Kienviet.net – Tọa lạc tại trung tâm thành phố Alcoi, Tây Ban Nha, khu phố cổ La Sang ngày càng sa sút về mặt vật chất và xã hội, cấp bách phải có một dự án phục hồi. Manuel De Sola Morales [1] đã đưa ra một bản quy hoạch độc đáo, trong đó giá trị của cả một khu vực được khôi phục một cách triệt để, thông qua một quá trình trùng tu và xây dựng mới. Quy hoạch này đề nghị một cách tổ chức không gian đương đại, sắp xếp nhà ở, khu đậu xe và không gian công cộng vào trong trung tâm lịch sử đã có sẵn. Quy hoạch cũng giúp kết nối các đặc điểm của cảnh quan đô thị hiện hữu – vốn là quy mô nhỏ với địa hình rất dốc – thông qua những can thiệp cùng lúc phục hồi hình dạng cho các ngôi nhà, đường sá và cả các dịch vụ. Cần có lối tiếp cận toàn diện như vậy dự án mới có thể thành công. Và cốt yếu là phải hiểu thấu đáo về chất lượng không gian, đặc điểm của cấu trúc đô thị trong lịch sử, cũng như hiện hữu, để có thể đưa vào những can thiệp mới, như một “lớp” mới về chất có năng lực cấu trúc trên quy mô lớn hơn.

Đồ án dựa trên địa hình đặc biệt của vùng để định dạng hạ tầng. Về mặt lịch sử, những con dốc thẳng đứng từng được xây thành những rào chắn ngăn cách La Sang với các vùng xung quanh. Dự án của De Sola Morales tìm cách đảo ngược việc này một cách cơ bản. Một bờ dốc La Sang mới làm nên một triền dốc liên tục, nằm giữa khu phố với phần thấp hơn của thành phố, nhờ đó, liên kết được vùng lân cận với phần mở rộng mới. Con dốc La Sang dùng vào nhiều mục đích trong lúc vẫn khớp được với địa hình của nơi này. Nó có hình dạng như một mương đào, có lối cho xe cộ đi xuống các nhà xe dưới các khu nhà mới. Như thế, đường xe chạy sẽ tách biệt khỏi cao độ các con phố cũ, giờ đây được dùng làm đường đi bộ và có các lối rẽ dẫn vào nhà.

Những bức tường được giữ lại của con dốc giờ thay đổi đặc điểm và chức năng dọc theo chiều dài của dốc. Ở một số điểm, đoạn dốc nhân đôi thành cầu thang, tạo lối đến và đi cho khách bộ hành từ vùng lân cận. Ở sườn Tây, một con dốc nhỏ hơn chạy song song có viền bằng hàng cây tạo một đường liên tục với công viên công cộng kề ngay đó. Những cơ hội độc nhất vô nhị, do địa hình có sẵn mang lại, được khai thác làm đặc điểm chính của hình dạng toàn đô thị. Như kiến trúc sư đã nói, hình ảnh của dự án nhà ở La Sang có được là nhờ những cầu thang và con dốc, chúng bẻ gãy cái trật tự đồng nhất của các đơn vị nhà [2]. Thực vậy, những khối nhà thẳng thớm phô ra một vẻ ngoài khiêm tốn, bảng màu của chất liệu phủ cũng giới hạn, chỉ một loại cửa sổ lặp đi lặp lại ở nhiều vị trí khác nhau. Tuy nhiên, sự phong phú của những khu nhà có được là nhờ sự đa dạng trong hình khối nhà ở và kích cỡ đơn vị nhà ở/căn hộ. Những thứ này đều ẩn dưới mặt tiền.

Đưa ra một hình dạng đô thị mới:

Dự án La Sang đưa những khu nhà ở mới, những không gian đậu xe và không gian công cộng vào trong một trung tâm thành phố xưa nay đông đúc. Thiết kế mới cho thấy một cơ cấu theo kiểu đáp-ứng-được-hoàn-cảnh, liên kết phần phố cổ với hần mở rộng đương đại. Hệ thống đường phố có tính lịch sử và địa hình dốc có sẵn tạo nên cấu trúc ngầm của các biện pháp can thiệp. Chính vì thế dự án này được coi là mẫu mực. Nó cho thấy hoàn toàn có thể thực hiện một cuộc hiện đại hóa nội tại các cơ cấu đô thị nếu biết tôn trọng những phẩm chất của cơ cấu đô thị có sẵn.

Diễn giải một địa hình phức tạp:

Con dốc đã tối đa hóa những ưu thế của địahình dốc và giúp xác định cấu trúc chính của phần mở rộng mới. Nó bổ sung và làm hài hòa bối cảnh đô thị đã có. Những cây cầu, bậc thang, những độ cao khác nhau làm nên đặc trưng cho đường phố và các không gian công cộng. Bản thân dự án tuy nổi bật rõ rệt so với môi trường bao quanh, nhưng đồng thời vẫn đáp ứng được với môi trường ấy. Bãi đậu xe ngầm ngăn cách xe cộ với người đi bộ và ngăn chặn việc tiêu tốn một khoảng lớn không gian mở.

Phân biệt về hình khối:

Sự đa dạng hóa về loại nhà, cỡ nhà đạt được nhờ một hệ thống dựa trên dạng “1/4 và một nửa”. Quay 90o hướng lên trên, chênh 70cm chiều cao, từ đó tạo ra những căn hộ có cốt sàn so le, sắp xếp thành một hình xoắn ốc trực giao, xoay quanh một cầu thang trung tâm. Cấu trúc này cho phép trong tương lai mở rộng hoặc chia nhỏ các đơn vị nhà.

