Đôi lúc tôi nghĩ mình sẽ chẳng bao giờ trở thành một đầu bếp giỏi hoặc mình sinh ra không dành cho việc học ngoại ngữ. Thỉnh thoảng, con gái tôi vô tình nói tôi không thể làm được điều đó. Và tôi nghe mọi người nói những câu đại loại như họ không giỏi toán hoặc không giỏi kinh doanh.

Đây là tất cả các ví dụ về một lối tư duy mặc định, và tất cả chúng ta đều sai lầm trong suy nghĩ đó theo thời gian. Thật may, lối tư duy mặc định không tồn tại mãi mãi.

Tư duy mặc định là gì?

Nhà tâm lý học Carol Dweck là một trong những chuyên gia hàng đầu về tư duy và là tác giả của cuốn sách Tư duy: Tâm lý học mới của sự thành công.

Giai đoạn đầu của sự nghiệp, cô xác định hai lối tư duy: phát triển và mặc định. Hai kiểu tư duy này giải thích lý do tại sao một số người sẵn sàng đương đầu với những thách thức, trong khi những người khác bị nó đánh bại.

Những người có tư duy mặc định nghĩ rằng các kỹ năng hoặc khả năng của họ được đặt trong khuôn mẫu và sinh ra đã là vậy. Nếu bạn nghĩ bạn kém môn toán, không giỏi thể thao hay nhạc sĩ thiên bẩm, bạn đang thể hiện một lối tư duy mặc định.

Những người có tư duy phát triển nghĩ rằng các kỹ năng và khả năng của họ có thể được cải thiện và hoàn thiện thông qua nỗ lực và sự kiên trì. Khi bạn thực hiện các bước để cải thiện bản thân và kiên trì với nó, bạn đang thể hiện một lối tư duy phát triển.

Tư duy phát triển sai

Dweck đã làm rõ quan điểm của mình bằng cách giải thích rằng mọi người đều có suy nghĩ mặc định lúc này hay lúc khác, về việc này hay việc khác. Mọi người có một lối tư duy mặc định hay phát triển chỉ là tạm thời, không phải là vĩnh viễn.

Tôi có thể tập luyện chăm chỉ trong phòng tập thể dục để trở nên săn chắc và uyển chuyển hơn trong khi từ bỏ các bài học piano vì tôi nghĩ tôi không có khiếu về âm nhạc. Ví dụ này cho thấy tôi có tư duy phát triển liên quan đến thể lực của mình nhưng tư duy mặc định liên quan đến việc chơi đàn piano.

Nó cũng là ví dụ đơn giản cho thấy lối tư duy phát triển chỉ là về nỗ lực. Dweck giải thích rằng nỗ lực và chiến lược thực sự là cần thiết với lối tư duy phát triển. Nó chưa đủ để níu kéo tôi tiếp tục cố gắng và vấp ngã. Tư duy phát triển thực sự liên quan đến nỗ lực, suy ngẫm, nhìn nhận lại, và sau đó nỗ lực nhiều hơn.

Tự nhận thức là một yếu tố quan trọng của tư duy phát triển bởi vì bạn phải đánh giá chính xác tiến trình hiện tại của mình để có những thay đổi phù hợp đạt được mục tiêu của mình. Chỉ cần nhìn nhận đúng là bạn sẽ không bỏ lỡ bất cứ điều quan trọng nào.

Kích hoạt tư duy mặc định

Kích hoạt tư duy mặc định là một cái gì đó làm bạn thay đổi ý nghĩ rằng những khả năng có thể được cải thiện cũng chính là những khả năng đã được mặc định, sinh ra đã có. Hãy suy nghĩ về những gì có thể khiến bạn đầu hàng với thất bại và nhận định rằng mình không giỏi một thứ gì đó và sẽ không bao giờ có được.

Kích hoạt tư duy mặc định được thấy rõ ràng nhất khi ai đó nói với bạn rằng bạn không giỏi về điều gì đó. Điều này dường như có thể làm khả năng của bạn ngày một hạn hẹp trong một khuôn mẫu nào đó.

Hãy tưởng tượng bạn đang cố gắng hết sức trong lớp học tiếng Tây Ban Nha, và giáo viên nói một cách khéo léo, “Bạn sinh ra để dành cho môn Toán”. Nhận xét đó có thể làm cho bạn cảm thấy có vẻ như mình luôn kém tiếng Tây Ban Nha và sẽ luôn là như vậy, bất kể bạn có nỗ lực và quyết tâm đến đâu.

