cho  con người tình yêu lao động, đánh giá đúng các hiện tượng XH,hiện tượng p lí

Hình thức giáo dục pháp luật cơ bản:

– Phổ biến, giáo dục pháp luật trực tiếp- tuyên truyền miệng về pháp luật, phổ biến

– GDPL trên phương tiện thông tin đại chúng, biên soạn giáo trình, tài liệu phổ biến giáo dục pháp luật

– GDPL trong nhà trường

– Tổ chức thi tìm hiểu pháp luật

– Phổ biến, GDPL thông qua sinh hoạt của các CLB pháp luật, xây dựng, quản lí, kt tủ sách pháp luật

– Phổ biến, GDPL thông qua HĐ tư vấn pháp luật và trợ giúp p lí

– Phổ biến, GDPL thông qua HĐ hòa giải ở cơ sở,thông qua các loại hình văn hóa, NT đb là các loại hình sinh hoạt văn hóa truyền thống

Phương pháp:

-Kết hợp giáo dục pháp luật với giáo dục đạo đức, năng cao đời sống VC, văn hóa, tinh thần, nâng cao trình độ học vấn cho người dân.Hoàn thiện các quy định pháp luật theo hướng sát thực tiễn, thể hiện và có cơ chế bảo đảm th các quyền và lợi ích chính đáng của ND

– Đẩy manh công tác đấu tranh phòng ngừa và xử lí nghiêm minh các hành vi vi phạm pháp luật.Kết hợpđa dạng các hình thức phổ biến, giáo dục pháp luật phù hợp

Ở Việt Nam, GDPL theo nghĩa hẹp, là hoạt động định hướng của Đảng Cộng sản Việt Nam, của các cơ quan Nhà nước và tổ chức xã hội nhằm hình thành và phát triển ý thức pháp luật xã hội chủ nghĩa dưới dạng lòng tin, mục đích, động cơ, thói quen của con người. GDPL là một dạng giáo dục có tính độc lập tương đối, so với giáo dục chính trị, tư tưởng, đạo đức và thẩm mĩ.

Câu 42: Văn hóa pháp luật: khái niệm, các biện pháp chủ yêu về xây dựng văn hóa pháp luật đáp ứng yêu cầu xây dựng Nhà nước pháp quyền, hội nhập quốc tế hiện nay.

1. Khái niệm

Văn hóa pháp luật là một cách nhìn về luật pháp, đặt pháp luật trong những tương quan đa chiều với khoa học hành vi, cách nghĩ, cách ứng xử, tôn giáo, niềm tin, các đặc tính nhân học của các cộng đồng và tộc người.

2. Phương hướng xây dựng nền văn hoá pháp lý Việt Nam

Có thể nói, hài hoà hoá các giá trị văn hoá pháp lý trong điều kiện hội nhập với thế giới là mục đích, yêu cầu  khách quan thực tế đối với của chúng ta. Việc cân đối giữa “cái ta đã có” để kết hợp với “cái ta đã cần” nhằm tạo nên diện mạo mới của nền văn hoá pháp lý nước nhà được coi là nội dung cốt yếu nhất của phương hướng xây dựng nền văn hoá pháp lý Việt Nam hiện nay.

Thứ nhất: Vấn đề bảo vệ, phát triển văn hoá pháp lý dân tộc: Không có dân tộc nào đánh mất bản sắc văn hoá dân tộc mình kể cả áp lực của toàn cầu hoá diễn ra toàn diện và nhanh chóng. Tuy nhiên, nếu một chiều bảo thủ văn hoá dân tộc, không mở cửa đón nhận các giá trị văn hoá nói chung, văn hoá pháp lý nói riêng chúng ta sẽ trở thành ốc đảo trong thế giới văn minh và thua kém, tụt hậu là điều không tránh khỏi. Về phương diện lý luận, mục tiêu tối thượng của xây dựng nền văn hóa nói chung là nhằm tạo ra hai nhân tố môi trường văn hoá và con người văn hoá. Hai nhân tố này tác động biện chứng lẫn nhau trong đó nhân tố con người là quyết định. Xây dựng nền văn hoá pháp lý không thể không xây dựng những con người có văn hoá pháp lý, học vấn pháp lý. Mặt khác, do văn hoá pháp lý chỉ có thể xuất hiện trên cơ sở ý thức pháp luật và sự nhận thức về các giá trị xã hội của pháp luật, do đó vai trò của hệ tư tưởng pháp luật và thái độ tâm lý pháp luật của các chủ thể trước xử sự thực tế của họ là cực kỳ quan trọng. Muốn vậy, điều căn bản là cần phải xây dựng được một hệ tư tưởng pháp luật mang tính đặc thù Việt Nam. Hệ tư tưởng pháp luật là nguyên lý, tư tưởng, quan điểm thể hiện bản chất, phương pháp luận khách quan, ý thức hệ  giai cấp trong pháp luật (hay thông qua pháp luật). Hệ tư tưởng pháp lý đóng vai trò chỉ đạo xử sự thực tiễn của các chủ thể trong các quan hệ pháp luật chính là hình thức phản ánh diện mạo văn hoá pháp lý trên thực tế. Hệ tư tưởng pháp lý Việt Nam phải là sự kết hợp giữa các nguyên lý về pháp luật và pháp luật xã hội chủ nghĩa với truyền thống lý luận-lịch sử pháp luật Việt Nam. Đó phải là sự  kết hợp hài hoà giữa quan điểm Mác xít về pháp luật và các giá trị xã hội của pháp luật với quan điểm tư tưởng Hồ Chí Minh và của Đảng cộng sản Việt Nam về pháp luật. Hệ tư tưởng pháp luật đó được xây dựng trên hệ thống nguồn pháp luật đa dạng phải thể hiện đường lối chính sách của Đảng ở mỗi giai đoạn và sự thừa nhận các chuẩn mực đạo đức, tập quán ưu việt, truyền thống. Đồng thời với quá trình nâng cao sự hiểu biết pháp luật cần khơi dậy yếu tố truyền thống và các giá trị đạo đức, lịch sử cội nguồn của dân tộc nhằm góp phần hình thành động cơ hành vi lành mạnh, hợp pháp, thái độ tâm lý pháp lý đúng đắn, tích cực trong ý thức của các chủ thể khi tham  gia quan hệ pháp luật thực tế. Tuy nhiên, cần nhận diện từng góc độ, biểu hiện cụ thể của văn hoá pháp lý mà hình thành các giải pháp cho phù hợp.

Thứ hai: Vấn đề tiếp nhận các giá trị văn hoá pháp lý nhân loại: Toàn cầu hoá, hợp tác và cạnh tranh là xu thế khách quan trong thập kỷ này và những thập kỷ tới. Quan điểm chủ động hội nhập cần được quán triệt sâu sắc trên tất cả các lĩnh vực xây dựng, tổ chức thực hiện, bảo vệ pháp luật và tiếp nhận các giá trị văn hoá pháp lý. Đây là một thực tế khách quan bởi văn hoá luôn có tính phổ biến, đó là sản phẩm của nhân loại, chúng ta không thể khép kín để từ chối các giá trị, loại hình văn hoá nhân loại. Tuy nhiên, đây cũng là một thách thức không nhỏ bởi lẽ toàn cầu hoá diễn ra với tốc độ nhanh trên tất cả các lĩnh vực trong lúc chúng ta chưa chuẩn bị đủ (và không thể đủ do khoảng cách quá lớn) các điều kiện cần thiết để tiếp nhận các nội dung toàn cầu hoá. Toàn cầu hoá sẽ tạo nên một sức ép lớn về kinh tế, thương mại nhất là khi chúng ta tham gia WTO. Và, nếu không đủ điều kiện cần thiết cho sự tiếp nhận hoặc tiếp nhận một cách nửa vời thì toàn cầu hoá đối với kinh tế, xã hội nước ta không mang tính tích cực. Cùng với quá trình đó, toàn cầu hoá sẽ làm biến đổi thang giá trị pháp lý, xã hội từ lâu đã được chấp nhận ở nước ta, mặc dù có những hạn chế nhất định. Điều này cũng có nghĩa là các giá trị văn hoá pháp lý được chuyển tải thông qua các nội dung, hoạt động của quá trình toàn cầu hoá sẽ thâm nhập nước ta không trọn vẹn, méo mó, khó được chấp nhận có tính phổ biến. Trong lúc đó, xu thế toàn cầu hoá là xu thế của phát triển, tiến bộ và đa dạng mà nhân loại đang đi. Cần nhìn nhận đúng nội dung, yêu cầu, đặc điểm và những thuận lợi, khó khăn cũng như thách thức của đất nước để có lộ trình hoà nhập hợp lý nhằm tiếp nhận các giá trị văn minh pháp lý của nhân loại. Điều đó đòi hỏi sự tiếp thu có chọn lọc những giá trị của các nền văn hoá pháp lý trên thế giới với phương châm hội nhập nhưng không hoà tan đồng thời mở rộng sự giao lưu với các nền văn hoá khác dưới nhiều hình thức. Nâng cao sự hiểu biết pháp luật và khả năng ứng xử trước các tình huống pháp luật thực tế đối với mọi chủ thể nhằm thích ứng kịp với văn minh của lối sống mới-lối sống theo pháp luật. Đồng thời gạt bỏ tư tưởng coi trọng lối sống đức trị, nhân trị hạ thấp vai trò của pháp luật trong quản lý xã hội.

