1. Hồ Chí Minh đã nói và viết như thế nào?
Câu hỏi này không có gì mới. Câu trả lời càng không. Bởi tự bao giờ, từ người nông dân chân lấm tay bùn đến các học giả uyên thâm đều thừa nhận Hồ Chí Minh là bậc thầy nói và viết. “Bậc thầy” không có nghĩa là đao to búa lớn, hàn lâm, siêu phàm. Hồ Chí Minh tài tình ở chỗ: Người nói và viết, từ chuyện đơn giản nhất đến điều hệ trọng nhất đều rất dễ hiểu; giản dị mà không nôm na, đại chúng, bình dân mà không tầm thường, dễ dãi. Tất cả đều ngắn gọn, hàm súc, không hề làm ra vẻ cao siêu mà vẫn đầy chất trí tuệ. Bút pháp và phong cách của Người vô cùng “hoạt”, biến hóa và sinh động. Khi cụ thể, trực quan: “Dùng người như dùng gỗ. Người thợ khéo thì gỗ to, nhỏ, thẳng, cong đều tùy chỗ mà dùng được”. Khi hết sức kiệm lời mà mỗi câu từ lại mang sức nặng của một tuyên ngôn: “Không có gì quý hơn độc lập, tự do”, “Một dân tộc dốt là một dân tộc yếu”  hay “ Dân cường thì quốc thịnh”. Khi chân thành khảng khái: “ Tôi xin đồng bào cứ bình tĩnh, Tôi  xin hứa với đồng bào rằng Hồ Chí Minh không phải là người bán nước”. Lúc đanh thép, kiên quyết: “Chúng ta muốn hòa bình, chúng ta phải nhân nhượng. Nhưng chúng ta càng nhân nhượng, thực dân Pháp càng lấn tới, vì chúng quyết tâm cướp nước ta lần nữa. Không! Chúng ta thà hy sinh tất cả, chứ nhất định không chịu mất nước, nhất định không chịu làm nô lệ”. Lại có khi hồn hậu, khiêm nhường: “Tôi chỉ có một sự ham muốn, ham muốn tột bậc, là làm sao cho nước ta được hoàn toàn độc lập, dân ta được hoàn tự do, đồng bào ai cũng có cơm ăn áo mặc, ai cũng được học hành. Riêng phần tôi thì làm một cái nhà nho nhỏ, nơi có non xanh nước biếc để câu cá, trồng hoa, sớm chiều làm bạn với các cụ già hái củi, em trẻ chăn trâu, không dính líu gì với vòng danh lợi”. Và cũng không kém phần hài hước, ý nhị. Chẳng hạn, khi phê phán thói ham chuộng hình thức, Người nói: “Thí dụ, ngày nay tập quân sự, cốt là biết bắn súng, dùng dao, ném lựu đạn, dùng địa thế, khéo mò đêm, khéo trinh thám, nói tóm lại, cốt tập cho mọi người biết đánh du kích. Thế mà có nhiều nơi chỉ để thì giờ tập” một hai, một hai”. Thế thì khác gì tập lễ nhạc để đi chữa cháy”.
Vậy là, với Hồ Chí Minh, nói và viết đã vượt qua giới hạn của kỹ năng sử dụng ngôn từ thuần túy, trở thành một nghệ thuật, thứ nghệ thuật giàu khả năng chinh phục, đi thẳng vào lòng người đọc, người nghe.
2. Học tập cách nói và cách viết của Bác.
Vì sao cần thiết phải hướng học viên đến việc phải học tập cách nói và cách viết của Bác Hồ? Vì mấy lẽ:
- Một là, vì nói và viết là hai kỹ năng quan trọng của con người. Muốn làm chủ quá trình tư duy và nâng cao hiệu quả giao tiếp, mỗi người chúng ta đều phải trau dồi khả năng nói và viết.
