Khái quát về chi phí – khối lượng – lợi nhuận

Kế toán quản trị không chỉ cung cấp những thông tin chi tiết, cụ thể theo yêu cầu quản lý mà còn phát hiện nhiều khả năng tiềm ẩn của doanh nghiệp (DN) chưa khai thác như: Tình hình tiết kiệm chi phí, sử dụng hiệu quả nguồn nhân, tài, vật lực của DN. Một trong những đối tượng mà kế toán quản trị nghiên cứu là mối quan hệ chi phí – khối lượng – lợi nhuận (Cost – Volume – Profit (CVP). Mối quan hệ CVP là một trong những mối quan hệ kinh tế cơ bản thể hiện sự liên quan giữa các nhân tố giá bán, sản lượng, chi phí. Thông qua việc nghiên cứu và nắm vững mối quan hệ CVP, nhà quản trị có thể khai thác tối đa các khả năng tiềm tàng của DN, sử dụng và phát huy có hiệu quả mọi nguồn lực trong DN nhằm thực hiện tốt hoạt động sản xuất kinh doanh. Đây là cơ sở cho việc đưa ra các quyết định lựa chọn hay điều chỉnh phương thức sản xuất kinh doanh… nhằm tối đa hóa lợi nhuận.

Các khái niệm cơ bản sử dụng trong phân tích CVP

Số dư đảm phí

Tổng số dư đảm phí (SDĐP): Là số dư biểu hiện bằng số tuyệt đối tổng số tiền còn lại của doanh thu bán hàng sau khi đã trừ đi tổng biến phí (Hay là số chênh lệch giữa doanh thu và tổng biến phí). SDĐP có thể tính cho tất cả loại sản phẩm, một sản phẩm và một đơn vị sản phẩm.

Tổng SDĐP được sử dụng trước hết để trang trải định phí, phần còn lại đó là lãi thuần trong kỳ. Nếu tổng số dư đảm phí không trang trải đủ định phí công ty sẽ bị lỗ, nếu trang trải vừa đủ định phí thì công ty sẽ hòa vốn. Khi tổng số dư đảm phí lớn hơn tổng định phí, có nghĩa rằng công ty hoạt động có lợi nhuận. Lợi nhuận được tính bằng cách lấy tổng số dư đảm phí trừ định phí .

SDĐP đơn vị: Là số dư đảm phí tính cho 1 đơn vị sản phẩm. Khi tính cho một đơn vị sản phẩm, số dư đảm phí còn gọi là “phần đóng góp”, vậy phần đóng góp là phần còn lại của đơn giá bán sau khi trừ đi biến phí đơn vị.

Gọi: x là sản lượng tiêu thụ

P: Giá bán

b: Biến phí đơn vị

A: Định phí

X: Mức độ hoạt động (sản lượng)

Khi DN không hoạt động, sản lượng X=0, lợi nhuận của DN = - A, DN lỗ bằng định phí;

Khi DN hoạt động tại sản lượng Xo, ở đó SDĐP bằng định phí, lợi nhuận của DN =0, DN hòa vốn;

Sản lượng hòa vốn = Chi phí bất biến/SDĐP đơn vị

Khi DN hoạt động tại sản lượng X1> Xo, lợi nhuận của DN = (P-b)X1 – A

Khi DN hoạt động tại mức sản lượng X2> xX1> X0, lợi nhuận DN = (P-b)X2 – A

Như vậy, khi sản lượng tăng một lượng ∆X = X2 - X1

Lợi nhuận tăng một lượng ∆P = (P-b)(X2-X1) = (P-b)∆X

Thông qua khái niệm về SDĐP, có thể thấy, mối quan hệ giữa sự thay đổi về sản lượng tiêu thụ và lợi nhuận. Nếu sản lượng tăng thêm thì lợi nhuận tăng thêm bằng chính sản lượng tăng thêm đó nhân với SDĐP đơn vị. Điều này chỉ đúng khi DN vượt qua điểm hòa vốn.