Câu 43: Quy phạm pháp luật: khái niệm, cơ cấu (cấu trúc) của quy phạm pháp luật, phương thức diễn đạt quy phạm pháp luật.

1. Khái niệm

Quy phạm pháp luật là những quy tắc, chuẩn mực mang tính bắt buộc chung phải thi hành hay thực hiện đối với tất cả tổ chức, cá nhân có liên quan, và được ban hành hoặc thừa nhận bởi các cơ quan Nhà nước có thẩm quyền. Quy phạm pháp luật là tế bào, đơn vị cơ bản của pháp luật theo cấu trúc (bao gồm Quy phạm pháp luật, chế định pháp luật, ngành luật và hệ thống pháp luật. Cấu tạo của quy phạm pháp luật gồm ba thành phần là giả định, quy định và chế tài. Tuy nhiên, không nhất thiết phải đầy đủ ba bộ phận trong một quy phạm pháp luật.

2. Cơ cấu (cấu trúc) của quy phạm pháp luật

• Giả định: là bộ phận quy định địa điểm, thời gian, chủ thể, các hoàn cảnh, tình huống có thể xảy ra trong thực tế mà nếu hoàn cảnh, tình huống đó xảy ra thì các chủ thể phải hành động theo quy tắc xử sự mà quy phạm đặt ra. Đây là phần nêu lên trường hợp sẽ áp dụng quy phạm đó.
• Quy định: là bộ phận trung tâm của quy phạm pháp luật và không thể thiếu. Nó nêu lên quy tắc xử sự mà mọi người phải thi hành khi xuất hiện những điều kiện mà phần giả định đã đặt ra.
• Chế tài: là bộ phận chỉ ra những biện pháp tác động mà Nhà nước sẽ áp dụng đối với chủ thể không thực hiện hoặc thực hiện không đúng quy tắc xử sự đã được nêu trong phần quy định của quy phạm và cũng là hậu quả pháp lý bất lợi mà chủ thể phải gánh chịu khi không thực hiện đúng nội dung tại phần quy dịnh.

3. Phương thức diễn đạt quy phạm pháp luật

Quy phạm pháp luật được chứa đựng trong các hình thức như Văn bản pháp, Tiền lệ pháp và Tập quán pháp (Luật tục)

>>> Xem thêm bài viết: Xác định cấu trúc của quy phạm pháp luật 

Câu 45 + 46. Văn bản quy phạm pháp luật (VBQPPL).

+ Khái niệm, so sánh với văn bản áp dụng quy phạm pháp luật

+ Hiệu lực của văn bản quy phạm pháp luật, hệ thống cacsvawn bản quy phạm pháp luật của Nhà nước Việt Nam

* Khái niệm: Văn bản quy phạm pháp luật là văn bản do cơ quan Nhà nước có thẩm quyền ban hành theo thủ tục, trình tự luật định, trong đó có các quy tắc xử sự chung, được Nhà nước đảm bảo thực hiện nhằm điều chỉnh các quan hệ xã hội theo định hướng xã hội chủ nghĩa.

* Hệ thống văn bản quy phạm pháp luật bao gồm:

– Văn bản do Quốc hội ban hành: Hiến pháp, luật, nghị quyết. Văn bản do Uỷ ban Thường vụ Quốc hội ban hành: Pháp lệnh, Nghị quyết;

– Văn bản do các cơ quan Nhà nước có thẩm quyền khác ở Trung ương ban hành:

+Lệnh, quyết định của Chủ tịch nước;

+ Nghị quyết, Nghị định của Chính phủ; quyết định, chỉ thị của Thủ tướng Chính phủ;

+ Quyết định, chỉ thị, thông tư của Bộ trưởng, Thủ trưởng cơ quan ngang bộ;

+ Nghị quyết của Hội đồng thẩm phán Toà án nhân dân tối cao;quyết định, chỉ thị, thông tư của Chánh án Toà án nhân dân tối cao, Viện trưởng Viện Kiểm sát nhân dân tối cao;

+ Nghị quyết, thông tư liên tịch giữa các cơ quan Nhà nước có thẩm quyền, giữa cơ quan Nhà nước có thẩm quyền với tổ chức chính trị – xã hội;

– Văn bản do Hội đồng nhân dân, Uỷ ban nhân dân ban hành:

+ Nghị quyết của Hội đồng nhân dân;

+ Quyết định, chỉ thị của Uỷ ban nhân dân.

* Hiệu lực văn bản quy phạm pháp luật:

– Hiệu lực theo thời gian: Hiệu lực theo thời gian được xác định từ thời điểm phát sinh đến khi chấm dứt tác động của văn bản.

– Hiệu lực theo không gian: Phạm vi áp dụng về không gian của văn bản quy phạm pháp luật có thể là trên toàn lãnh thổ quốc gia, có thể là ở một địa phương hoặc một vùng nhất định.

– Hiệu lực theo đối tượng tác động: Đối tượng tác động của văn bản quy phạm pháp luật bao gồm các cá nhân, tổ chức và các quan hệ xã hội mà văn bản đó điều chỉnh.

* So sánh văn bản qui phạm pháp luật và văn bản áp dụng pháp luật

– Giống nhau: Do cơ quan Nhà nước có thẩm quyền ban hành. Dùng để điều chỉnh các quan hệ xã hội.

– Khác nhau:

VBQPPL	VBADPL
+ Áp dụng nhiều lần   + Chứa qui tắc xử sự chung + Áp dụng cho mọi chủ thể + Hình thức: Luật, VB dưới luật	+ Áp dụng một lần   + Chứa đựng qui tắc xử sự cụ thể + Áp dụng cho một chủ thể xác định +  Ban hành trên cơ sở VBQPPL Bản án, quyết định…

Câu 47 + 48. Hệ thống pháp luật (HTPL).* Khái niệm: Hệ thống pháp luật là tổng thể các quy phạm pháp luật, các nguyên tắc, định hướng và mục đích của pháp luật có mối liên hệ mật thiết và thống nhất với nhau, được phân định thành các ngành luật, các chế định pháp luật và được thể hiện trong các văn bản do cơ quan Nhà nước có thẩm quyền ban hành theo những hình thức, thủ tục nhất định.

* Các bộ phận cấu thành:

– Về cấu trúc bên trong: HTPL được hợp thành từ các quy phạm pháp luật, chế định pháp luật và ngành luật

+ Quy phạm pháp luật: là đơn vị nhở nhất đề cấu thành HTPL

+ Chế định pháp luật: là 1 nhóm QPPL điều chỉnh một nhón quan hệ xã hội cùng loại có mối liên hệ mật thiết với nhau.

+ Ngành luật: là hệ thống các QPPL điều chỉnh các quan hệ xã hội trong một lĩnh vực nhất định của đời sống xã hội.

– Về hình thức: HTPL được cấu thành từ các VBQPPL.

* Căn cứ phân biệt và phân định các ngành luật: Có hai căn cứ chủ yếu:

– Đối tượng điều chỉnh: là những quan hệ xã hội cùng loại, thuộc cùng một lĩnh vực của đời sống xã hội cần có sự điều chỉnh bằng pháp luật. Mỗi ngành luật sẽ điều chỉnh một loại quan hễ xã hội đặc thù.

– Phương pháp điều chỉnh: là cách thức tác động vào các quan hệ xã hội thuộc phạm vi điều chỉnh của ngành luật đó. CÓ 2 phương pháp điều chỉnh chủ yếu:

+ Phương pháp bình đẳng thoả thuận: là cách thức tác động mà ở đó Nhà nước không can thiệp trực tiếp vào các quan hệ pháp luật mà chỉ định ra khuôn khổ và các bên tham gia quan hệ pháp luật có thể thoả thuận với nhau trong khuôn khổ đó, các bên tham gia quan hệ pháp luật bình đẳng với nhau về quyền và nghĩa vụ

+ Phương pháp quyền uy phục tùng: là cách thức tác động mà ở đó một bên trong quan hệ pháp luật có quyền ra mệnh lệnh còn bên kia phải phục tùng.

* Các hình thức hệ thống hoá pháp luật:

– Khái niệm hệ thống hoá pháp luật: là hoạt động sắp xếp, chỉnh lý, bổ sung nội dung các VBQPPL nhằm tăng cường tình hệ thống của HTPL.

– Các hình thức hệ thống hoá pháp luật:

+ Tập hợp hoá: là sắp xếp các VBQPPL hoặc các QPPL riêng biệt theo 1 trình tự nhất định mà không làm thay đổi nội dung của văn bản, không bổ sung những quy định mới, chỉ nhằm loại bỏ những QPPL đã hết hiệu lực. Chủ thể tập hợp hoá: mọi cá nhân, tổ chức.