- Hai là, với người lãnh đạo, kỹ năng nói và viết càng cần thiết hơn. Một người lãnh đạo có ý tưởng tốt mà không làm cho quần chúng và nhân viên hiểu được ý tưởng đó, ông ta sẽ gặp rắc rối trong điều hành, quản lý. Cấp trên mà nói nhạt, nói lặp, nói dài, nói rỗng, nói không chuẩn mực, cấp dưới sẽ buồn ngủ, chán nản, thậm chí xem thường. Thủ trưởng mà viết không ổn đôi khi lại làm anh em chấp bút dở khóc dở cười, đó là chưa kể ông ta sẽ phải lệ thuộc nhiều vào các thư ký…(mà chúng ta biết rằng, theo Xtalin, đế chế Lama  chẳng từng tan rã trong tay các thư ký đó sao?)
Nhưng học tập Bác cụ thể là học tập điều gì?
     -Thứ nhất là, dù nói hay viết, trước hết đều phải xác định đúng và trúng đối tượng.
Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn căn dặn: “Bao giờ cũng phải tự hỏi: “Ta viết cho ai xem? Nói cho ai nghe?”, nghĩa là phải luôn luôn bắt đầu từ việc xác định đối tượng. Trả lời tốt câu hỏi thứ nhất “ Nói / viết cho ai?” sẽ làm sáng tỏ 2 câu hỏi còn lại: “Nói / viết để làm gì?” và “Nói /viết cái gì?”. Nói cách khác, phải từ đối tượng để đặt ra mục đích nào là phù hợp và nội dung nào là thiết thực. Xác định sai đối tượng chắc chắn sẽ thất bại, giống như “ đưa giá trị thặng dư nhồi sọ cho thanh niên và phụ nữ nông dân, đưa tân dân chủ nghĩa nhồi sọ các em nhi đồng, đưa biện chứng pháp nhồi sọ công nhân đang học quốc ngữ.’’
Về vấn đề này, ta có thể thấy rất rõ sự biến hóa và uyển chuyển của “bậc thầy” Hồ Chí Minh trước từng đối tượng, trong từng tình huống.
Với nông dân, Người nói theo cách nói của họ, mộc mạc, đơn sơ mà đầy thôi thúc:
“Ruộng rẫy là chiến trường
Cuốc cày là vũ khí
Nhà nông là chiến sỹ
Hậu phương thi đua với tiền phương”
Với phụ nữ, từ nỗi e ngại của họ, Người khuyến khích: “Ngay việc ngồi cũng không bình đẳng. Phụ nữ muốn được bình đẳng không phải bảo Đảng và Chính phủ hay nam giới mời lên ngồi mới ngồi mà phải tự đấu tranh phấn đấu giành lấy.”
Với các Chủ nhiệm Hợp tác xã ở nông thôn, Người hóm hỉnh:”Các chú phải có văn hóa, không được đánh vần chữ tiết kiệm thành tiết canh”.
Với đồng bào miền Nam, trong bối cảnh Nam Bộ kháng chiến, Người làm ấm lòng đồng bào bằng sự quả quyết: “ Đồng bào  Nam Bộ là dân nước Việt Nam. Sông có thể cạn, núi có thể mòn, song chân lý đó không bao giờ thay đổi!”
Xác định trúng đối tượng chính là bài học đầu tiên chúng ta  cần quán triệt đối với học viên - những người đã và đang trực tiếp làm công tác quản lý ở cơ sở. Nếu  không nắm vững bài học này thì câu chuyện hài hước năm nào trong thực tiễn quản lý nhà nước ở Việt Nam khó tránh khỏi nguy cơ tái diễn, rằng chỉ một bài diễn văn với một giọng văn, một giọng chúc, một giọng hiệu triệu, thủ trưởng mang đi cả sáng cả chiều, từ ngành này sang ngành khác, từ cơ quan nọ đến cơ quan kia, từ năm này qua năm khác!
            - Thứ hai là, nói hay viết đều phải ngắn gọn, súc tích
Hồ Chí Minh không thích viết dài, Người giải thích: “Hiện nay trình độ của đại đa số đồng bào ta bây giờ không cho phép đọc dài, điều kiện giấy mực của ta không cho phép viết dài và in dài, thì giờ của ta người lính đánh giặc, người dân đi làm, không cho phép xem lâu. Vì vậy cho nên viết ngắn chừng nào tốt chừng ấy” .
