Nguồn gốc chính xác của Bo (gậy) người Okinawa gọi là Kon và cho rằng nghệ thuật sử dụng Bo đã được thực hành và phát triển trong bí mật. Một giả thuyết được chấp nhận rộng rãi là môn Bo hiện đại mà ngày nay người ta đang tập luyện có nguồn gốc từ Tenbin, là chiếc đòn gánh dùng để gánh các thùng thực phẩm, nước và nhiều thứ khác.

Hình thức sớm nhất của Bo là một chiếc gậy, nó được người Châu Á sử dụng kể từ khi lịch sử bắt đầu ghi lại. Bo là công cụ của một nghệ thuật chiến đấu cổ nhất vẫn còn tồn tại đến ngày nay. Ngày xưa, các nhà sư Phật giáo sử dụng Bo để làm Thiền trượng và tự vệ. Ngoài ra, Bo là một vũ khí không thể thiếu trong Trường phái Tenshin Shoden Katori Shinto. Cây gậy khi trở thành Bo đã mở ra một nền tảng cho Kobudo, một nghệ thuật chiến đấu có sử dụng vũ khí. Trước những năm 1400, Okinawa là một hòn đảo nhỏ nằm ở phía nam Nhật Bản bị phân chia làm ba vương quốc: Chuzan, Hokuzan và Nanzan. Sau nhiều biến cố chính trị, Okinawa đã được hợp nhất bởi triều đại Sho vào năm 1429. Đến năm 1477, Hoàng đế Sho Hashi của triều đại Sho Đệ nhị lên nắm quyền ông đã bắt buộc người dân Okinawa phải tuân theo nền tảng triết lý và những qui tắc đạo đức của chế độ do ông đặt ra, trong đó bao gồm cả đạo luật cấm sử dụng các loại vũ khí. Để ngăn chặn những sự rối loạn và nổi dậy trong tương lai có thể xảy ra, đạo luật nói trên đã công bố rằng một thường dân có thể trở thành kẻ có tội nếu mang theo hoặc tàng trữ các loại vũ khí có hình dạng như kiếm.

Năm 1609, tình trạng hòa bình tạm thời được thiết lập bởi vua Sho Hashi đã bị lật đổ khi thị tộc Satsuma hùng mạnh xâm chiếm Okinawa. Satsuma đã thiết lập một lệnh cấm sử dụng vũ khí đối với người Okinawa để làm cho họ không còn khả năng tự vệ chống lại các loại kiếm bằng thép. Trong nỗ lực để tự chống lại sức mạnh hủy diệt của Satsuma, người dân Okinawa đã tìm đến những loại nông cụ đơn giản như một phương pháp tự vệ mà họ không thể bị tịch thu. Cách sử dụng các loại nông cụ như những vũ khí tự vệ này đã phát triển thành Kobudo hay còn gọi là nghệ thuật chiến đấu cổ như chúng ta đã biết ngày nay.

Bo (hay Kon) đạt tiêu chuẩn thường được làm bằng gỗ nặng, cứng như sồi, trắc... cũng có thể là tre, mây hay nhiều loại gỗ khác tùy theo mục đích huấn luyện hoặc tùy theo truyền thống của từng trường phái khác nhau. Kích cỡ của nó là 6 foot chiều dài và gọi là Rokushaku Bo. Hình dáng của Bo ngày nay đa phần là hình tròn, phần cuối (hai đầu) của nó có hình nêm. Cũng có những kiểu Bo khác như loại tròn hoàn toàn, hình bát giác và hình vuông. Thỉnh thoảng Bo cũng được làm bằng kim loại hoặc các loại gỗ được tháp và bọc thêm kim loại để gia tăng sức mạnh. Loại Bo có kích cỡ lớn nhất được gọi là Rokushaku Bo. Roku trong tiếng Nhật là số 6 và Shaku là một đơn vị đo lường có chiều dài bằng 30,3cm. Như vậy Rokushaku Bo được gọi là gậy 6 Shaku (tương đương với 1m82 chiều dài). Bề dày của Bo đúng tiêu chuẩn là 3cm, hai đầu phần cuối là 2cm. Với chiều dày như vậy sẽ cho phép người sử dụng dễ dàng giữ chặt Bo trong khi chặn đòn và tấn công. Hình dáng của Bo thì có nhiều loại như Maru Bo có hình tròn, Kaku Bo có hình vuông, Rokkaku Bo hình lục giác và Hakkaku Bo hình bát giác...

Bo rất đa dạng về trọng lượng, kết cấu, mục đích sử dụng, nó có đủ loại từ nặng đến nhẹ, từ cứng đến mềm dẻo. Loại Bo bằng gỗ trắc, sồi có nguồn gốc từ cây gậy chống khi đi đường thường được trang trí rất đẹp và giàu tính thẩm mỹ. Cách sử dụng Bo trong truyền thống chiến đấu của Nhật Bản được gọi là Bojutsu. Kỹ thuật căn bản của Bo là Te, nghĩa là tay - một kỹ thuật có nguồn gốc từ những môn võ cổ và những nghệ thuật chiến đấu khác. Kỹ thuật này đã được truyền đến Okinawa qua con đường giao lưu thương mại và của các tu sĩ Phật giáo. Đa dạng, sinh động và ấn tượng, các kỹ thuật về Bo có nét tương đồng là chỗ chúng đều có các chuyển động bằng tay không. Theo nghĩa triết học Bo là một công cụ đại diện cho pháp luật. Ở Okinawa, Bo dùng để chống khi người ta đi đây đó đồng thời cũng là một vũ khí tự vệ.

Khi cầm Bo ngang phía trước mặt thì lòng của bàn tay phải quay mặt về trước, lòng bàn tay trái đối diện với thân thể, lối cầm Bo này cho phép người sử dụng dễ dàng xoay trở. Lực của Bo phát xuất từ sự kéo, giật của bàn tay phía sau trong khi đó bàn tay phía trước sử dụng để điều khiển Bo đến trúng mục tiêu. Khi đánh Bo phải xoay cổ tay như khi đấm chúng ta thường xoay nắm tay. Kỹ thuật về Bo rất đa dạng, bao gồm: Chặn đòn, đánh, quét và bẫy. Thậm chí có người có thể sử dụng Bo để quét bụi trong mắt của đối thủ.

Mặc dù ngày nay Bo được sử dụng như một loại vũ khí, nhưng ngày xưa mục đích sử dụng của nó không phải là dùng để đánh nhau. Bo dùng để gồng gánh các loại thùng hay rổ rá, các thùng nước, thùng sữa hoặc cá trong thu hoạch vụ mùa. Khi gánh hai đầu Bo được giữ thăng bằng bằng cách dịch chuyển điểm trung tâm của Bo, nơi tiếp xúc với vai. Ngày nay, trong việc buôn bán nông sản của những người nghèo, Bo vẫn tồn tại như một công cụ truyền thống của nhà nông. Những phong cách chiến đấu như Yamanni hay Kenshin có nhiều cách đánh giống như cách sử dụng cái xiên cá (Yari) hay đoản kiếm (Naginata). Kỹ thuật chiến đấu bằng gậy đúng là kỹ năng bẩm sinh của các quốc gia trên thế giới.

Theo: PHAN CHI
Huyền đai Đệ Lục đẳng – Uỷ viên Biên tập Văn phòng Chưởng môn
Suzucho Karatedo Ryu