+ Pháp điển hoá: là hoạt động của cơ quan Nhà nước có thẩm quyền, trong đó, không những tập hợp các VBQPPL đã có theo trình tự nhất định, loại bỏ những quy phạm lỗi thời, mâu thuẫn, mà còn bổ sung các quy phạm mới  thay thế cho các QPPL đã bị loại bỏ, khắc phực các chỗ trống và nâng cao hiệu lực của chúng. Kết quả của công việc là 1 VBQPPL mới ra đời.

Câu 49. Hệ thống pháp luật ở Việt Nam

1. Các nhận thức cơ bản:

Khái niệm: Hệ thống pháp luật Việt Nam là tổng thể các quy phạm pháp luật, các nguyên tắc, định hướng và mục đích của pháp luật có mối liên hệ mật thiết và thống nhất với nhau, được phân định thành các ngành luật, các chế định pháp luật và được thể hiện trong các văn bản do cơ quan Nhà nước Việt Nam có thẩm quyền ban hành theo những hình thức, thủ tục nhất định.

Hệ thống pháp luật gồm hai mặt cụ thể:

* Hệ thống văn bản quy phạm pháp luật của Việt Nam:

– Hiến pháp – Do Quốc hội ban hành

– Luật hoặc Bộ luật – Do Quốc hội thông qua và Chủ tịch nước ký quyết định ban hành. VD: Bộ luật dân sự, Bộ luật hình sự, Bộ luật tố tụng dân sự, Bộ luật tố tụng hình sự, Bộ luật lao động, Bộ luật hàng hải

– Văn bản dưới luật gồm:

• Nghị quyết của Quốc hội
• Ủy ban thường vụ Quốc hội: Pháp lệnh, Nghị quyết
• Chủ tịch nước: Lệnh, Quyết định
• Chính phủ: Nghị định.
• Thủ tướng Chính phủ: Quyết định
• Hội đồng Thẩm phán Toà án nhân dân tối cao: Nghị quyết
• Chánh án Toà án nhân dân tối cao: Thông tư.
• Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao: Thông tư.
• Bộ trưởng, Thủ trưởng cơ quan ngang bộ: Thông tư
• Tổng Kiểm toán Nhà nước: Quyết định
• Nghị quyết liên tịch giữa Uỷ ban thường vụ Quốc hội hoặc giữa Chính phủ với cơ quan trung ương của tổ chức chính trị – xã hội.
• Thông tư liên tịch giữa Chánh án Toà án nhân dân tối cao với Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao; giữa Bộ trưởng, Thủ trưởng cơ quan ngang bộ với Chánh án Tòa án nhân dân tối cao, Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao; giữa các Bộ trưởng, Thủ trưởng cơ quan ngang bộ. – Văn bản quy phạm pháp luật của Hội đồng nhân dân, Uỷ ban nhân dân.

* Hệ thống cấu trúc của pháp luật Việt Nam gồm có 3 thành tố cơ bản:

• Quy phạm pháp luật (đơn vị cơ bản trong hệ thống cấu trúc)
• Chế định pháp luật (tập hợp các quy phạm pháp luật có cùng tính chất)
• Ngành luật (tập hợp các quy phạm pháp luật có đặc tính chung để điều chỉnh các quan hệ xã hội trong một lĩnh vực nhất định của đời sống xã hội). Ở Việt Nam có 12 ngành luật sau: luật hiến pháp, luật hành chính, luật tài chính, luật ngân hàng, luật đất đai, luật dân sự, luật lao động, luật hôn nhân và gia đình, luật hình sự, luật tố tụng hình sự, luật tố tụng dân sự, luật kinh tế, luật môi trường.

2. Các tiêu chí hoàn thiện HTPL đáp ứng yêu cầu xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam

– Xây dựng và hoàn thiện pháp luật kinh tế, trọng tâm là hoàn thiện thể chế

kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa

– Xây dựng và hoàn thiện pháp luật về tổ chức và hoạt động của các thiết chế trong hệ thống chính trị phù hợp với yêu cầu xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của dân, do dân vì dân

– Hoàn thiện pháp luật về giáo dục, đào tạo, khoa học, công nghệ, y tế, văn hóa, thông tin, thể thao, dân tộc, tôn giáo, dân số, gia đình, trẻ em và chính sách xã hội

– Xây dựng và hoàn thiện pháp luật về quốc phòng, an ninh quốc gia, trật tự, an toàn xã hội

– Xây dựng và hoàn thiện pháp luật về hội nhập quốc tế

– Đổi mới việc lập và thông qua Chương trình xây dựng luật, pháp lệnh.

– Hoàn thiện pháp luật về đổi mới quy trình, nâng cao chất lượng công tác xây dựng pháp luật

– Tăng cường các điều kiện bảo đảm xây dựng pháp luật

– Nâng cao chất lượng và trách nhiệm của đội ngũ cán bộ, công chức Nhà nước trong quá trình áp dụng pháp luật

– Tiếp tục triển khai mạnh mẽ và thường xuyên công tác tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật, tăng cường năng lực tiếp cận của nhân dân đối với hệ thống pháp luật

– Tăng cường công tác theo dõi thi hành pháp luật; đẩy mạnh công tác kiểm tra, giám sát việc thực hiện và áp dụng pháp luật, xử lý nghiêm minh mọi vi phạm pháp luật

– Củng cố các công cụ điều chỉnh quan hệ xã hội khác để hỗ trợ cho pháp luật.

>>> Xem thêm: Thẩm quyền ban hành văn bản pháp luật của các cơ quan Nhà nước

Câu 50. Pháp chế:

* Khái niệm:

– Xét về mặt bản chất và ý nghĩa xã hội: pháp chế XHCN là yêu cầu về sự hiện diện của một hệ thống pháp luật cần và đủ để điều chỉnh các quan hệ xã hội, làm cơ sở cho sự tồn tại một trật tự pháp luật và kỉ luật; là sự tuân thủ và thực hiện đầy đủ pháp luật trong tổ chức và hoạt động của Nhà nước, của các cơ quan, đơn vị, tổ chức và đối với công dân.

– Xét về mặt hình thức: pháp chế XHCN là một chế độ đặc biệt của đời sống chính trị – xã hội. Trong đó tất cả các cơ quan Nhà nước, tổ chức kinh tế, tổ chức xã hội, nhân viên Nhà nước, nhân viên các tổ chức xã hội và mọi công dân đều phải tôn trọng và thực hiện pháp luật một cách nghiêm chỉnh, triệt để và chính xác.

* Nguyên tắc tính thống nhất của pháp chế xã hội chủ nghĩa: Tính thống nhất của pháp chế xã hội chủ nghĩa đòi hỏi bộ máy nhà nước, các địa phương và mọi công dân trong cả nước phải nhận thức và thực hiện giống nhau đối với toàn bộ hệ thống pháp luật đã ban hành. Nó tạo điều kiện cho pháp luật đi vào cuộc sống và xem xét hiệu quả của pháp luật, mặt khác không cho phép mỗi nơi có luật lệ riêng, duy trì tình trạng “phép vua thua lệ làng”, thực hiện pháp luật của Nhà nước theo cách “vận dụng” riêng của mình, chỉ có cơ quan Nhà nước có thẩm quyền mới có quyền quyết định việc thay đồi các văn bản pháp luật. Bảo đảm tính thống nhất của pháp chế là điều kiện không thể thiếu để thực hiện dân chủ đối với mọi công dân và quyền lực của Nhà nước.

* Nguyên tắc mối liên hệ giữa tính thống nhất của pháp chế với tính hợp lý và sự công bằng:

– Trong môi trường pháp luật, tính hợp lý được biểu hiện là sự phù hợp với luật, đối với các mục đích đặt ra, các chủ thể lựa chọn phương án tối ưu về việc thực hiện pháp luật. Cơ sở của tính hợp lý của pháp luật là sự phản ánh đúng đắn trong pháp luật các đòi hỏi của sự phát triển xã hội. Nếu pháp luật quy định đúng đắn ý chí của đông đảo quần chúng nhân dân lao động, các giá trị xã hội, thì chắc chắn pháp luật là hợp lý.

– Yêu cầu của pháp chế là phải xuất phát từ các nguyên tắc chung của pháp luật, từ lẽ công bằng để giải quyết các vấn đề cụ thể.

– Tính pháp chế đòi hỏi mọi hoạt động phải tuân thủ pháp luật, không trái pháp luật.

Câu 51. Thực hiện pháp luật:

* Khái niệm: Thực hiện pháp luật là một quá trình hoạt động có mục đích làm cho những quy định của pháp luật đi vào cuộc sống, trở thành những hành vi thực tế hợp pháp của các chủ thể pháp luật.