Một dự án đô thị có tính chiến lược:

Qua phân tích về cấu trúc không gian mở và cách sắp xếp lưu thông cho thấy những đặc điểm điển hình của dự án nhà ở La Sang. Trật tự trong hệ thống đường xá đã được tái tổ chức và trật tự trong cấu trúc không gian mở giữa các khu nhà tạo nên một độ riêng tư và tinh tế. Lối xử lý tinh tế độ riêng tư này, với những khoảng đệm xen giữa, được thêm vào tối đa cả với nhà riêng lẫn với không gian công cộng. Những khu nhà được dùng như một tấm lọc giữa công viên và không gian công cộng mới ở phía Tây; không gian này đang được xây dựng từng bước nương theo địa hình của vùng.

Lối dẫn đến những khu nhà giúp tách biệt rành mạch mối quan hệ giữa không gian chung với không gian riêng một cách sáng sủa và dễ hiểu. Sự chia tách theo trục dọc của đường đi bộ với đường xe chạy được thể hiện trong một cấu trúc dạng răng lược, với một chuỗi những khu nhà nằm giao nhau được ngăn cách bằng những lối đi nhỏ trồng cây và những khoảnh sân nối theo nhau.

Bài học kinh nghiệm:

Dự án chứng minh rằng hoàn toàn có thể thực hiện việc tập trung dân cư mà vẫn thỏa mãn được, thậm chí còn cải thiện được hoàn cảnh sẵn có. Việc dự án đưa những khu nhà mới, không gian đậu xe, không gian công cộng vào trong một trung tâm thành phố từ xưa đã có mật độ đã dày đặc, về chất là đã cải thiện được vùng này. Theo đó, dự án chứng tỏ có thể đạt được những giải pháp quý giá nếu tránh được việc rơi vào tình trạng cứ giữ nguyên hiện trạng, không thay đổi. Chìa khóa để dự án thành công là sự hiểu biết – thu được nhờ phân tích kỹ vị trí – về vùng lân cận và những tiềm năng nằm bên trong địa hình. Dự án đã xê dịch con dốc một cách táo bạo, biến nó thành một mốc không gian để neo vào đó định hướng mới, ý nghĩa mới của La Sang. Cái mới của dự án là rõ ràng cùng lúc đó, nó vẫn ăn nhập vừa khít với bối cảnh lịch sử.

Chiến lược thiết kế đã xử lý và làm việc với những khó khan của vị trí La Sang (địa hình dốc và nền quá khứ), thay vì tránh không giải quyết hay xóa bỏ luôn. Dự án có nhiều mức độ quy mô khác nhau. Thiết kế cho từng mức quy mô đều thấm nhuần các yếu tố của các mức

quy mô khác, dẫn tới một thiết kế mà trong đó mọi mức quy mô gắn quyện với nhau hoàn toàn. Ở quy mô các đơn vị nhà ở, dự án cho những bài học thông minh trong việc dùng các module, cho phép độ uyển chuyển cao và tách bạch rõ về không gian bán công cộng với không gian riêng của ngôi nhà.

Chú thích:

Manuel De Sola Morales [1]: Kiến trúc sư, quy hoạch và nhà Thiết kế đô thị. Cựu học sinh của Ludovico Quaroni ở Rome và Josep Lluis SERT tại Đại học Harvard. Tiến sĩ Kiến trúc (Đại học Barcelona), Kinh tế (Đại học Barcelona), Thạc sĩ Quy hoạch thành phố (Đại học Harvard).

Chủ tịch, Giáo sư ngành đô thị tại Trường Kiến trúc Barcelona. Người sáng lập (kể từ năm 1968) d’Laboratori Urbanisme de Barcelona, một nhóm nghiên cứu về hình thái đô thị.

Giải thưởng: “March a la investigación”, 1970; “Puig i Cadafalch”, 1981; “Nacional de Urbanismo”, 1983, “Ciutat de Barcelona”, 1986, “Bienal de ARQUITECTURA Espanola”, 1994, “FAD” năm 1995. Iber FAD, 1999, Narcis Monturiol, 2000, “Grand Prix d’Urbanisme châu Âu” năm 2000, Catalunya Urbanisme năm 2004. Thiết kế và sản xuất của “URBATAS”. (manueldesola.com)

Ông mất vào đầu năm 2012.

Trật tự đồng nhất từ cấu trúc[2]: Có thể hiểu tại đây Manuel De Sola Morales chọn phương pháp phân tích và chồng lớp cấu trúc bằng cách phân tích mô đô thị (analysis urban tissue). Cấu trúc của khu phố cổ La Sang hình thành qua thời gian từ sự thay đổi cấu trúc giao thông và hình dạng thửa đất, khai thác yếu tố này đã giúp Manuel De Sola Morales thành công.

Nội dung chính trong bài viết được biên tập và tổng hợp từ Sổ tay thiết kế đô thị Việt Nam – Đan Mạch/Chương trình Hợp tác Phát triển trong lĩnh vực môi trường 2005 – 2010/Hợp phần ‘Phát triển bền vững môi trường trong các khu đô thị nghèo” (SDU).

Thái Linh – Kienviet.net