Trong văn hoá Ẩm thực của người Phương Đông, đũa là một vật dụng không thể thiếu được. Người ta có thể đánh giá Văn hoá của một người qua “bàn Tiệc” thể hiện ở việc dùng đũa của người đó. Vậy Văn hoá dùng đũa quan trọng như thế nào?
Ở Trung Quốc Đôi đũa đóng vai trò quan trọng trong truyền thống văn hóa của Trung Hoa. Từ xa xưa, đũa được những người dân bên bờ sông Trường Giang gọi là Zhu có nghĩa là “dừng lại”. Nhưng đối với những người thủy thủ đi trên tàu, “dừng lại” là một điều không may mắn. Vì thế thay bằng gọi Zhu họ gọi là Kuai có nghĩa là nhanh nhẹn, hoạt bát. Từ đó đến nay, người Trung Hoa gọi đôi đũa là Kuai.
Người Trung Quốc không dùng dao và dĩa trong bữa ăn bởi theo quan niệm của học thuyết Khổng Tử, đó là những vật dụng liên quan đến bạo lực và binh đao. Trong khi đó, đũa tượng trưng cho sự thanh cao và lòng nhân từ, đây cũng là hai nội dung chính của học thuyết Khổng Tử. Một lý do nữa không kém phần quan trọng đó là các món ăn của người Trung Quốc thích hợp với đũa hơn là dao và dĩa. Do đó, đôi đũa đóng một vai trò quan trọng trong truyền thống văn hóa của người Trung Hoa. Ở một số nơi, trong lễ cưới, gia đình chú rể tặng 2 đôi đũa và 2 cái bát cho đôi vợ chồng. Người ta cho rằng nó thể hiện lời cầu chúc cho cô dâu chú rể không chỉ có cuộc sống hạnh phúc mà còn sớm sinh con đẻ cái vì “kuai” có nghĩa là “nhanh”. - Cách dùng đũa – Nét văn hoá ẩm thực độc đáo
Đặc biệt, trong đời sống hàng ngày của họ, người Trung Quốc cũng có những quan niệm thú vị trong việc dùng đũa. FanzhengKuai là cầm đôi đũa trái đầu nhau. QiaoKuai là dùng đũa để đánh lên bát, đĩa và bàn, điều này giống như một người ăn xin. GongKuai là cắm đôi đũa thẳng đứng trong thức ăn, điều này gợi tới một lễ tang. CiKuai là dùng đôi đũa như một chiếc dĩa, điều này thể hiện sự tham ăn.
MiKuai là tay cầm đũa lên và do dự, phân vân khi gắp thức ăn. YiKuai là gắp thức ăn lên bát rồi gắp trả trở lại đĩa, điều này thể hiện bất lịch sự. TaoKuai là dùng đũa xới thức ăn lên để tìm, điều này thể hiện thói quen xấu.
JiaochaKuai là gắp thức ăn cùng lúc với một người khác, điều này thể hiện sự vội vàng khi ăn. TuipanKuai là việc dùng đũa để đẩy bát hoặc đĩa. Cuối cùng là TianKuai có nghĩa là việc dùng lưỡi để mút đũa.Điều mà không chỉ Trung Quốc mà một số nước châu Á khác như Nhật Bản, Hàn Quốc hay Việt Nam kỵ nhất là chống đũa vào bát cơm, vì người ta chỉ làm điều này trong nghi thức tang lễ (khi đơm cơm cúng cho người chết). Hơn nữa điều này đồng nghĩa với việc thiếu tôn trọng chủ nhà hoặc những người lớn tuổi.[/SIZE]
Ở Việt Nam
Người Việt có những phong tục dùng đũa khá giống với người Trung Hoa
Khắp nơi, trên đất nước Việt Nam , đâu đâu người ta cũng ăn cơm bằng đũa.Thật là một mối dây liên kết lạ kỳ! Và lâu dần, ăn cơm dùng đũa không còn là một thói quen cố hữu hàng ngày, mà đã trở thành một nếp sinh hoạt, và còn tạo ra cả những cách cư xử mang tính nhân văn sâu sắc.
Đôi đũa tre là một vật dụng quen thuộc trong cuộc sống hàng ngày của tất cả các gia đình người Việt. Một chiếc đũa riêng lẻ thì không nói lên điều gì nhưng nếu là một đôi đũa hay một bó đũa thì lại khác. Trong đời sống dân gian, đôi đũa được xuất hiện nhiều trong các bài hát, trong các câu thành ngữ, tục ngữ. Ông cha ta đã dùng đôi đũa để thể hiện triết lý bình đẳng cân xứng trong hôn nhân như:
Hình ảnh đôi đũa đã đi vào kho tàng văn hóa dân gian của Việt Nam : “Vợ chồng như đũa có đôi”. Hoặc để ví hai vợ chồng có chiều cao không cân xứng với nhau người ta dùng: “Ví dầu chồng thấp vợ cao. Như đôi đũa lệch so sao cho vừa”… Người Việt cũng có các quan niệm về đũa tương tự người Trung Quốc. Khi ăn cơm, người miền Bắc thường có thói quen so đũa đều, rồi chia từng đôi đũa cho mọi thành viên khác. Nếu ai vô tình nhận được đôi đũa lệch thường có cảm giác không vui, giống như mình bị người khác xem thường vậy. Và trong một số trường hợp còn gây tâm lý nặng nề, khó chịu trong bữa ăn.