Người gọi căn bệnh mà những ông đại biểu, bà đại biểu “ nói hàng hai, ba giờ đồng hồ, nói gì cũng có, chỉ chừa một điều không nói đến là những việc thiết thực cho địa phương đó, những việc mà dân chúng ở đó cần biết, cần hiểu, cần làm” là bệnh “nói mênh mông”.
Người chê lối viết “dài, dòng này qua dòng khác, trang này qua trang khác, trường giang đại hải, làm cho người xem như là “chắt chắt vào rừng xanh”… là lối viết rau muống, dài dòng, rỗng tuếch.
Và Người xếp cả bệnh “nói mênh mông”, “văn rau muống”vào cùng một hiện tượng có tên là “thói ba hoa”. Rồi không ngần ngại mà Người đặt tiêu đề: “Chống thói ba hoa” cho một phần lớn trong tác phẩm “Sửa đổi lối làm việc” của mình.
Thật ra, viết ngắn là điều cực khó. Học giả Đặng Thai Mai từng nói vui mà thật: Tôi viết dài vì tôi không có thời gian để viết ngắn! Vì vậy, thông qua yêu cầu này, chúng ta có thể chỉ ra cho học viên thấy sự không nên nói dài, viết dài, cần tập thói quen kiệm lời cả khi nói và viết, khắc phục bệnh tham nói, bệnh ôm đồm, bệnh sợ thiếu mà hầu như ai trong chúng ta cũng mắc ít hoặc nhiều. Điều này là vô cùng hữu ích đối với những người thường xuyên phải đăng đàn diễn thuyết, chủ trì hội nghị, phát biểu trước đám đông và những người trực tiếp làm công việc soạn thảo văn bản quản lý nhà nước.
        - Thứ ba là, nói hay viết về vấn để gì cũng cần phải giản dị, dễ hiểu
Tại sao Chủ tịch Hồ Chí Minh viết và nói đều luôn dễ hiểu? Rất đơn giản, vì Người muốn cho người xem, người nghe “hiểu được, nhớ được, làm được”. Bởi vậy, “phải viết cho đúng trình độ của người xem, người nghe, viết rõ ràng, gọn gàng, chớ dùng nhiều chữ”. Người khuyên: “ Chớ ham dùng chữ. Những chữ mà không biết rõ thì chớ dùng. Những chữ mà tiếng ta có thì phải dùng tiếng ta, bất đắc dĩ thì mới dùng chữ”. Đừng nói “ các đồng chí phải luyến ái nhau” trong khi đáng ra phải dùng từ “thân ái”. Nhưng cũng không thể nói kiểu “ Việt Nam một mình” trong khi cần thiêt phải dùng từ Hán Việt “độc lập”.
Những lời dạy của Hồ Chủ Tịch cho đến nay vẫn không hề cũ, nhất là trong điều kiện chúng ta mở rộng hội nhập quốc tế, bệnh sính dùng từ ngoại, “tiếng Việt đá tiếng Anh” đang rộ lên như một thứ mốt, một biểu hiện của sự sành điệu!
Những lời dạy ấy càng phải quán triệt đối với học viên chúng ta vì họ không chỉ là những người trực tiếp tổ chức thực hiện chủ trương, chính sách, pháp luật của Nhà nước mà còn tham gia vào quá trình hoạch định đường lối, chủ trương, chính sách, pháp luật ấy. Hơn ai hết, họ cần phải “ học cách nói cho quần chúng hiểu”.
