1. Đại dịch là gì?

1.1. Định nghĩa cổ điển

Trước khi tìm hiểu những đại dịch tàn khốc của nhân loại thì chúng ta nên biết qua đại dịch có nghĩa là gì. Đại dịch được định nghĩa cổ điển là “một trận dịch xảy ra trên toàn thế giới hoặc trên một khu vực rất rộng, vượt qua các ranh giới quốc tế và thường ảnh hưởng đến một số lượng lớn người.

Định nghĩa cổ điển không bao gồm bất cứ điều gì về miễn dịch quần thể, virus học hoặc mức độ nghiêm trọng của bệnh. Theo định nghĩa này, đại dịch có thể được cho là xảy ra hàng năm ở mỗi bán cầu nam và bắc ôn đới, do các dịch bệnh theo mùa vượt qua ranh giới quốc tế và ảnh hưởng đến một số lượng lớn người. Tuy nhiên, dịch bệnh theo mùa không được coi là đại dịch.

1.2. Định nghĩa mới

Theo định nghĩa của Tổ chức Y tế thế giới, một đại dịch là sự lây lan trên toàn thế giới của một căn bệnh mới. Theo đó, đại dịch là một trận dịch của một bệnh truyền nhiễm đã lây lan trên một khu vực có diện tích rộng lớn. Chẳng hạn như nhiều châu lục, lục địa hoặc trên toàn thế giới.

Đại dịch thường ảnh hưởng đến một số lượng lớn người. Một bệnh lưu hành trên diện rộng với số lượng người mắc ổn định không được xem là một đại dịch. Các bệnh lưu hành lan rộng với số người nhiễm ổn định như cúm mùa tái phát thường được loại trừ. Bởi vì chúng xảy ra đồng thời ở các khu vực rộng lớn trên toàn cầu chứ không phải lây lan trên phạm vi toàn thế giới.

Cụ thể hơn, đại dịch là một bệnh dịch xảy ra trên quy mô vượt qua các ranh giới quốc tế. Nó thường ảnh hưởng đến mọi người trên phạm vi toàn thế giới. Một căn bệnh hoặc tình trạng không phải là một đại dịch đơn thuần vì nó lan rộng hoặc giết chết nhiều người. Nó cũng phải có tính lây nhiễm. Ví dụ, ung thư gây ra nhiều ca tử vong nhưng không được coi là đại dịch. Bởi vì căn bệnh này không hề lây nhiễm.

2. Đại dịch sốt phát ban

Bệnh sốt phát ban có mô hình bùng phát trong những thời điểm xung đột. Nó còn được gọi là “cơn sốt gaol” và “cơn sốt tàu”. Vì nó thường lây lan dữ dội trong các khu chật chội, chẳng hạn như nhà tù và tàu.

Nổi lên trong các cuộc Thập tự chinh, dịch bệnh tác động đầu tiên ở châu Âu vào năm 1489 tại Tây Ban Nha. Trong cuộc giao tranh giữa người Tây Ban Nha và người Hồi giáo ở Granada, người Tây Ban Nha đã thiệt hại 20.000 người vì bệnh sốt phát ban.

Năm 1528, người Pháp mất 18.000 quân ở Ý, và mất quyền tối cao ở Ý vào tay người Tây Ban Nha. Năm 1542, 30.000 binh sĩ chết vì bệnh sốt phát ban trong khi chiến đấu với quân Ottoman ở Balkan.

Trong Chiến tranh Ba mươi năm (1618–1648), khoảng 8 triệu người Đức đã bị giết bởi bệnh dịch hạch và sốt phát ban. Trong Thế chiến thứ nhất, dịch sốt phát ban đã giết chết hơn 150.000 người ở Serbia. Có khoảng 25 triệu ca nhiễm trùng và 3 triệu ca tử vong do dịch sốt phát ban ở Nga từ năm 1918 đến năm 1922.