Trong lúc ngồi vào mâm cơm, vấn đề lịch sự là, đừng cầm đôi đũa chọc vào món ăn. Làm như thế sẽ bị cho là kém văn hoá. Ngược lại, cũng không được dùng đũa đảo đều món ăn để tìm lấy phần ngon nhất về cho mình. Phong cách ăn uống lịch sự nhất là, gắp thức ăn vừa đủ cho vào bát, kế đó mới ăn. Khi nào hết thức ăn thì gắp tiếp .
Thêm vào đó, họ còn tránh việc trao đũa cho nhau, họ đặt đũa lên bàn chứ không đưa tới tay mình. Đưa thẳng như vậy sẽ có xích mích với nhau. Họ còn tránh việc vừa cầm đũa vừa chan canh vào cơm.
Một vấn đề tế nhị khác là trong khi ăn uống, không dùng đũa để chỉ trỏ hay chọc ghẹo nhau, thể hiện hành vi thiếu văn hóa. Trong bất kỳ vấn đề nào cũng không nên dùng đũa để làm một hành động phản cảm. Theo tập quán của người Việt, khi cô dâu về nhà chồng hay chú rể về nhà bố mẹ vợ sẽ được ưu tiên dành quyền chia đũa cho mọi người rồi mời ông bà, cha mẹ, anh chị em dùng bữa. Đối với người miền Nam , khi ngồi vào bàn ăn, người lớn tuổi hơn sẽ cầm đũa trước và chủ sẽ cầm đũa lên trước khách. Điều này thể hiện gia đình có tôn ti trật tự.
Ở Nhật Bản
Người Nhật có những quan niệm đặc biệt trong cách dùng đũa.
Chịu ảnh hưởng của văn hóa Trung Quốc, các nước Nhật Bản, Việt Nam , Hàn Quốc… chủ yếu sử dụng đũa làm công cụ và, gắp… trong các bữa ăn hàng ngày. Mặc dù vậy nhưng ở mỗi nước đều có phong tục dùng đũa mang nét chung và riêng nằm trong phạm trù văn hóa phương Đông. So với đũa Trung Quốc, Việt Nam … đũa Nhật Bản làm bằng gỗ, ngắn hơn và dễ sử dụng hơn. Theo quan điểm của Richard Bowring (người Anh), một nhà nghiên cứu lịch sử văn hóa Nhật Bản cho rằng: “Đũa Trung Quốc dài và hơi to quá nên khó sử dụng”. Do đó, quan niệm của người Nhật về đôi đũa có sự thay đổi theo chiều dài. Đũa của chồng dài hơn của vợ, đũa của bố mẹ dài hơn của con cái, đũa của anh dài hơn đũa của em. Điều này ngược lại với thời xa xưa, những bậc đế vương dùng đũa ngắn, bậc càng thấp dùng đũa càng dài.
Dưới con mắt người Nhật, đôi đũa có giá trị hơn khi nó trở thành chủ đề thẩm mỹ học gắn nhiều với phong tục, tập quán. Ở Nhật Bản, một món ăn truyền thống, nổi tiếng là món Sashimi sẽ dễ bị hỏng nếu như người Nhật sử dụng các dụng cụ ăn bằng kim loại như dao, dĩa… theo kiểu người phương Tây.
Trên bàn ăn, người Nhật dùng một đôi đũa chung để gắp thức ăn vào bát của riêng mình. Nếu không có đôi đũa chung, họ phải trở đầu đũa ăn của mình để gắp thức ăn sau đó trở lại đầu đũa cũ để ăn. Đây không đơn thuần là vấn đề vệ sinh mà còn gần với phong tục: trong tang lễ Nhật Bản, người thân phải dùng đũa gắp xương người đã khuất sau khi hỏa táng và truyền cho nhau.
Ngoài ra, họ còn tránh dùng đũa gắp thức ăn đã bị rơi hoặc không cắm đũa vào bát cơm vì nó gợi lên hình ảnh chết chóc. Điều thú vị hơn cả là người đi cắm trại, đi picnic nhất thiết không được quên tục lệ: đôi đũa dùng xong phải bẻ đôi tránh ma quỷ tận dụng những đôi đũa đó làm điều xấu, điều ác.
Người Nhật ngày nay cũng như người Trung Quốc, người Việt Nam ăn xong sẽ rửa sạch đũa để dùng lại. Ở mỗi gia đình, mọi người có một đôi đũa riêng, khách đến nhà sau khi dùng bữa thì đũa của họ ăn xong, gia chủ sẽ vứt đi – biểu hiện sự sạch sẽ của người dân xứ sở Mặt trời mọc.
Ở Hàn Quốc
Người Hàn Quốc thích dùng đũa bằng kim loại
Người Hàn lại “chuộng” dùng đũa bằng kim loại như nhôm hoặc inox. Họ không thích dùng đũa bằng tre, gỗ như người Hoa, người Việt và người Nhật vì nó nhẹ quá. Họ dùng muỗng để ăn cơm và dùng đũa để gắp thức ăn.
Bàn về văn hoá dùng đũa để thấy rằng không chỉ đơn thuần là việc ăn sao cho ngon, nấu món ăn sao cho hợp khẩu vị mà còn tìm hiểu cái yếu tố làm tăng giá trị của nền ẩm thực Á đông.
(Trích: www.bambooadong.com)