       - Thứ tư là, nói và viết đều nên cẩn trọng, phải kiên trì và công phu
Hồ Chí Minh không tán đồng lối làm việc “lụp chụp, cẩu thả”, nhất là trong khi nói và khi viết. Người đề cao khâu chuẩn bị: “ nhiều người, trước khi nói không sắp sửa kỹ càng. Lúc ra nói hoặc lắp lại những cái người trước đã nói hoặc lắp đi lắp lại cái mình đã nói rồi. lúng túng như gà mắc tóc. Thôi đi thì trẽn. Nói nữa thì chán tai”. Người cũng đề cao khâu hoàn thiện: “ Viết rồi thì phải đọc đi đọc lại. Thấy cái gì thừa, câu nào, chữ nào thừa thì bỏ bớt đi. Đọc đi đọc lại 4,5 lần đã đủ chưa? Chưa đủ. Đọc đi đọc lại, sửa đi sửa lại. Mình đọc mấy lần rồi cũng chưa đủ. Phải nhờ một số đồng chí công, nông, binh đọc lại. chỗ nào ngúc ngắc, chữ nào khó hiểu, họ nói ra cho thì phải chữa lại”. Vậy là, cùng với lời khuyên phải “nghĩ cho chín”, phải “sắp đặt cẩn thận”, Bác còn lưu ý chúng ta không nên giữ lòng tự ái cá nhân. Người khẳng định: “Nói tóm lại, viết cũng như mọi việc khác, phải có chí, chớ giấu dốt, nhờ tự phê bình và phê bình mà tiến bộ”.
Quán triệt tư tưởng Hồ Chí Minh về vấn đề này cho học viên là cán bộ, công chức, nhất là những người trẻ tuổi, chúng ta cần giúp họ nhận ra một thực tế: nói và viết trong quản lý hành chính nhà nước, nếu qua loa, đại khái, cẩu thả, dễ dãi, hậu quả là khôn lường. Một phát ngôn tùy hứng trong một phút giây nông nổi có thể lan truyền với tốc độ nhanh khủng khiếp trên các phương tiện truyền thông, làm náo động dư luận. Một quyết sách vội vã có thể bắt cả xã hội phải trả giả và đưa uy tín của người lãnh đạo về số không. Vì vậy, suy ngẫm lại lời của Hồ Chí Minh không bao giờ thừa: “ Không biết rõ, hiểu rõ, chớ nói, chớ viết. Khi không có gì cần nói, không có gì cần viết, chớ nói, chớ viết càn”. 
- Thứ năm là, muốn nói và viết tốt nhất thiết phải chịu khó học hỏi, tích lũy, phải không ngừng nâng cao vốn liếng hiểu biết.
Hồ Chí Minh rất thực tế, Người cho rằng muốn viết phải có tài liệu. Và để trả lời cho câu hỏi “ Lấy tài liệu đâu mà viết?”, Người chỉ ra 5 cách để tìm. Đó là: Nghe, hỏi, thấy, xem và ghi.
Nghe là lắng tai nghe cán bộ, chiến sỹ, đồng bào
Hỏi là là nắm tình hình ở các nơi từ những người đi xa về, hỏi nhân dân, hỏi bộ đội
Thấy là phải đến tận nơi để xem xét
Xem là  phải nghiên cứu, phải đọc báo chí, sách vở, nguồn báo chí sách vở càng đa dạng càng tốt
Ghi là chép lại những gì đã nghe, đã thấy, đã hỏi được, đã đọc được để dùng mà viết
Nghĩa là phải đầu tư, phải chịu khó.
Bài học này thiết thực đối với tất cả chúng ta, những người gắn bó cuộc đời mình với sự nghiệp nói và viết. Nhưng nói và viết trên phương diện giảng dạy không hoàn toàn giống với nói và viết trên phương diện quản lý. Vì vậy, với những cán bộ, công chức của nền hành chính nhà nước vốn không thiếu độ ỳ, chúng ta cần phải giúp họ khắc phục thói quen “ngại đọc”, lười đọc, đọc chỉ cho vui, cho qua thì giờ, thói quen bàn giấy, quan liêu, ngại đi thực tế, ngại về cơ sở…để cùng với sự trải nghiệm ngày càng phong phú, chất lượng nói và viết của họ ngày càng được nâng lên.

Nguồn:truongchinhtrina.gov.vn