3. Bệnh dịch hạch – một trong những đại dịch tàn khốc nhất trái đất

Bệnh dịch hạch đã giết chết nhiều người nhất – cướp đi sinh mạng của hàng chục triệu người trên khắp thế giới. Trong lịch sử, bệnh dịch hạch đã bùng phát trong nhiều thời đại, được biết đến dưới nhiều tên khác nhau như Athens, Antoninus, Cyprus và Justinianus.

Khoảng một phần ba dân số châu Âu đã tử vong vào thế kỷ 14 bởi bệnh dịch hạch. Nó còn được gọi là “Cái Chết Đen” vì nó tạo thành các đốm đen trên da. Khiến dịch hạch trở thành một trong những đại dịch tàn khốc nhất, chết chóc nhiều nhất được ghi nhận trong lịch sử nhân loại.

Cái chết đen, gây ra sự tàn phá lớn trên khắp châu Âu từ năm 1347 đến năm 1351. Ước tính, đại dịch này đã giết chết 75 triệu đến 100 triệu người. Dịch bắt đầu ở Tây Nam Á và đến châu Âu vào cuối những năm 1340.

Ba thế kỷ sau, giữa 1647 và 1652, bệnh dịch hạch tràn vào Tây Ban Nha. Khoảng 76.000 người đã chết trong trận Đại dịch hạch ở Seville, chiếm khoảng 1/4 dân số của thành phố Andalucia vào thời điểm đó.

Đại dịch hạch London, kéo dài từ năm 1665 đến năm 1666, một đợt bùng phát khác của Cái chết Đen, đã giết chết 20% dân số của thành phố, tức là khoảng 68.596 người.

4. Dịch tả

Dịch tả bùng phát ở châu Á và châu Âu vào năm 1817-1824. Nó đã giết chết khoảng 1.500 người trong khoảng thời gian từ năm 1899 đến năm 1923. Các trận dịch tả lớn nhất là ở Nhật Bản vào năm 1817, ở Moscow vào năm 1826 và Berlin, Paris và London vào năm 1831. Bệnh tả dịch bệnh ở Đế quốc Ottoman trong Chiến tranh Balkan 1912-1913 cũng khiến nhiều người thiệt mạng.

Bắt nguồn từ vi khuẩn Vibrio cholerae, bệnh khởi phát là nhiễm trùng đường ruột. Bệnh tả lây truyền khi tiêu thụ thức ăn hoặc nước uống bị ô nhiễm bởi phân trong nước thải.

Các đợt bùng phát có thể nhanh chóng phát triển thành một cuộc khủng hoảng khi hệ thống vệ sinh bị gián đoạn. Nó gây tiêu chảy nghiêm trọng, mất nước và có thể tử vong trong vài giờ nếu không được điều trị.

Đây được xem như một trong những đại dịch tàn khốc liên quan đến nhiễm trùng đường tiêu hóa. Bệnh tả vẫn còn ảnh hưởng đến nhiều người ngày nay, với báo cáo của WHO từ 1,3 triệu đến 4 triệu trường hợp mỗi năm.

5. Bệnh đậu mùa

Đậu mùa là một bệnh truyền nhiễm nặng và dễ lây lan. Nó gặp ở mọi lứa tuổi và giới tính. Biểu hiện của bệnh là những mụn mủ lớn chứa đầy dịch trên mặt và khắp cơ thể. Những mụn mủ này đóng vảy và thường để lại những vết sẹo xấu xí. Đây là một đại dịch tàn khốc gây chết chóc rất thảm hại. Nó giết chết 30% những người bị nhiễm bệnh.

Có hai loại bệnh đậu mùa: loại lớn và bệnh nhỏ. Căn bệnh này lây lan giữa người với người hoặc qua đồ vật bị ô nhiễm, thường thấy ở trẻ em. Ca bệnh đậu mùa xảy ra tự nhiên cuối cùng được chẩn đoán vào tháng 10 năm 1977 và WHO tuyên bố xóa sổ toàn cầu vào năm 1980.

6. Đại dịch cúm Tây Ban Nha

Cúm Tây Ban Nha hay bệnh cúm do một phân nhóm vi rút H1N1 chết người gây ra vào năm 1918-1920. Đại dịch cúm Tây Ban Nha được đánh giá là tồi tệ nhất trong lịch sử hiện đại. Nó giết chết khoảng 50 triệu đến 100 triệu người chỉ trong 18 tháng.

