Acetaminophen đã trở thành một loại thuốc giảm đau và hạ sốt được sử dụng rộng rãi. Mặc dù thuốc được coi là an toàn khi dùng với liều điều trị thông thường, nhưng quá liều sẽ gây ngộ độc acetaminophen có thể dẫn đến tử vong và hoại tử gan.

Acetaminophen hay còn gọi là Acetylaminophenol, APAP, Paracetamol, được bán rộng rãi và được tìm thấy trong nhiều sản phẩm, nhưng mọi người thường đánh giá thấp độc tính của nó.

Ngoài ra, một tỷ lệ phần trăm đáng kể bệnh nhân dùng quá nhiều acetaminophen vì họ hiểu sai hướng dẫn liều lượng hoặc không nhận ra rằng acetaminophen có trong nhiều loại thuốc họ dùng. Những tình huống như vậy xảy ra thường xuyên nhất ở những bệnh nhân có kiến ​​thức hạn chế hoặc lạm dụng acetaminophen.

Yếu tố lâm sàng gây ảnh hưởng đến độc tính

Tổn thương gan thứ phát sau acetaminophen có thể phát triển trong một số trường hợp nhất định:

• Dùng quá nhiều acetaminophen (quan trọng nhất);

• Trì hoãn liệu pháp N-acetylcysteine ​​(NAC);

• Cytochrome P450 hoạt động quá mức;

• Glucuronid hóa hoặc sulfat hóa bị giảm mất khả năng;

• Sự cạn kiệt của glutathione.

Một số yếu tố có thể ảnh hưởng đến khuynh hướng ngộ độc acetaminophen thông qua những cơ chế này, bao gồm:

• Uống rượu khi dùng quá liều acetaminophen.

• Uống rượu trong thời gian dài: Vai trò của việc uống rượu trong thời gian dài đối với độc tính trên gan do acetaminophen vẫn còn gây tranh cãi. Uống rượu trong thời gian dài (đồ uống có cồn tiêu chuẩn [250 mg/dL]) thúc đẩy và tăng gấp đôi quá trình tổng hợp và hoạt động của CYP2E1 đồng thời nguồn dự trữ cùng khả năng tổng hợp glutathione cũng bị cạn kiệt. Cho đến nay, không có bằng chứng về việc tăng độc tính với gan ở những đối tượng bị rối loạn sử dụng rượu mãn tính khi sử dụng liều điều trị của acetaminophen.

• Bệnh gan mãn tính: Những bệnh nhân mắc bệnh gan mãn tính không thường xuyên uống rượu có vẻ như không tăng nguy cơ tổn thương gan do acetaminophen; tuy nhiên, chuyển hóa acetaminophen bị giảm ở gan gây xơ gan. Thời gian bán thải của paracetamol ở bệnh nhân này trung bình từ 2 đến 2,5 giờ (lên đến hơn 4 giờ). Tuy nhiên, sự tích lũy thuốc không xảy ra khi dùng lặp lại. Nói chung, bệnh nhân xơ gan, đặc biệt là trong trường hợp mất bù, nên dùng paracetamol với liều lượng không quá 2000mg mỗi ngày.

• Thuốc và sản phẩm thảo dược: Sử dụng đồng thời thuốc hoặc sản phẩm thảo dược gây cảm ứng enzyme CYP2E1 có thể gây nhiễm độc gan và làm trầm trọng thêm kết quả của việc cố ý dùng quá liều.

• Tuổi: Sự chuyển hóa của acetaminophen phụ thuộc vào tuổi và bệnh nhân lớn tuổi dễ bị nhiễm độc gan hơn sau khi dùng quá liều cấp tính, trong khi trẻ em dưới 5 tuổi ít bị nhiễm độc hơn.

Các biểu hiện ban đầu khi bạn bị ngộ độc acetaminophen

Biểu hiện ban đầu của ngộ độc acetaminophen thường nhẹ, không đặc hiệu và không dự đoán chắc chắn về tình trạng nhiễm độc gan sau này. Tuy nhiên, cần nhận biết sớm ngộ độc paracetamol để giảm thiểu biến chứng và tử vong sau này. Diễn biến lâm sàng của nhiễm độc thường chia thành 4 giai đoạn tuần tự như sau:

• Giai đoạn I (0,5 đến 24 giờ): Trong 24 giờ đầu tiên sau khi dùng quá liều paracetamol gây độc, bệnh nhân thường có biểu hiện buồn nôn, nôn, vã mồ hôi, xanh xao, cáu kỉnh và thờ ơ. Đặc biệt hơn, đối với một số người lại không thấy bất kỳ triệu chứng nào. Các thông số xét nghiệm giai đoạn đầu thường bình thường. Sau khi dùng liều lượng lớn acetaminophen, có thể quan sát thấy suy nhược thần kinh trung ương và nhiễm toan chuyển hóa khoảng trống anion, mặc dù hiếm khi xảy ra.