Việc sử dụng khái niệm SDĐP cũng có nhược điểm là: Không giúp nhà quản lý có được cái nhìn tổng quát ở giác độ toàn bộ doanh nghiệp nếu công ty sản xuất và kinh doanh nhiều loại sản phẩm bởi vì sản lượng cho từng sản phẩm không thể tổng hợp ở toàn DN; Làm cho nhà quản lý dễ nhầm lẫn trong việc ra quyết định bởi vì tưởng rằng tăng doanh thu của những sản phẩm có SDĐP lớn thì lợi nhuận tăng lên nhưng điều này có khi hoàn toàn ngược lại.

Tỷ lệ số dư đảm phí

Tỷ lệ SDĐP là tỷ lệ phần trăm của SDĐP tính trên doanh thu hoặc giữa phần đóng góp với đơn giá bán. Chỉ tiêu này có thể tính trên tất cả các loại sản phẩm, một loại sản phẩm (cũng bằng một đơn vị sản phẩm).

Tỷ lệ SDĐP = P-b/P x 100%

Ý nghĩa của Tỷ lệ SDĐP đối với các nhà quản trị:

Tỷ lệ SDĐP cho biết khi doanh thu tăng lên 1 đồng thì trong mức tăng đó có bao nhiêu đồng thuộc về tổng SDĐP. Khi DN hòa vốn, tỷ lệ SDĐP cũng chính là tỷ lệ tăng lợi nhuận khi doanh thu tiêu thụ tăng lên.

Tỷ lệ SDĐP cho phép DN xác định khả năng sinh lời của từng loại sản phẩm; Tỷ lệ SDĐP là một kênh thông tin quan trọng khi đánh giá hiệu quả kinh doanh của các sản phẩm, dịch vụ, phương án đầu tư, được dùng để so sánh với các chỉ tiêu khác khi đưa ra quyết định lựa chọn phương án kinh doanh tối ưu.

Kết cấu chi phí

Kết cấu chi phí là một chỉ tiêu tương đối phản ánh mối quan hệ tỷ lệ định phí và biến phí của một tổ chức DN. Phân tích kết cấu chi phí là nội dung quan trọng của phân tích hoạt động kinh doanh, vì kết cấu chi phí có ảnh hưởng trực tiếp đến lợi nhuận khi mức độ hoạt động thay đổi.

Thông thường DN sẽ hoạt động theo 2 dạng kết cấu chi phí sau:

Định phí chiếm tỷ trọng lớn trong tổng chi phí thì biến phí chiếm tỷ trọng nhỏ, từ đó suy ra tỷ lệ SDĐP lớn, nếu tăng (giảm) doanh thu thì lợi nhuận tăng (giảm) nhiều hơn. DN có định phí chiếm tỷ trọng lớn thường là DN có mức đầu tư lớn, vì vậy nếu gặp thuận lợi thì tốc độ phát triển của những DN này sẽ rất nhanh và ngược lại nếu gặp rủi ro doanh thu giảm thì lợi nhuận sẽ giảm nhanh hoặc sẽ nhanh chóng phá sản nếu sản phẩm không tiêu thụ được.

Định phí chiếm tỷ trọng nhỏ trong tổng chi phí thì biến phí chiếm tỷ trọng lớn, từ đó suy ra tỷ lệ SDĐP nhỏ, nếu tăng (giảm) doanh thu thì lợi nhuận tăng (giảm) ít hơn. Những DN có định phí chiếm tỷ trọng nhỏ thường là những DN có mức đầu tư thấp do đó tốc độ phát triển chậm, nhưng nếu gặp rủi ro, lượng tiêu thụ giảm hoặc sản phẩm không tiêu thụ được thì thiệt hại sẽ lớn hơn.

Hai dạng kết cấu chi phí trên đều có ưu và nhược điểm. Tùy theo đặc điểm kinh doanh và mục tiêu kinh doanh của mình mà mỗi DN xác lập một kết cấu chi phí cho riêng mình. Tuy vậy, khi dự định xác lập một kết cấu chi phí, cần phải xem xét các yếu tố tác động như: kế hoạch phát triển dài hạn và trước mắt của DN, tình hình biến động của doanh số hàng năm, quan điểm của các nhà quản trị đối với rủi ro...