Ước tính khoảng 500 triệu người đã bị nhiễm virus, và sự lây lan của nó ngày càng trầm trọng hơn do chiến tranh đang diễn ra. Căn bệnh này cũng phổ biến trong những tháng cuối cùng của Thế chiến thứ nhất và được cho là đã đóng một vai trò trong việc chấm dứt cuộc xung đột kéo dài 4 năm.

Không giống như các loại virus cúm khác chủ yếu lây nhiễm cho người già và trẻ em. Đại dịch cúm Tây Ban Nha tấn công người trẻ và những người không có vấn đề về hệ miễn dịch.

Các triệu chứng của nó bao gồm ớn lạnh, mệt mỏi, buồn nôn, hắt hơi, thở khò khè và ho. Sau khi phát triển những cơn sốt khó chịu và tiêu chảy, phổi của người bệnh chứa đầy chất lỏng, khiến da của họ chuyển sang màu xanh.

7. Dịch HIV-AIDS

Virus gây suy giảm miễn dịch ở người (HIV) gây ra một loạt các tình trạng ở những người bị nhiễm. Nó dẫn đến hội chứng suy giảm miễn dịch mắc phải (AIDS). Khoảng 35 triệu người đã chết vì AIDS – hoặc các bệnh liên quan đến HIV kể từ năm 1981. Trong đó, có 940.000 người vào năm 2017. Khoảng 36,9 triệu người trên thế giới được báo cáo là dương tính với HIV vào năm 2014.

Một báo cáo trích dẫn Nghiên cứu Gánh nặng Bệnh tật Toàn cầu 2015 ước tính rằng nhiễm HIV đạt đến đỉnh điểm vào năm 1997 với 3,3 triệu bệnh nhân. WHO cho biết Nam Phi có dịch HIV lớn nhất trên thế giới với hơn 7 triệu người đang sống chung với căn bệnh này.

HIV phá hủy một loại tế bào bạch cầu đóng vai trò chính trong hệ thống miễn dịch của bạn. Virus làm suy yếu khả năng phòng thủ tự nhiên của con người một cách từ từ. Từ đó, bệnh gây ra các dấu hiệu và triệu chứng xảy ra theo thời gian.

HIV có thể lây truyền qua:

• Quan hệ tình dục không được bảo vệ.
• Sử dụng ma túy qua đường tĩnh mạch.
• Sử dụng chung kim tiêm, truyền máu bị nhiễm bệnh.
• Lây truyền từ mẹ sang con khi mang thai, sinh nở hoặc cho con bú sau khi sinh.

8. Bệnh lao

Khoảng 30% dân số thế giới hiện nay đã và đang bị nhiễm vi khuẩn Mycobacterium tuberculosis gây ra bệnh lao ở người. Khoảng 5 – 10% trong số các ca nhiễm khuẩn tiềm ẩn này sẽ tiến triển thành bệnh lao. Nếu không được điều trị kịp thời, bệnh sẽ tiến triển nặng có thể dẫn đến tử vong.

Mỗi năm, trên thế giới có gần 8 triệu người mắc bệnh lao và khoảng 2 triệu người chết vì căn bệnh lây nhiễm này. Bệnh lao đã giết chết rất nhiều người trưởng thành ở châu Âu vào thế kỷ 19. Trong thế kỷ 20, ước tính bệnh lao đã gây ra cáo chết cho gần 100 triệu người.

9. Hội chứng hô hấp cấp tính nghiêm trọng – SARS

Hội chứng hô hấp cấp tính nghiêm trọng (SARS) khiến châu Á và Canada rơi vào hỗn loạn trong giai đoạn 2002-2003. Bệnh gây ra bởi coronavirus SARS-CoV có khả năng lây nhiễm cao. Căn bệnh này nhanh chóng lây lan sang 37 quốc gia trên toàn cầu trong vòng vài tuần. Các triệu chứng của SARS bao gồm sốt, ớn lạnh và đau nhức cơ thể và thường tiến triển thành viêm phổi.