• Giai đoạn II (24 - 72 giờ): Trong vòng 24-72 giờ sau khi uống, kết quả xét nghiệm cho thấy độc tính với gan và đôi khi tổn thương thận trở nên rõ ràng. Ban đầu, các triệu chứng giai đoạn I giảm dần và bệnh nhân có vẻ cải thiện về mặt lâm sàng trong khi các xét nghiệm trong phòng thí nghiệm, bao gồm cả sự gia tăng các aminotransferase ở gan (aspartate aminotransferase [AST], alanine aminotransferase [ALT]), trở nên tồi tệ hơn. Trong số những bệnh nhân bị tổn thương gan, hơn một nửa sẽ có biểu hiện tăng aminotransferase trong vòng 24 giờ, và tất cả sẽ có aminotransferase tăng trong vòng 36 giờ. Khi tiến triển sang giai đoạn II, bệnh nhân có biểu hiện đau tức hạ sườn phải kèm theo gan to và đau. Tăng thời gian prothrombin và bilirubin toàn phần, thiểu niệu và chức năng thận bất thường có thể trở nên rõ ràng. Một số trường hợp viêm tụy cấp đã được báo cáo ở những bệnh nhân uống rượu đồng thời.

• Giai đoạn III (72 - 96 giờ): Bất thường chức năng gan đạt đỉnh 72-96 giờ sau khi uống. Các triệu chứng toàn thân ở giai đoạn I trở lại với vàng da, hôn mê (bệnh não gan), men gan tăng rõ rệt, đường huyết tăng, chảy máu do rối loạn đông máu.

• Giai đoạn IV (4 ngày đến 2 tuần): Người sống sót ở giai đoạn III bước vào giai đoạn hồi phục thường bắt đầu vào ngày thứ 4 và hồi phục gần như hoàn toàn vào ngày thứ 7 khi dùng quá liều. Sự phục hồi có thể chậm hơn ở những bệnh nhân bị ngộ độc nặng. Các triệu chứng và kết quả xét nghiệm có thể trở lại bình thường sau vài tuần. Sự phục hồi mô học chậm hơn so với lâm sàng và có thể mất đến 3 tháng. Tổn thương thận cấp tính (suy thận cấp tính). Tỷ lệ rối loạn chức năng thận liên quan đến mức độ nghiêm trọng của việc uống acetaminophen. Tổn thương thận cấp tính biểu hiện như tăng nitơ urê máu và creatinin cũng như protein niệu, tiểu máu, phôi biểu mô và u hạt trên phân tích nước tiểu. Tổn thương nội mô mạch máu cũng có thể xảy ra, do đó nhiễm độc trực tiếp và thiếu máu cục bộ có thể góp phần gây tổn thương ống.

Cách chẩn đoán và đánh giá 

Phương pháp tiếp cận chung và nồng độ acetaminophen trong huyết thanh, vì nồng độ acetaminophen trong huyết thanh là cơ sở để chẩn đoán ngộ độc cấp tính của paracetamol và xác định nhu cầu điều trị, nên đo nồng độ ở tất cả bệnh nhân nghi ngờ quá liều cố ý hoặc vô ý.

Cách tiếp cận chung cho bất kỳ bệnh nhân bị ngộ độc nào phải bao gồm các nội dung sau:

• Nếu có thể, việc đánh giá phải bao gồm xác định tác nhân gây bệnh, đánh giá mức độ nghiêm trọng, đánh giá mức độ nghiêm trọng và dự đoán độc tính. Ở tất cả những bệnh nhân nghi ngờ quá liều acetaminophen, nên tìm hiểu tiền sử về liều lượng, ý định sử dụng (tức là tình trạng có ý định tự tử hay không) và cách sử dụng (ví dụ, các tình trạng bệnh đi kèm có thể dẫn đến sự phát triển của tổn thương gan).

• Với tiền sử quá liều acetaminophen được ghi chép rõ ràng, nên thực hiện phép đo acetaminophen trong huyết thanh. Nếu thời điểm uống không rõ ràng, nên thực hiện xét nghiệm đo nồng độ acetaminophen trong huyết thanh tại thời điểm ghi. Nồng độ acetaminophen trong huyết thanh cũng nên được thực hiện bốn giờ sau khi uống hoặc phát hiện.Lưu ý rằng nồng độ acetaminophen tại thời điểm phát hiện không cao và không có nghĩa là đã loại trừ nguy cơ nhiễm độc, cần đánh giá lại sau 4 giờ.

• Ở những bệnh nhân có độc tính đã được xác nhận hoặc sự phát triển độc tính dự đoán dựa trên tiền sử và nồng độ acetaminophen huyết thanh ban đầu, xét nghiệm bổ sung nên bao gồm điện giải, nitơ urê máu, creatinin và bilirubin, huyết thanh toàn phần, thời gian prothrombin (PT), INR, aspartate aminotransferase), alanine aminotransferase (ALT), amylase, lipase và phân tích nước tiểu. Ở những bệnh nhân bị ngộ độc có chủ ý, hoặc khi bệnh sử không rõ ràng và có nguy cơ bị nhiễm độc khác, nên kiểm tra độc tính trong máu và nước tiểu để tìm các yếu tố độc hại đồng thời khác.

Theo các nghiên cứu, kết quả do ngộ độc acetaminophen hầu như luôn tốt nếu thuốc giải độc, N-acetylcysteine ​​(NAC), được sử dụng kịp thời. Không có trường hợp tử vong nào được báo cáo trong bất kỳ nghiên cứu quá liều acetaminophen lớn nào miễn là NAC được dùng trong vòng 10 giờ sau khi bị nhiễm độc đường uống, bất kể nồng độ acetaminophen trong huyết thanh ban đầu.