* Các hình thức thực hiện pháp luật:

– Tuân thủ pháp luật: Là một hình thức thực hiện pháp luật, trong đó các chủ thể pháp luật kiềm chế không tiến hành những hoạt động mà pháp luật cấm. Ở hình thức thực hiệNNày đòi hỏi chủ thể thực hiện nghĩa vụ một cách thụ động, thực hiện các quy phạm pháp luật dưới dạng không hành động.

– Thi hành pháp luật: Là một hình thức thực hiện pháp luật, trong đó các chủ thể pháp luật thực hiện nghĩa vụ pháp lý của mình bằng hành động tích cực. Chẳng hạn các đối tượng nộp thuế cho Nhà nước đầy đủ, đúng hạn. Khác với tuân thủ pháp luật, trong hình thức thi hành pháp luật đòi hỏi chủ thể phải thực hiện nghĩa vụ pháp lý dưới dạng hành động tích cực.

– Sử dụng pháp luật: Là một hình thức thực hiện pháp luật, trong đó các chủ thể pháp luật thực hiện quyền chủ thể của mình (thực hiện những hành vi mà pháp luật cho phép). Chẳng hạn ký kết hợp đồng, thực hiện các quyền khởi kiện, khiếu nại trong khuôn khổ pháp luật quy định. Hình thức này khác với các hình thức trên ở chỗ chủ thể pháp luật có thể thực hiện hoặc không thực hiện quyền được pháp luật cho phép theo ý chí của mình chứ không bị bắt buộc phải thực hiện.

– Áp dụng pháp luật: Là một hình thức thực hiện pháp luật, trong đó Nhà nước thông qua các cơ quan Nhà nước có thẩm quyền hoặc nhà chức trách tổ chức cho các chủ thể pháp luật thực hiện những quy định của pháp luật, hoặc tự mình căn cứ vào những quy định của pháp luật để tạo ra các quyết định làm phát sinh, thay đổi, đình chỉ hoặc chấm dứt những quan hệ pháp luật cụ thể. Áp dụng pháp luật là hình thức luôn luôn đòi hỏi phải có sự tham gia của các cơ quan Nhà nước hoặc nhà chức trách có thẩm quyền.

* Mối quan hệ giữa thực hiện pháp luật và xây dựng pháp luật, giáo dục pháp luật:

– Giúp tìm hiểu và phân tích, đánh giá các loại lợi ích xã hội, các khuynh hướng xã hội trong hoạt động thực hiện pháp luật.

– Làm rõ những yếu tố mới xuất hiện từ sau khi pháp luật được ban hành có khả năng chi phối quá trình áp dụng pháp luật

– Tìm  hiểu trình độ và khả năng của các chủ thể thực hiện pháp luật

– Tìm hiểu các cơ chế thực hiện pháp luật

– Việc thực hiện pháp luật là 1 nhân tố quan trọng góp phần sàng lọc, kiểm tra tính đúng đắn của pháp luật, từ đó xây dựng 1 chính sách pháp luật đúng đắn, phù hợp nhất, để hiệu quả giáo dục được cao nhất.

Câu 52: Áp dụng pháp luật

* Khái niệm: Áp dụng pháp luật là một hình thức thực hiện pháp luật, trong đó Nhà nước thông qua các cơ quan Nhà nước có thẩm quyền hoặc nhà chức trách tổ chức cho các chủ thể pháp luật thực hiện những quy định của pháp luật, hoặc tự mình căn cứ vào những quy định của pháp luật để tạo ra các quyết định làm phát sinh, thay đổi, đình chỉ hoặc chấm dứt những quan hệ pháp luật cụ thể. Áp dụng pháp luật là hình thức luôn luôn đòi hỏi phải có sự tham gia của các cơ quan Nhà nước hoặc nhà chức trách có thẩm quyền.

*Trường hợp cần áp dụng pháp luật:

– Khi những quan hệ pháp luật với những quyền và nghĩa vụ cụ thể không mặc nhiên phát sinh nếu thiếu sự can thiệp của Nhà nước. Ví dụ: phát hiện một xác chết trên sông có dấu hiệu bị giết, cơ quan điều tra ra quyết định khởi tố vụ án, trưng cầu giám định pháp y.

– Khi xảy ra tranh chấp về quyền chủ thể và nghĩa vụ pháp lý giữa các bên tham gia vào quan hệ pháp luật mà các bên đó không tự giải quyết được. Ví dụ tranh chấp hợp đồng hoặc bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng.

– Khi  cần áp dụng các biện pháp cưỡng chế Nhà nước do các chế tài pháp luật quy định đối với những chủ thể có hành vi vi phạm. Những người có hành vi vi phạm bị xử phạt làm hàng giả, hàng nhái,…

– Trg 1 số quan hệ pháp luật mà Nhà nước thấy cần thiết phải tham gia để kiểm tra, giám sát hoạt động của các bên tham gia quan hệ đó hoặc Nhà nước xác nhận tồn tại hay không tồn tại một số vụ việc, sự kiện thực tế. Chẳng hạn toà án tuyên bố mất tích, tuyên bố chết đối với một người; tuyên bố không công nhận vợ chồng đối với nam nữ sống chung với nhau k có đăng ký kết hôn hoặc đăng ký kết hôn tại cơ quan không có thẩm quyền.

*Đặc điểm áp dụng pháp luật:

– Áp dụng pháp luật là hoạt động điều chỉnh cá biệt đối với một chủ thể và trong một quan hệ nhất định.

– Áp dụng pháp luật là hoạt động thể hiện tính quyền lực Nhà nước. Mỗi một cơ quan, loại cơ quan, mỗi cán bộ chỉ được áp dụng pháp luật trong một phạm vi nhất định mà Nhà nước đã qui định.

VD: Cảnh sát giao thông được xử phạt vi phạm hành chính nhưng chỉ trong giao thông.

– Áp dụng pháp luật là hoạt động đòi hỏi tính sáng tạo của người áp dụng pháp luật.

– Áp dụng pháp luật là hoạt động tuân theo trình tự thủ tục chặt chẽ mà trình tự thủ tục này đã được pháp luật qui định.

* Các giai đoạn cơ bản của áp dụng pháp luật.

– Phân tích đánh giá đúng, chính xác mọi tình tiết, hoàn cảnh, điều kiện của sự việc thực tế đã xảy ra.

– Lựa chọn QPPL phù hợp và phân tích làm rõ nội dung, ý nghĩa của QPPL đối với trường hợp cần áp dụng

– Ra văn bản áp dụng pháp luật

– Tổ chức thực hiện văn bản áp dngj pháp luật đã ban hành

Câu 53: Quan hệ pháp luật: Khái niệm, những đặc điểm cơ bản của quan hệ pháp luật; chủ thể pháp luật và chủ thể quan hệ pháp luật; năng lực pháp luật và năng lực hành vi.

1. Khái niệm:

• Quan hệ pháp luật: là hình thức pháp lý của các quan hệ xã hội, xuất hiện trên cơ sở sự điều chỉnh của các quy phạm pháp luật và các sự kiện pháp lý tương ứng, trong đó các bên tham gia có các quyền và nghĩa vụ pháp lý nhất định, được Nhà nước đảm bảo và bảo vệ.
• Quan hệ pháp luật và Quan hệ xã hội: Bất kỳ một quan hệ pháp luật nào cũng là một quan hệ xã hội nhưng không phải bất kỳ một quan hệ xã hội nào cũng là một quan hệ pháp luật. Điều này cũng chính là những giới hạn của sự tác động pháp luật.

2. Những đặc điểm cơ bản của quan hệ pháp luật

+ Quy phạm pháp luật là cơ sở của quan hệ pháp luật.

+ Quan hệ pháp luật mang tính ý chí.

+ Quan hệ pháp luật có tính chất thượng tầng.

+ Các bên tham gia quan hệ pháp luật có các quyền  và nghĩa vụ pháp lý nhất định.

+ Quan hệ pháp luật có tính xác định, cụ thể.

+ Quan hệ pháp luật được Nhà nước đảm bảo và bảo vệ.

– Chủ thể của quan hệ pháp luật: là cá nhân, tổ chức có đủ điều kiện do Nhà nước quy định cho mỗi loại quan hệ pháp luật và tham gia vào quan hệ pháp luật đó.

– Năng lực chủ thể: Những điều kiện mà cá nhân hoặc tổ chức đáp ứng được để có thể trở thành chủ thể của quan hệ pháp luật.

Năng lực chủ thể gồm 2 yếu tố: Năng lực pháp luật và năng lực hành vi

+ Năng lực pháp luật: Là khả năng hưởng quyền và thực hiện nghĩa vụ theo quy định của pháp luật

+ Năng lực hành vi: là khả năng của cá nhân, tổ chức được Nhà nước thừa nhận bằng hành vi của mình, chủ thể xác lập và thực hiện quyền, nghĩa vụ pháp lý cũng như độc lập chịu trách nhiệm về những hành vi của mình khi tham gia vào quan hệ pháp luật.