Một kiểu kích hoạt tư duy mặc định khác là khi mọi người phản ứng thái quá với thất bại. Khi mọi người đạt được nhiều lợi ích từ những sai lầm của bạn, có vẻ như bạn sẽ không thể tiếp tục theo đuổi bất cứ điều gì mà bạn đã thất bại.

Tập trung lại vào ví dụ về học tiếng Tây Ban Nha nhé. Thử tượng tượng bạn đang làm việc trong dự án về tiếng Tây Ban Nha - một bộ phim chẳng hạn. Bạn giới thiệu bộ phim tới một người bạn, anh/cô ta bắt đầu cười và chỉ ra cách bạn nói từ "Bota" thay vì từ “Barco”, lặp đi lặp lại trong khi bộ phim đang được chiếu trên một chiếc du thuyền. Thay vì suy nghĩ về tất cả các từ Tây Ban Nha mà bạn nói đúng, tâm trí của bạn có thể tập trung vào lỗi nghiêm trọng đó, khiến bạn có một lối tư duy mặc định về khả năng tiếng Tây Ban Nha của mình.

Cuối cùng, những người kéo bạn khỏi thất bại cũng có thể kích hoạt tư duy mặc định. Tiếp tục ví dụ ngôn ngữ tiếng Tây Ban Nha của tôi, nếu mẹ bạn ngừng yêu cầu bạn làm bài tập về tiếng Tây Ban Nha và bắt đầu làm chúng thay bạn, chỉ vì không muốn bạn tiếp tục mắc những sai lầm ngớ ngẩn, bạn có thể bắt đầu nghĩ rằng bạn không giỏi tiếng Tây Ban Nha và sẽ không bao giờ có thể trở nên giỏi được, dù cố gắng thế nào.

Làm thế nào để bạn có thể thay đổi lối tư duy mặc định?

Dweck nói về quá trình tán dương như là liều thuốc giải độc cho lối tư duy mặc định.

Quá trình tán dương là khi bạn khen ngợi và khuyến khích ai đó nỗ lực và sử dụng các chiến lược và nguồn lực phù hợp để học hỏi và cải thiện. Trong khi khen ngợi khả năng của một người nào đó thường dẫn đến lối tư duy măc định, thì quá trình tán dương góp phần vào thiết lập tư duy phát triển.

Vì vậy, nếu tôi muốn giúp ai đó thay đổi từ một tư duy mặc định sang một tư duy phát triển, tôi nên nói điều gì đó như, “Bạn đã làm việc rất chăm chỉ trong vấn đề này” hay “Bạn có thể cố gắng làm điều gì tốt hơn trong thời gian tới” thay vì nói ”Bạn rất giỏi trong vấn đề này” hay “Thật là bất công”. Đối thủ của bạn chắc hẳn đã bị lừa.

Bạn cũng có thể thử quá trình tán dương với chính mình. Nếu bạn ép mình phải tha thứ, đổ lỗi cho ai đó hoặc thậm chí điều gì đó gây ra thất bại của bạn, hoặc cho rằng khả năng của mình là mặc định, hãy thử quá trình tán dương.

Hãy tập trung vào nỗ lực bạn bỏ ra và các chiến lược và những nguồn bạn đã dùng để cải thiện. Dweck khuyên bạn nên thực tế và đừng quá đề cao hoặc thụ động với sự tán dương của mình. Hãy trực tiếp mà không quá khe khắt hoặc quá tâng bốc.

Dưới đây là 8 cách khác nhau làm thay đổi lối tư duy từ mặc định sang phát triển:

1. Đừng đổ lỗi

Nếu bạn thấy mình đổ lỗi cho ai đó hoặc điều gì khác cho thất bại của mình, hãy dừng lại và tập trung vào xác định vị trí của mình trong thành công hay thất bại.

2. Nhắm vào ý thức tự giác

Tự nhận thức là chìa khóa cho lối tư duy phát triển. Nếu bạn không suy nghĩ nhiều về vai trò của mình trong thành công hay thất bại, bạn có thể sẽ khó khăn để đưa ra chiến lược và cải thiện.

