Thời kỳ đồ đá cũ:
Những hình thức nhà ở thô sơ lúc bấy giờ như: Đào hầm trong lòng đất, khoét hang vào núi, lấy cây ghép thành liếp chắn gió, dần dần cải tiến thành lều tròn có mái chóp nón, hoặc nhà vuông mái dốc hai bên, nhà sàn với vật liệu thường làm bằng cành cây và miết đất.
Hiện nay còn tồn tại một số di chỉ như hang động Lanscaux có hình vẽ khắc họa những con nai, con ngựa, hang động Font de Game ở Pháp, hang động Pech Merle ở Lot thuộc nước Pháp…một số di tích còn sót lại của các liếp chắn gió ở Alsace, Pháp hay Olduvai, Tanzania…Sau này trong suốt 4 thế kỷ từ thế kỷ XV, người ta đã gặp những bộ lạc người da đỏ ở châu Mỹ vẫn sống trong thời kỳ đồ đá. Loại lều của họ được làm bằng vỏ cây hay bằng đất, có hình chóp nón hay hình vòm khum.
Thời kỳ đồ đá mới:
Thời kỳ này con người biết gia công kỹ đá, sử dụng công cụ đá có hiệu quả, nông nghiệp và chăn nuôi phát triển, con người từ bỏ cuộc sống du cư sang định cư và tôn giáo đã có mầm mống rõ rệt hoặc ở một số khu vực đã định hình. Ở thời kỳ này, chăn nuôi và trồng trọt phát triển, những công việc này do người phụ nữ đảm nhiệm nên chế độ xã hội chuyển sang mẫu hệ, không còn sống theo chế độ quần hôn.
Do nhu cầu định cư nên trong giai đoạn này, thôn xóm được hình thành, làng mạc tập trung hơn với những nhà có nhiều gian, mỗi gian có một lò bếp riêng. Nhà ở có thêm kho và chuồng súc vật chứng tỏ con người đã có sản phầm dư thừa và chăn nuôi được chú trọng. Quy hoạch kiến trúc của con người thời kỳ này cũng bắt đầu mang tính quy luật cao hơn. Nhà nước được đặt quanh sân, có nhà chính và nhà phụ, quanh làng có chướng ngại vật để bảo vệ, đó là hình thức phôi thai của các loại tường chắn và hàng rào ngày nay.
Nhiều làng xóm xuất hiện ở khắp nơi trên trái đất như ở Palestin vào Thiên niên kỷ IX trước CN, làng Scara Brey ở Irlanda… Các cộng đồng làng xóm này mới mở ra và còn lạc hậu nhưng nó là nguồn gốc của đô thị, là sự sơ khởi của những nền văn minh sơ khai cùng với việc phát minh ra chữ viết.
Thời kỳ này nhà ở bớt thô sơ hơn, ngoài đất đá còn có nhà sàn trên đất, nước. Vật liệu và kết cấu: Nhà có tường làm bằng cành cây trát đá, đất, có nơi có nền nhà làm bằng cả những tấm đất sét nung, mái nhà dốc.
Thời kỳ đồ đồng:
Một số loại hình kiến trúc thờ cúng đầu tiên nhắm đáp ứng nhu cầu tinh thần của người nguyên thủy ra đời. Đó là:
Phòng đá (hay còn gọi là thạch đài hay bàn đá): Ngôi mộ nguyên thủy là nơi mai táng và thờ cúng các lãnh chủ và phù thủy lúc bấy giờ. Đó là những công trình làm bằng 2 cột đá lớn dựng đứng, bên trên đặt một tấm đá ngang. Ban đầu kích thước của phòng đá nhỏ ( dài 2m và cao 1,5 m), dần dần được xây bằng các khối đá lớn hơn đặt cách nhau tới 20m và tấm đá lợp nặng tới hàng chục tấn.
Cách xây dựng phòng đá được dự đoán là : Đầu tiên người ta dựng những cột đá đứng trước, phủ đá và đất tới cột, nén chặt, tiếp đó đặt đòn khiên, con lăn trượt tấm đá mái lên. Sau đó tháo dỡ nền đá nhỏ, tháo đòn khiêng và con lăn.
 |
|
Phòng đá tại Pháp. |
Phòng đá được tìm thấy ở một số nơi như Đức, Thụy Điển, Pháp, Anh. Phòng đá tìm thấy ở Đức, phía trên còn đắp đất như hình ngôi mộ đích thực.
Cột đá : Là những phiến đá dài có khi tới 20m, nặng 300 tấn được dựng làm cột độc lập, thân cột thường chạm khắc hình cây cối, người, vật. Có thể mỗi cột đá để kỉ niệm một người chết, cũng có thể tượng trưng cho lòng tin của con người đối với sức mạnh thiên nhiên.
 |
Cột đá tại Pháp.
|
Việc xây dựng cột đá được dự đoán là: Con người đẩy cột đá đến những chiếc hố đào sẵn, buộc dây vào đầu cột, kéo lên và cố định chân cột.
Lan can đá : Là một vòng tròn hoặc những vòng tròn đồng tâm, dựng nên bởi những cột đá, trên lợp các tấm đá dài tạo thành hình vòng tròn khép kín. Lan can đá dùng để cúng ma thuật, ở giữa là một tấm đá dùng để đặt vật hy sinh cho lễ cúng.
 |
Lan can đá Salisbury nổi tiếng ở Stonehenge, nước Anh.
|
Lan can đá nổi tiếng nhất trong lịch sử kiến trúc là lan can đá Salisbury ở Stonehenge nước Anh. Có đường kính 90m, các thanh đá đứng còn lại hiện nay cao tời 5m, bên trong vòng đá trong cùng còn có 5 cổng đá (còn gọi là tháp đá, bao gồm hai thanh đá đứng cao từ 7 đến 8 m nối liền với một dầm đá ngang). Các cột đá làm thành lan can đá có cột nặng 32 tấn hay 50 tấn, muốn kéo và dựng lên phải dùng tới công sức hơn 200 con người hợp lại. Đây thực sự là một kỳ công của con người trong thời kỳ nguyên thủy.
Hình thức sơ khởi của đền thờ : Người nguyên thủy đã xây dựng những đền thờ kiểu sơ khai bằng đá, nó là mầm mống của những đền thờ sau này.
Tiêu biểu là đến thờ Mnajdra- thờ nữ thần mùa màng ở Malta. Đó là những không gian tạo dựng bằng đá có hình Elip thô sơ nhưng kiên cố, đền chưa có hình dáng hình học rõ nét, điều này phản ánh bởi vật liệu và kết cấu cũng như công cụ chế tác nên tính chuẩn tắc của hình thức kiến trúc còn hạn chế.
 |
Đền thờ Mnajdra, Malta.
|
Kiến trúc thời nguyên thủy, ngoài việc đáp ứng yêu cầu cơ bản là đảm bảo những yêu cầu về công năng, đã bắt đầu quan tâm đến sự trang trí, đến cái đẹp. Những vết tích nói trên tuy không còn nguyên vẹn nhưng đã đánh dấu những bước đi đầu tiên của buổi bình minh nghệ thuật kiến trúc nhân loại.