– Mối quan hệ giữa năng lực pháp luật và năng lực hành vi

+ NLPL và NLHV của các chủ thể pháp luật không phải là một thuộc tính tự nhiên của con người mà đó là thuộc tính pháp lý, vì nó phụ thuộc vào ý chí của Nhà nước

+ Năng lực pháp luật là tiền đề của năng lực hành vi, nếu chủ thể pháp luật chỉ có năng lực pháp luật mà không có NLHV thì không thể tham gia một cách tích cực vào các QHPL ( NLPL là điều kiện cần, NLHV là điều kiện đủ để cá nhân, tổ chức trở thành chủ thể của quan hệ pháp luật.

+ NLPL của cá nhân mở rộng dần theo năng lực hành vi của họ.

Câu 54: Căn cứ làm phát sinh, thay đổi và chấm dứt quan hệ pháp luật

1. Quy phạm pháp luật và chủ thể tham gia quan hệ pháp luật

– Quy phạm pháp luật: là cơ sở cho sự xuất hiện, thay đổi, chấm dứt các quan hệ pháp luật tương ứng. Thiếu QPPL không thể có quan hệ pháp luật.

– Sự hiện diện của các chủ thể có năng lực chủ thể: Năng lực pháp luật và năng lực hành vi

2. Sự kiện pháp lý

Quan hệ pháp luật dân sự phát sinh, thay đổi hay chấm dứt do những sự kiện nhất định – sự kiện pháp lý. Sự kiện pháp lý là những sự kiện xảy ra trong thực tế mà pháp luật dự liệu, quy định làm phát sinh các hậu quả pháp lý (làm phát sinh, thay đổi, hay chấm dứt quan hệ pháp luật dân sự).

Phân loại sự kiện pháp lý

+ Hành vi pháp lý là hành vi có mục đích của các chủ thể nhằm làm phát sinh hậu quả pháp lý. Đây là căn cứ phổ biến nhất được luật dân sự quy định làm phát sinh hậu quả pháp lý. Các hành vi pháp lý được phân thành hành vi hợp pháp và hành vi bất hợp pháp;

+ Hành vi hợp pháp là những hành vi có chủ định của các chủ thể được tiến hành phù hợp với các quy định của pháp luật, không trái với đạo đức xã hội nhằm làm phát sinh, thay đổi, chấm dứt quan hệ pháp luật;

+ Hành vi bất hợp pháp là những hành vi được thực hiện trái với quy định của pháp luật, các nguyên tắc chung của pháp luật và đạo đức xã hội;

+ Quyết định của cơ quan Nhà nước có thẩm quyền làm phát sinh hậu quả pháp lý cũng thuộc hành vi pháp lý. Ví dụ: Quyết định giao đất, Quyết định phân nhà, Quyết định của Tòa án về bồi thường thiệt hại, Quyết định của Tòa án về xác định chủ sở hữu tài sản, Quyết định cấp Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất…

3. Xử sự pháp lý

Xử sự pháp lý là hành vi không nhằm làm phát sinh hậu quả pháp lý nhưng do quy định của pháp luật hậu quả pháp lý được phát sinh. Ví dụ: Người nào đào được tài sản có giá trị lớn được hưởng 50% giá trị nếu không phải là vật cổ.

4. Sự biến pháp lý

Sự biến pháp lý là những sự kiện xảy ra không phụ thuộc vào ý muốn của con người nói chung và những người tham gia vào quan hệ dân sự nói riêng. Sự biến pháp lý được phân thành sự biến pháp lý tuyệt đối và sự biến pháp lý tương đối.

Sự biến tuyệt đối là những sự kiện xảy ra trong thiên nhiên hoàn toàn không phụ thuộc vào ý muốn của con người. Ví dụ: Động đất, núi lửa, bão, lũ lụt…

Sự biến tương đối là những sự kiện xảy ra do hành vi của con người tiến hành nhưng không phụ thuộc vào hành vi của chủ thể tham gia và làm phát sinh hậu quả pháp lý đối với họ.

5. Thời hạn

Thời hạn là sự kiện pháp lý đặc biệt làm phát sinh, thay đổi, chấm dứt quyền và nghĩa vụ dân sự. Thời gian là một phạm trù triết học, không có bắt đầu và kết thúc. Thời gian trôi đi không phụ thuộc vào ý chí của con người. Do đó, đến một thời điểm nhất định theo quy định của pháp luật sẽ làm phát sinh hậu quả pháp lý.

Ví dụ: Thời hiệu khởi kiện, thời hiệu hưởng quyền, thời hiệu miễn nghĩa vụ…

Câu 54: Vi phạm pháp luật: Khái niệm, dấu hiệu cơ bản của vi phạm pháp luật, các yếu tố cấu thành vi phạm pháp luật

1. Khái niệm

Vi phạm pháp luật: là hành vi nguy hiểm cho xã hội, xâm hại đến các lợi ích được bảo vệ bằng ngành luật tương ứng hoặc trái với các quy định được quy định trong ngành luật ấy, do người có năng lực trách nhiệm pháp lý và đủ tuổi chịu trách nhiệm pháp lý thực hiện một cách có lỗi

2. Dấu hiệu cơ bản của vi phạm pháp luật

– Một là: VPPL phải là hành vi khách quan, nguy hiểm cho xã hội và được con người thực hiện dưới dạng hành động hoặc không hành động (còn gọi là hành vi hoặc bất tác vi), xâm hại đến các lợi ích (khách thể) nhất định và gây ra (hoặc có khả năng thực tế gây ra) hậu quả nguy hại cụ thể cho lợi ích của công dân, cho xã hội hoặc cho Nhà nước.

(chỉ khi nào hành vi được con người thực hiện một cách có ý thức và có ý chí trong thực tế khách quan thì nó mới bị nhà làm luật coi là VPPL).

Hai là: VPPL phải là hành vi trái pháp luật vì bằng hành động (hoặc không hành động) nó đã xâm phạm đến các quy định tương ứng (các lợi ích được pháp luật bảo vệ) mà nhà làm luật điều chỉnh trong các văn bản của từng ngành luật cụ thể, tức là vi phạm điều cấm được quy định trong luật.

– Ba là: VPPL phải là hành vi được thực hiện bởi người có năng lực trách nhiệm pháp lý

Người có năng lực TNPL là người mà tại thời điểm thực hiện hành vi nguy hiểm cho XH bị pháp luật cấm ở trong trạng thái bình thường và hoàn toàn có khả năng nhận thức được đầy đủ tính chất thực tế và tính chất pháp lý của hành vi do mình thực hiện, cũng như khả năng điều khiển được đầy đủ hành vi đó.

– Bốn là: VPPL phải là hành vi do người đủ tuổi chịu trách nhiệm pháp lý thực hiện

Người đủ tuổi chịu TNPL là người mà tại thời điểm phạm tội đã đạt đến độ tuổi do ngành luật tương ứng quy định để có thể có khả năng nhận thức được đầy đủ tính chất thực tế và tính chất pháp lý của hành vi do mình thực hiện, cũng như có khả năng điều khiển được đầy đủ hành vi đó.

– Năm là: VPPL phải là hành vi có tính chất lỗi, tức là hành vi do người có năng lực TNPL và đủ độ tuổi chịu TNPL thực hiện một cách có lỗi

3. Các yếu tố cấu thành vi phạm pháp luật

– Mặt khách quan của vi phạm pháp luật: là những dấu hiệu biểu hiện ra bên ngoài thế giới khách quan của vi phạm pháp luật.

Nó bao gồm các yếu tố: hành vi trái pháp luật, hậu quả nguy hiểm cho xã hội, mối quan hệ nhân quả giữa hành vi và hậu quả nguy hiểm cho xã hội, thời gian, địa điểm, phương tiện vi phạm.

– Mặt chủ quan của vi phạm pháp luật: là trạng thái tâm lý bên trong của chủ thể khi thực hiện hành vi trái pháp luật. Nó bao gồm các yếu tố: lỗi, động cơ, mục đích vi phạm pháp luật.

• Lỗi là trạng thái tâm lý hay thái độ của chủ thể đối với hành vi của mình và đối với hậu quả của hành vi đó gây ra cho xã hội được thể hiện dưới hai hình thức: cố ý hoặc vô ý.
• Động cơ vi phạm pháp luật là động lực tâm lý bên trong thúc đẩy chủ thể thực hiện hành vi trái pháp luật.
• Mục đích vi phạm pháp luật là cái đích trong tâm lý hay kết quả cuối cùng mà chủ thể mong muốn đạt được khi thực hiện hành vi trái pháp luật.

– Chủ thể của vi phạm pháp luật: là cá nhân, tổ chức có năng lực trách nhiệm pháp lý và đã thực hiện hành vi trái pháp luật.

Khách thể của vi phạm pháp luật: là quan hệ xã hội được pháp luật bảo vệ tránh khỏi sự xâm hại của VPPL nhưng bị hành vi trái pháp luật xâm hại tới và gây nên (hoặc đe dọa thực tế gây nên) thiệt hại đáng kể nhất định.