Vì vậy, hãy tự đặt câu hỏi về nỗ lực, chiến lược và nguồn lực của bạn. Tôi có thể luyện tập chăm chỉ hơn không? Tôi có đang áp dụng lịch trình tốt nhất cho buổi tập của mình không? Có cách nào hiệu quả hơn để chuẩn bị bài tốt cho lần kiểm tra tiếp theo không?

3. Tránh độc thoại theo hướng tiêu cực, mặc định

Cố gắng nắm bắt chính mình khi bạn suy nghĩ theo lối tư duy cố định. Ngừng nói rằng bạn sinh ra không dành cho điều này hoặc không được sinh ra để dành cho điều đó. Thay vào đó, hãy bắt đầu tập trung vào sự nỗ lực và chiến lược mà bạn vạch ra.

4. Yêu cầu phản hồi (và lắng nghe)

Phản hồi đi vào tai này và tai kia khi chúng ta có tư duy mặc định. Khi mọi người nghĩ rằng khả năng của họ giới hạn trong một khuôn mẫu, họ có xu hướng bào chữa, bảo thủ và đổ lỗi khi nhận được phản hồi.

Phá vỡ chu kỳ đó và tích cực tìm kiếm thông tin phản hồi. Đừng bảo thủ hoặc đưa ra lời bào chữa và lắng nghe phản hồi thật kĩ, bất kể chúng khó nghe như thế nào. Dựa vào thông tin phản hồi để phát triển kế hoạch tốt hơn để cải thiện khả năng của bạn.

5. Không phản ứng thái quá với thất bại

Thất bại là một phần phải có của việc học hỏi và cải thiện, vì vậy đừng phản ứng thái quá khi nó xảy ra với bạn.

Cố gắng giữ thất bại ở một khoảng cách, không quá gần để bạn không rơi vào một suy nghĩ mặc định.

6. Phản ánh và đánh giá lại

Dành thời gian để suy nghĩ về tiến trình của bạn và lên kế hoạch cải thiện. Hãy nhớ rằng nỗ lực chỉ là một phần của lối tư duy phát triển thực sự. Bạn cũng cần phải điều chỉnh chiến lược của bạn.

7. Không so sánh

Khi bạn so sánh bản thân với người khác, rất dễ rơi vào lối tư duy mặc định. Chúng ta thường không thấy nỗ lực và sự kiên trì của người khác, đó là lý do tại sao nó có thể dẫn đến tư duy mặc định.

Nếu ai đó có vẻ thông minh tự nhiên, bạn thực sự không biết họ đã nỗ lực bao nhiêu cho việc học. Đây là lý do tại sao so sánh bản thân với người khác là một cái bẫy của lối tư duy mặc định.

8. Ghi nhận sự nỗ lực (quá trình không thành quả)

Cuối cùng, ăn mừng cho sự nỗ lực và sự kiên trì của bạn. Hãy tự khen bản thân về số lượng lớp học piano bạn đã tham gia hoặc cách bạn không từ bỏ khi gặp khó khăn ở lớp Giải tích.

Nếu bạn gặp khó khăn khi nghĩ rằng bạn là người tốt hay xấu, bạn có thể thấy mình quay trở lại với ý nghĩ mặc định đó.

Kết luận về việc thay đổi lối tư duy mặc định

Đôi khi thật thoải mái khi biết rằng mọi người đều trải qua lối suy nghĩ mặc định theo thời gian. Tuy nhiên, chúng ta không nên quá đơn giản hóa việc thay đối lối tư duy từ mặc định sang phát triển. Điều này cũng quan trọng, không chỉ là tập trung vào sự nỗ lực.

Cố gắng để tâm khi bạn bắt đầu so sánh bản thân với người khác, kiếm cớ, đổ lỗi cho người khác về lỗi lầm của mình và tập trung không cân xứng vào những thiếu sót của bạn. Đây là tất cả các bẫy của lối tư duy mặc định.

Thay vào đó, hãy tập trung vào nỗ lực và chiến lược của bạn. Bạn đã làm việc chăm chỉ như thế nào? Và liệu đã đến lúc thay đổi kế hoạch của bạn để học hỏi và cải thiện?

Chúng ta hoàn toàn có thể thay đổi lối tư duy mặc định, miễn là chúng ta phóng khoáng và trung thực về những gì chúng ta cần làm và thay đổi về bản thân.

----------
Tác giả: Clay Drinko

Link bài gốc: What Is a Fixed Mindset And Can You Change It?

Dịch giả: Linh Hương - ToMo - Learn Something New