Dịch SARS bắt đầu ở Hồng Kông từ tháng 11 năm 2002 đến tháng 7 năm 2003. Nó đã gần như trở thành đại dịch sau khi cướp đi sinh mạng của 922 người. Với 8.422 trường hợp được xác nhận trên toàn thế giới. WHO công bố tỷ lệ tử vong là 10,9%.

SARS đã được kiểm soát vào năm 2003, và không có trường hợp SARS nào được báo cáo kể từ năm 2004. Sự lây lan của SARS đã được ngăn chặn hoàn toàn. Tuy nhiên, không giống như bệnh đậu mùa, vẫn còn quá sớm để nói về việc loại trừ nó. Các chuyên gia y tế lo ngại rằng virus vẫn có thể tồn tại như một ổ chứa chính tự nhiên trong một số quần thể động vật và gây bệnh cho người trong tương lai.

10. Đại dịch Ebola

Một trong những đại dịch tàn khốc ảnh hưởng nặng nề đến châu Phi đó chính là dịch Ebola. Dịch Ebola bùng phát ở Tây Phi từ năm 2013 đến năm 2016 đã khiến hơn 11.300 người chết.

Đợt bùng phát dịch Ebola ở Tây Phi bắt đầu ở Guinea vào tháng 12 năm 2013. Virus Ebola đã lây lan sang 28.616 người ở các nước Tây Phi như Liberia và Sierra Leona. Dịch bệnh kết thúc vào tháng 6 năm 2016, được ghi nhận là đợt bùng phát Ebola chết người nhất trong lịch sử về số người nhiễm và số người tử vong.

Virus Ebola được phát hiện lần đầu tiên vào năm 1976. Nguồn gốc nghi ngờ của nó là dơi rừng. Nó không phải là một loại vi rút trong không khí nhưng lây truyền qua máu, chất nôn, tiêu chảy và các chất dịch cơ thể khác.

Các triệu chứng thường xuất hiện từ hai đến 21 ngày sau khi nhiễm bệnh và việc phục hồi phụ thuộc rất nhiều vào phản ứng miễn dịch của bệnh nhân. Những người phục hồi sau Ebola phát triển các kháng thể tồn tại ít nhất 10 năm.

11. Đại dịch COVID-19

Loại virus này xuất hiện ở Vũ Hán, Trung Quốc vào cuối năm 2019. Loại Corona virus mới, gây ra các triệu chứng như sốt cao, ho và sau đó là viêm phổi. Dịch bệnh đã lây lan nhanh chóng và ảnh hưởng đến toàn thế giới vào những tháng đầu năm 2020.

Tuy nhiên, Corona virus mới không nguy hiểm cũng như gây tử vong như những virus trước đây cùng thế hệ của nó. Đại dịch COVID-19 hiện có tỷ lệ tử vong khoảng 3,3%. Tổng số người nhiễm bệnh trên toàn thế giới là khoảng 26,5 triệu người (cập nhật ngày 04/9/2020). Đại dịch đã ảnh hưởng đến 213 quốc gia và vùng lãnh thổ toàn cầu.

Tuy nhiên, thực tế là tốc độ lây lan nhanh chóng là điều khiến nó trở nên rất nguy hiểm. Các quan chức vẫn chưa phân loại các vụ bùng phát này là một đại dịch. Tuy nhiên, số lượng các ca lây nhiễm được báo cáo chưa thực tế. Và con số tử vong cùng số ca nhiễm được ước tính còn cao hơn số công bố rất nhiều.

Có thể nói những đại dịch tàn khốc từ trước đến nay đã ảnh hưởng rất nặng nề đến toàn nhân loại. Hy vọng rằng trong tương lai sẽ không còn đại dịch nào bùng phát nữa. Và sẽ có đầy đủ văc xin hơn để phòng bệnh, cũng như hạn chế tối đa sự bùng phát của những đại dịch cũ trong tương lai.