Câu 55: Trách nhiệm pháp lý: Khái niệm, những đặc điểm cơ bản, phân loại các dạng trách nhiệm pháp lý. Cơ sở của trách nhiệm pháp lý

* Khái niệm

Trách nhiệm pháp lý: là hậu quả của hành vi VPPL và được thể hiện trong việc cơ quan Nhà nước (người có chức vụ) có thẩm quyền áp dụng đối với người đã có lỗi trong  việc VPPL một hoặc nhiều biện pháp cưỡng chế (chế tài xử lý) của Nhà nước do ngành luật tương ứng quy định.

* Những đặc điểm cơ bản của trách nhiệm pháp lý

Thứ nhất: là hậu quả của hành vi VPPL, TNPL chỉ phát sinh khi có sự việc VPPL

+ Trong thực tế khách quan nếu như không có việc thực hiện hành vi VPPL – hành vi nguy hiểm cho XH bị luật cấm, thì cũng không xuất hiện vấn đề trách nhiêm pháp lý

+ TNPL là dạng trách nhiệm nghiêm khắc hơn cả so với bất kì trách nhiệm nào khác

Thứ hai: TNPL luôn luôn được thực hiện trong phạm vi của quan hệ pháp luật giữa hai bên với tính chất là hai chủ thể có các quyền và nghĩa vụ nhất định. Một bên là Nhà nước, còn bên kia là người đã thực hiện hành vi VPPL

+ Nhà nước có quyền xử lý người thực hiện hành vi VPPL, nhưng phái có nghĩa vụ chỉ được xử lý dựa trên căn cứ và trong các giới hạn do pháp luật quy định

+ Người thực hiện hành vi VPPL: có nghĩa vụ phải chịu sự tước bỏ hoặc hạn chế quyền, tự do nhất định, nhưng đồng thời cũng có quyền yếu cầu sự tuân thủ từ phía Nhà nước tất cả quyền và lợi ichscuar con người và công dân do luật định.

Thứ ba: TNPL được xác định bằng một trình tự đặc biệt bởi cơ quan Nhà nước có thẩm quyền mà trình tự đó phải do pháp luật quy định.

Thứ tư: TNPL chỉ được thực hiện trong văn bản đã có hiệu lực pháp luật bằng việc áp dụng đối với người đã thực hiện hành vi VPPL một hoặc nhiều chế tài của Nhà nước do pháp luật quy định.

Thứ năm: Nếu như TNPL trong pháp luật hình sự chỉ mang tính ca nhân thì trong một só ngành luật tương ứng phi hình sự, pháp nhân cũng có thể bị truy cứu TNPL.

* Cơ sở của Trách nhiệm pháp lý:

– Cơ sở thực tế của trách nhiệm pháp lý và vi phạm pháp luật. Chỉ khi có vi phạm pháp luật mới áp dụng trách nhiệm pháp lý.

– Cơ sở pháp lý của việc truy cứu trách nhiệm pháp lý là quyết định do cơ quan Nhà nước hoặc người có thẩm quyền ban hành trên cơ sở xem xét, giải quyết vụ việc vi phạm đã có hiệu lực pháp luật.

– Các biện pháp trách nhiệm pháp lý là một loại biện pháp cưỡng chế Nhà nước đặc thù: mang tính chất trừng phạt hoặc khôi phục lại những quyền và lợi ích bị xâm hại và đồng thời được áp dụng chỉ trên cơ sở những quyết định của cơ quan hoặc người có thẩm quyền.

Câu 56: Cơ chế điều chỉnh pháp luật: khái niệm, các giai đoạn của cơ chế điều chỉnh pháp luật

Cơ chế điều chỉnh pháp luật:

– Khái niệm “cơ chế điều chỉnh pháp luật” có ý nghĩa lớn về mặt phương pháp luận. Nó giúp cho người nghiên cứu tiếp cận pháp luật từ quan điểm hệ thống.

– Cơ chế điều chỉnh pháp luật là khái niệm phức tạp:

+ Dưới góc độ chức năng: là hệ thống các phương tiện pháp lý tác động đến các quan hệ xã hội thông qua chủ thể.

+ Góc độ tâm lý: là sự tác động đến ý chí của con người nhằm tạo ra cách xử sự thích hợp (với quy phạm pháp luật) ở chủ thể.

+ Góc độ xã hội: nằm trong cơ chế xã hội, tức cơ chế tác động của các quy phạm xã hội lên các quan hệ xã hội nhằm tạo ra 1 trật tự xã hội phù hợp với lợi ích cộng đồng xã hội.

=> Cơ chế điều chỉnh pháp luật là hệ thống thống nhất các phương tiện pháp lý đặc thù có mối quan hệ mật thiết, tác động lẫn nhau (quy phạm pháp luật, quyết định áp dụng, hành vi thức hiện quyền và nghĩa vụ pháp lý), nhờ đó mà thực hiện sự tác động có hiệu quả của pháp luật lên các quan hệ XH nhằm thiết lập trật tự pháp luật lên các quan hệ XH và tạo điều kiện cho các QHXH phát triển theo những mục tiêu, yêu cầu của pháp luật

– Cơ chế điều chỉnh pháp luật là 1 quá trình thực hiện sự tác động của pháp luật lên các quan hệ xã hội: 4 giai đoạn: 

+ Giai đoạn 1: là giai đoạn định ra các quy phạm pháp luật.

Cơ chế điều chỉnh pháp luật bắt đầu”hoạt động” bằng sự kiện đề ra các quy phạm pháp luật. Chính các quy phạm pháp luật buộc các chủ thể phải hành động phù hợp với lợi ích của sự phát triển xã hội mà khuôn mẫu của hành động đó do chính quy phạm đưa ra.

+ Giai đoạn 2: là giai đoạn áp dụng pháp luật.

Đây là giai đoạn cơ quan có thẩm quyền căn cứ vào các quy phạm pháp luật để ban hành các quyết định áp dụng pháp luật. ( có trường hợp không có giai đoạn này).

+ Giai đoạn 3: là giai đoạn xuất hiện các quan hệ pháp luật mà nội dung của nó là xuất hiện quyền và nghĩa vụ pháp lý của các chủ thể (cá nhân, tổ chức).

+ Giai đoạn 4: là giai đoạn thực hiện quyền chủ thể và nghĩa vụ pháp lý. Các chủ thể bằng hành vi của mình thực hiện quyền và nghĩa vụ pháp lý trong thực tiễn đời sống.

Câu 57: Khái quát đặc điểm cơ bản của các hệ thống pháp luật cơ bản trên thế giới

Hệ thống pháp luật Common Law (Thông Luật) và Civil Law (Dân Luật) là hai hệ thống pháp luật lớn và điển hình trên thế giới. Hai hệ thống này có những điểm đặc thù, tạo nên những “dòng họ” pháp luật, với những đặc trưng pháp lý riêng. Mặc dù ngày nay pháp luật ở các nước thuộc hai hệ thống này cũng có nhiều thay đổi theo hướng bổ khuyết những mặt hạn chế, tích hợp nhiều nội dung mới, nhưng về cơ bản sự thay đổi ấy vẫn không làm mất đi những đặc thù riêng, triết lý riêng, từng tạo nên “bản sắc” của hai hệ thống pháp luật này.

1. Hệ thống Luật dân sự (Civil Law), hay gọi đơn giản hơn là hệ thống pháp luật Pháp – Đức:

Đây là hệ thống pháp luật có nền tảng bắt nguồn từ hệ thống pháp luật của Pháp, Đức và pháp luật của một số nước lục địa Châu Âu. Trong đó pháp luật của Pháp, Đức là quan trọng nhất và có ảnh hưởng lớn tới pháp luật của các nước khác trong hệ thống pháp luật này. Hệ thống pháp luật của các nước này nhìn chung đều chịu ảnh hưởng của Luật La Mã. Ngày nay, phạm vi ảnh hưởng của hệ thống Civil Law tương đối rộng bao gồm các nước Châu Âu lục địa (Pháp, Đức, Italia…), Quebec (Canada), Louisiana (Mỹ), Nhật Bản và một số nước Châu Mỹ Latinh (Brazin, Vênêduêla…).

Về mặt lịch sử hình thành, Khi những bộ tộc Đức (Germanic) xâm lăng các đế quốc Tây Âu, một số qui định của luật La Mã đã được thay thế bằng luật bộ tộc Đức. Tuy nhiên, vì tinh thần của luật Đức là căn cứ vào yếu tố cá nhân, không căn cứ vào yếu tố lãnh thổ, nên dân chúng của đế quốc La Mã cũ cùng con cháu họ vẫn được phép sử dụng luật La Mã. Giáo hội Công giáo La Mã cũng góp phần quan trọng trong việc duy trì luật pháp La Mã cũ vì giáo luật, tức là luật dùng trong các Toà án của giáo hội, đã được xây dựng theo luật La Mã. Vào thế kỷ thứ 11 và 12. khi tìm được nguyên văn Bộ Dân luật Corpus Juris Civilis, các học giả bắt đầu nghiên cứu và giải thích, hiện đại hóa những nội dung luật cũ cho phù hợp với tình hình xã hội thời đó. Họ mở trường luật ở Paris, Oxford, Prague, Heidelberg, Copenhague, họ làm luật sư cho giáo hội, cho các vua chúa, và cho các vùng lãnh thổ khắp Châu Âu. Nhờ cùng được đào tạo chung theo một nội dung, luật gia của các nước Châu Âu đã tạo nên những Bộ Dân Luật của nước họ xây dựng trên nền tảng chung là luật La Mã.

Ngày nay, các học giả luật so sánh cho rằng hệ thống Civil law phải được chia nhỏ thành 3 nhóm khác nhau:

+ Civil Law của Pháp: ở Pháp, Tây Ban Nha, và những nước thuộc địa cũ của Pháp;

+ Civil Law của Đức: ở Đức, Áo, Thụy Sĩ, Hy Lạp, Nhật Bản, Hàn Quốc và Cộng hòa Trung Hoa (Lưu ý: Luật Trung Hoa và Luật Việt Nam hiện nay theo truyền thống học thuật, thì được xếp vào hệ thống pháp luật xã hội chủ nghĩa, nhưng trên thực tế nhiều qui định về dân sự, về tố tụng, về hệ thống Toà án lại mang nhiều đặc điểm của Civil Law);

+ Civil Law của những nước Scandinavian: Đan Mạch, Thụy Điển, Phần Lan, Na Uy và Ailen. Luật của Bồ Đào Nha và Italia cũng chịu ảnh hưởng của Pháp, Đức, nhưng những bộ luật dân sự thế kỷ 19 thì gần hơn với Bộ luật Napoleon và những bộ luật dân sự thế kỷ 20 thì lại giống với luật dân sự của Đức. Về đào tạo luật, thì những nước này lại giống với hệ thống pháp luật của Đức hơn. Luật ở những nước này thường được gọi là hệ thống luật có tính chất pha tạp (hybrid nature).

Luật ở Hà Lan hay dân luật ở Hà Lan thì rất khó để xếp vào một nhóm nào, nhưng cũng phải thừa nhận rằng Luật dân sự của Hà Lan có ảnh hưởng không nhỏ đến luật tư hiện đại của nhiều quốc gia. Điển hình là pháp luật dân sự của Nga hiện hành chịu ảnh hưởng trực tiếp từ luật của Hà Lan.

2. Hệ thống pháp luật Ănglô – xắcxông, hệ thống Thông luật (Common Law), hay gọi đơn giản hơn là hệ thống pháp luật Anh – Mỹ:

Pháp luật Anh – Mỹ là pháp luật ra đời ở Anh, sau này phát triển ở Mĩ và những nước là thuộc địa của Anh, Mĩ trước đây. Đây là hệ thống pháp luật phát triển từ những tập quán (custom), hay còn được gọi là hệ thống pháp luật tập quán, hay hệ thống pháp luật coi trọng tiền lệ (precedents/ judge made law).

Common Law hiện nay cần phải được hiểu theo 3 nghĩa khác nhau:

– Thứ nhất, đó là một hệ thống pháp luật lớn trên thế giới dựa trên truyền thống hệ thống pháp luật của Anh;

– Thứ hai, trên phương diện nguồn luật, án lệ (Case law) của Common Law được tạo ra bởi tòa án, phân biệt với đạo luật của Nghị viên;

– Thứ ba, trên phương diện hệ thống Tòa án, Tòa án và các án lệ của Common Law cũng khác biệt với Tòa án và các án lệ của Equity Law.

Về lịch sử hình thành, nguồn gốc của hệ thống luật này bắt đầu từ năm 1066 khi người Normans xâm chiếm Anh quốc và Hoàng Đế WiLLiam bắt đầu tập trung quyền lực vào tay triều đình mới. Thuật ngữ luật chung ( Common Law ) xuất phát từ quan điểm cho rằng các tòa án do nhà vua lập ra, áp dụng các tập quán chung ( Common Custom) của vương quốc, trái ngược với những tập tục luật pháp địa phương áp dụng ở các miền hay ở các tòa án của điền trang, thái ấp phong kiến.

Các nguyên tắc bền vững của luật chung đã được tạo ra bởi ba tòa án được vua Henry II (1133 – 1189) thành lập là Tòa án Tài chính (Court of Exchequer) để xét xử các tranh chấp về thuế; Tòa án thỉnh cầu phổ thông ( Court of Common pháp luậteas) đối với những vấn đề không liên quan trực tiếp đến quyền lợi của nhà vua; và Tòa án Hoàng Đế ( Court of the King’s Bench) để giải quyết những vụ việc liên quan trực tiếp đến quyền lợi của Hoàng gia.

Thực chất, trước đó dưới thời của Hoàng đế WiLLiam, những tập quán của Anh ít nhiều chịu ảnh hưởng của văn hóa Đức ở Châu Âu lục địa. Tòa án lúc đó là những người dân được triệu tập để cùng giải quyết tranh chấp và nếu không xử được người ta dùngphương pháp thử tội (ordeal) bằng việc bắt bị cáo cầm vào một miếng sắt nung đỏ, hoặc cầm một viên đá đã được ngâm trong nước sôi, hoặc hình thức thề độc. Nếu vết thương đó lành sau một thời gian xác định, anh ta sẽ bị tuyên là vô tội và ngược lại.

Năm 1154. Vua Henry II đã tạo ra một hệ thống luật chung và sáng tạo ra một hệ thống tòa án thống nhất đầy quyền năng, ông đưa các thẩm phán từ tòa án Hoàng gia đi khắp nơi trong nước và sưu tầm, chọn lọc cách thức giải quyết các tranh chấp. Sau đó những thẩm phán này sẽ trở về thành Luân đôn và thảo luận về những vụ tranh chấp đó với các thẩm phán khác. Những phán quyết này sẽ được ghi lại và dần trở thành án lệ (precedent), hay theo Tiếng Latin là stare decisis. Theo đó, khi xét xử thẩm phán sẽ chịu sự ràng buộc bởi những phán quyết đã có từ trước đó. Thuật ngữ “Common Law” bắt đầu xuất hiện từ thời điểm đó. Như vậy trước khi Nghị viện ra đời trong lịch sử pháp luật của Anh, Common Law đã được áp dụng trên toàn bộ vương quốc trong vài thế kỉ.

Đến thế kỷ thứ 15. khi đó xuất hiện một thực tiễn pháp lý là khi luật “Common Law” không đủ sức để giải quyết một vụ việc, và người đi kiện cho rằng cách giải quyết của Common Law là chưa thỏa đáng. Thí dụ, trong một vụ kiện về đất đai, người đi kiện cho rằng khoản tiền bồi thường mà theo cách giải quyết của Common law là không đủ bồi thường cho hành vi mà người xâm phạm đã cướp không của họ, họ yêu cầu rằng người vi phạm này còn phải bị đuổi và phải trả lại phần đất lấn chiếm đó. Chính điều này là cơ sở để xuất hiện hệ thống mới là hệ thống pháp luật công bình (system of equity), đồng thời xuất hiện thiết chế Tòa công bình, do viên Tổng chưởng lý (Lord ChanceLLor) đứng đầu. Về bản chất thì luật công bình vẫn chiếm ưu thế hơn so với luật Common Law trong trường hợp có sự xung đột. Điều này đã được nêu trong Đạo luật hệ thống tư pháp (Judicature Acts) năm 1873 và 1875.

Ngày nay bên cạnh án lệ với tư cách là một loại nguồn pháp luật đặc thù của hệ thống Common Law, luật thành văn và các loại qui tắc khác cũng được coi là một bộ phận cấu thành của hệ thống pháp luật này. Khi xét xử những nước theo hệ thống pháp luật Common Law thường căn cứ vào hai câu hỏi lớn, đó là câu hỏi sự thật khách quan(question of fact) và câu hỏi về luật – theo nghĩa rộng(question of law). Trong bất cứ vụ việc nào, ngày nay khi xét xử các thẩm phán của Common Law vẫn dựa cả vào án lệ, luật viết và những căn cứ thực tế để xét xử.

Câu 58: So sánh ngắn gọn về hai hệ thống pháp luật: hệ thồng pháp luật dân sự (Civil Law) và hệ thống pháp luật Anglô – Xắcxông (Commom Law)

Những đặc điểm khác nhau cơ bản của hai hệ thống này được thể hiện rõ nét nhất ở 4 tiêu chí: nguồn gốc của luật (origin of law); tính chất pháp điển hóa (codification); thủ tục tố tụng (Procedure); Vai trò của thẩm phán và luật sư (Role of the Jurists).

1. Về nguồn gốc của luật:

Trong pháp luật lục địa (Civil Law), các quan hệ tài sản gắn liền với những nguyên tắc của Luật dân sự La Mã – Tập hợp những qui định pháp luật làm nền tảng cho Luật dân sự La Mã của Hoàng đế Justinian (Justinian’s Corpus Juris Civilis). Nói đến sự ảnh hưởng của Luật La Mã, Mác đã từng nhận xét rằng pháp luật các nước Châu Âu không thể đem lại những hoàn thiện đáng kể cho Luật La Mã cổ đại mà chỉ sao nó lại một cách cơ bản. Pháp luật Anh – Mỹ không ảnh hưởng sâu sắc và gắn bó mật thiết với những nguyên tắc của luật dân sự La Mã như pháp luật lục địa. Lý do là họ quan niệm Tòa án chỉ có thẩm quyền với từng vụ việc cụ thể. Luật gia phải được đào tạo và trưởng thành trong thực tiễn. Tuy nhiên cả hai hệ thống pháp luật này đều ít nhiều đều thừa hưởng sự giàu có và tính chuẩn mực của thuật ngữ pháp lý La Mã. Ví dụ: stare decisis (Phán quyết của Tòa án trước đó phải được công nhận như tiền lệ); pacta sunt servandas (Hợp đồng phải được tôn trọng).

Sự ảnh hưởng của các học thuyết pháp lý, với tư cách là một nguồn luật thì ở Common Law có xu hướng áp dụng nhiều hơn so với các nước theo truyền thống Civil law.

2. Về tính chất pháp điển hóa

Quan niệm tiếp cận pháp luật của hai hệ thống pháp luật này là khác nhau. Hệ thống Civil law quan niệm luật pháp là phải từ các chế định cụ thể (ALL law resides in institutions), còn hệ thống Common law lại quan niệm luật pháp được hình thành từ tập quán (ALL law is custom). Ngày nay, ở Anh “lẽ phải” (reasons) cũng là một dạng nguồn pháp luật để bù đắp những khoảng trống pháp luật, làm cho hệ thống pháp luật Anh trở thành một hệ thống pháp luật mở, luôn trong trạng thái tự hoàn thiện.

Ưu điểm rõ nét của các Bộ luật trong Civil Law là tính khái quát hóa, tính ổn định cao (certainty of law). Pháp luật Common Law dựa chủ yếu trên nguồn luật là tiền lệ pháp (Stare decisis). Thẩm phán vừa là người xét xử vừa là người sáng tạo ra pháp luật một cách gián tiếp. Ưu điểm rõ nét nhất của các tập quán là tính cụ thể, linh hoạt và phù hợp với sự phát triển của các quan hệ xã hội.

Pháp luật lục địa chia thành luật công (public law) và luật tư (private law), còn pháp luật Anh – Mỹ khó phân chia. Công pháp bao gồm các ngành luật, các chế định pháp luật điều chỉnh các quan hệ về tổ chức và hoạt động của cơ quan Nhà nước, những quan hệ mà một bên tham gia là các cơ quan Nhà nước. Còn tư pháp bao gồm các ngành luật, các chế định pháp luật điều chỉnh các quan hệ liên quan đến các cá nhân, tổ chức khác. Cốt lõi của luật tư là nguyên tắc tự do ý chí. Tự do ý chí mang bản chất giới hạn quyền lực Nhà nước và thừa nhận công dân được làm tất cả những gì pháp luật không cấm. Trong lĩnh vực luật tư Nhà nước đóng vai trò như người trọng tài. Cốt lõi của luật công là công quyền chỉ được làm những gì mà luật cho phép. Nhà nước buộc phải tuân thủ pháp luật.

3. Về thủ tục tố tụng

Hệ thống pháp luật lục địa (Civil Law) phát triển hình thức tố tụng thẩm vấn, tố tụng viết (inquisitorial system/ written argument), còn Hệ thống pháp luật Anh – Mỹ phát triển hình thức tố tụng tranh tụng(Case system/ oral argument). Tuy nhiên cũng không hoàn toàn đúng nếu khẳng định rằng hệ thống Civil Law không hề áp dụng việc suy đoán vô tội (presumption of iNNocence).

Khi xét xử, các nước theo hệ thống Common Law rất coi trọng nguyên tắc Due process. Đây là nguyên tắc được nhắc đến trong tu chính án thứ 5 và 14 của Hoa Kỳ. Nội dung chính của nguyên tắc này nói đến ba yêu cầu chính: yêu cầu bình đẳng của các đương sự trong việc đưa ra chứng cứ trước Toà (equal footing); yêu cầu qui trình xét xử phải được tiến hành bởi một Thẩm phán độc lập có chuyên môn, cùng một bồi thẩm đoàn vô tư, khách quan (fair trial and impartial jury); yêu cầu luật pháp phải được qui định sao cho một người dân bình thường có thể hiểu được hành vi phạm tội(Laws must be written so that a reasonable person can understand what is criminal behavior).

Hệ thống Civil Law dựa trên qui trình tố tụng thẩm vấn (inquisitorial system) nên trong các vụ án hình sự, thẩm phán căn cứ chủ yếu vào Luật thành văn, kết quả của cơ quan điều tra, và quá trình xét xử tại Toà để ra phán quyết. Nếu như trong Common Law, thẩm phán tạo ra các qui tắc pháp lý cho các tranh chấp cụ thể, thì trong Civil Law, qui tắc pháp lý tạo ra nền tảng để thẩm phán ra quyết định, hay nói cách khác thẩm phán Civil Law tìm giải pháp trước hết qua các văn bản pháp luật. Về giải thích văn bản pháp luật, các thẩm phán giải thích theo ngữ nghĩa của luật nhưng vẫn tôn trọng ý chí của nhà làm luật.

Toà án ở các nước theo truyền thống Common Law được coi là cơ quan làm luật lần thứ hai, hay cơ quan sáng tạo ra án lệ (The second Legislation). Ngược lại ở các nước theo truyền thống Civil Law, chỉ có Nghị viện mới có quyền làm luật, còn Toà án chỉ là cơ quan áp dụng pháp luật.

Ở các nước theo truyền thống Common Law đa phần các hiệp định quốc tế không phải là một phần của luật quốc nội/ luật quốc gia (domestic law). Chúng chỉ có thể được toà án áp dụng khi các hiệp định quốc tế đã được nội luật hoá bởi cơ quan lập pháp. Các nước theo truyền thống Civil Law thì khác, ví dụ như ở Thụy Sĩ, các điều ước quốc tế được áp dụng trực tiếp như là một phần của luật quốc nội, vì vậy các Toà án có thể trực tiếp áp dụng các điều ước quốc tế khi xét xử.

4. Về vai trò của luật sư và thẩm phán, chứng cứ:

Pháp luật Anh – Mỹ do án lệ là nguồn cơ bản, đặc biệt với truyền thống coi trọng chứng cứ nên luật sư, thẩm phán rất được coi trọng. Pháp luật lục địa do văn bản qui phạm pháp luật là nguồn chủ yếu, đồng thời do thông lệ “án tại hồ sơ” – quá trình điều tra phụ thuộc phần lớn vào kết quả của cơ quan điều tra do vậy luật sư ban đầu ít được coi trọng như các nước theo hệ thống pháp luật Anh – Mỹ. Thẩm phán ở các nước Civil Law chỉ tiến hành hoạt động xét xử mà không được tham gia hoạt động lập pháp, họ không được tạo ra các chế định, các qui phạm pháp luật. Luật sư ở Anh được chia thành hai nhóm luật sư tư vấn (solicitor) và luật sư tranh tụng (barrister). Thẩm phán được lựa chọn từ các luật sư tranh tụng và không theo nhiệm kỳ.

Thẩm phán của Civil law được đào tạo theo một qui trình riêng, họ thường trước đó không phải là các luật sư. Nhưng ở Common Law thì khác, thẩm phán hầu hết đều được lựa chọn từ những luật sư rất danh tiếng.

Nguyên nhân dẫn đến sự khác nhau của hai hệ thống pháp luật này có rất nhiều, có cả nguyên nhân khách quan và chủ quan, nhưng cơ bản vẫn là do tiến trình phát triển của cách mạng tư sản khác nhau quyết định. Cách mạng tư sản ở các nước đã diễn ra với tính chất, mức độ triệt để là khác nhau, có nước cách mạng chống phong kiến diễn ra triệt để, có nước không triệt để.[1]

Nói đến hệ thống pháp luật tư sản thì hai hệ thống pháp luật trên là hai hệ thống pháp luật lớn, tuy nhiên bên cạnh hai hệ thống pháp luật này còn có sự tồn tại của hệ thống pháp luật các nước Hồi giáo, hệ thống pháp luật Bắc Âu…

Từ cuối thế kỷ thứ 20, các nước theo hệ thống Civil Law đã có nhiều thay đổi. Ví dụ không còn chỉ dựa đơn thuần vào Bộ Dân luật, mà ở các nước này, các án lệ, các văn bản dưới luật, các nghiên cứu học lý tư pháp cũng đã được xem là những nguồn luật quan trọng. Các bộ dân luật cũng được bổ sung, sửa đổi, nhất là ở Đức (còn gọi tắt là BGB).