Sau Get Out (2017) và Us (2019), Jordan Peele đã trở thành một trong những nhà làm phim danh tiếng, có phong cách riêng của Hollywood. Anh ghi dấu ấn nhờ những tác phẩm có cốt truyện độc đáo, nhiều chi tiết ẩn dụ; thường lấy sự kinh dị và tiếng cười nhạo báng bề mặt để phê phán các bất công trong xã hội - thường là nạn phân biệt chủng tộc với người da đen.
Nope cũng nối dài mạch cảm hứng này. Tác phẩm đã luôn là một bí ẩn lớn với khán giả đại chúng từ khi tung hình ảnh đầu tiên - một đám mây khổng lồ lơ lửng giữa trời đêm với đoạn cờ đuôi nheo sặc sỡ thò ra từ góc dưới. Và, công bằng mà nói, dù Nope đã ra rạp, người xem vẫn gặp ít nhiều khó khăn trong việc nắm bắt trọn vẹn những thông điệp được truyền tải trong 135 phút phim. Nhưng giống như Get Out hay Us, đây là sự hoang mang tích cực, thúc đẩy khán giả tiếp tục đào sâu tìm hiểu vào những gì mình chưa biết.
Chuyện kỳ bí về đám mây giết người
Trong Nope, hai anh em của một gia đình cha truyền con nối chuyên nghề luyện ngựa cho các xưởng phim Hollywood là OJ (Daniel Kaluuya) và Emerald (Keke Palmer) đã phát hiện ra một sự vật bất thường phía trên bầu trời. Thứ này kỳ diệu, nhưng đồng thời tỏa ra cảm giác nguy hiểm, tà ác. Giữa lúc OJ và Emerald còn bán tín bán nghi về thứ đang lơ lửng ở trên trời, thì hàng xóm của họ - diễn viên hết thời kiêm ông chủ công viên giải trí chủ đề Ricky "Jupe" Park (Steven Yeun) - đã sẵn sàng một kế hoạch hoành tráng ăn theo "thứ" đó.
Theo dõi phim, người xem sẽ nhận ra khi nỗ lực kể một câu chuyện vươn xa hơn về phía bầu trời, Jordan Peele đã chịu ảnh hưởng rất nhiều từ Steven Spielberg. Kịch bản Nope không thiếu các chi tiết gợi nhớ nhiều tác phẩm mà Spielberg từng đạo diễn. Cuộc chiến của hai anh em OJ và Emerald phảng phất dấu ấn của Jaws (1975) trong khi chuyện Jupe và Gordy lại như phiên bản nhãn R của E.T (1982). Câu chuyện về cuộc khủng bố thầm lặng của "thứ" bí ẩn lên cộng đồng người sống nơi đồng không mông quạnh mang không khí phim điện ảnh Twilight Zone (1983) hay War of the Worlds (2005).
Nope "dọa nạt" khán giả bằng cách ném họ vào những đại cảnh hoang vu, rộng lớn với trời mây núi đồi trơ trọi hút tầm mắt
Tuy nhiên, sự ảnh hưởng trên không gây ảnh hưởng tiêu cực lên tổng thể tác phẩm. Với Nope, Jordan Peele đã thành công trong việc tạo ra một bữa tiệc thị giác trên màn ảnh. Để khắc họa chân thực mối đe dọa ẩn mình trên bầu trời, Peele đã hợp tác với đạo diễn hình ảnh Hoyte van Hoytema - cái tên từng sánh bên nhà làm phim Christopher Nolan trong nhiều bom tấn hoành tráng như Interstella (2014), Dunkirk (2017) hay Tenet (2020).
Cùng nhau, và với sự trợ giúp của kỹ thuật quay phim tiên tiến, họ đã mang đến cho khán giả một không gian mênh mông hoang vu khô cằn vùng California. Không gian ấy không chỉ được khắc họa theo chiều cao từ mặt đất lên bầu trời, chiều ngang từ đỉnh núi bên này tới quả đồi bên kia mà còn cả chiều sâu không gian - thông qua bóng của những đám mây đổ xuống mặt đất, tiếng vọng mỗi khi nhân vật nói chuyện, đối lập giữa tiếng nhạc âm lượng lớn vang lên bên trong ngôi nhà với âm thanh chỉ còn rất nhỏ nghe được từ khoảng mênh mông bên ngoài ngôi nhà ấy…
Một cảnh phim chịu sự ảnh hưởng rõ nét từ E.T của Nope
Sự phối hợp nhuần nhuyễn giữa phần hình ảnh và âm thanh chính là chìa khóa thành công của Nope trong việc bồi đắp cảm xúc cho khán giả. Khoảng 70% thời lượng phim diễn ra ở những bối cảnh ngoại, với nhân vật đứng trơ trọi ngay dưới tầm mắt kẻ săn mồi mà không có bất cứ nơi trú trốn nào. Phim thường xuyên dùng các cảnh toàn, đại cảnh để nhấn mạnh sự tương phản ấy. Đứng trước thiên nhiên bao la, con người ắt cảm thấy mình nhỏ bé, thậm chí dâng lên thứ cảm giác bản thân đang bị trói siết dưới tầng tầng áp lực vô hình.
Câu trả lời của Jordan Peele
Nhiều cây bút ví von Jordan Peele như một nhà ảo thuật khi có thể thôi miên người xem, khiến họ đắm chìm vào thực tại ảo do mình xây dựng. Thoạt trông, thế giới ấy hết sức bình thường khi có những series sitcom dài tựa thiên thu hay dàn nhân vật với vô vàn nỗi lo cơm áo gạo tiền. Những bộ phim do Peele đạo diễn luôn có một mở màn như thế, cho tới khi "vết xước" xuất hiện trong hình dạng một chi tiết dị thường, gieo vào người xem nỗi hoài nghi và cảm giác sợ hãi mơ hồ.
Với Nope, ngay trong những giây đầu tiên, Peele đã khiến khán giả bứt rứt khi đặt vào giữa khung hình một chiếc giày màu xanh lơ, dựng góc 90 độ so với mặt đất dù xung quanh không có bất kỳ điểm tựa nào. Đây chính là sự bất thường giữa vô số điều bình thường ta đang kiếm tìm. Chiếc giày giống như một dấu chấm hỏi mà càng nhìn lâu, câu hỏi "Tại sao?" sẽ lặp lại với âm lượng ngày càng lớn trong đầu khán giả.
Bộ ba "săn UFO" của Nope với hai kẻ vô công rồi nghề và một anh chàng vui đâu chầu đấy
Trước Nope, khán giả từng đặt giả thuyết nếu ghép nhan đề hai phim trước đó của Peele lại với nhau, ta sẽ có một câu mệnh lệnh đầy tính đe dọa "Get out (of) Us" hay "Hãy biến khỏi nước Mỹ". Điều này được coi như ẩn dụ cho tình trạng phân biệt chủng tộc nhắm vào người da đen ở xứ cờ Hoa - nguồn cảm hứng cho các tác phẩm của Jordan Peele. Khi gộp Nope vào chùm phim này để tạo thành một bộ ba, theo đúng công thức làm tiền kinh điển của kinh đô điện ảnh, nhan đề phim sẽ giống như một câu trả lời. Đề nghị: "Hãy biến khỏi nước Mỹ". Câu trả lời: "Không nha".
Những bộ phim của Jordan Peele luôn dành không gian để tôn vinh cộng đồng người gốc Phi. Trong Get Out, đám người da trắng giàu có khao khát có được sức mạnh, sự dẻo dai của những người da đen. Cả ba bộ phim đều sử dụng âm nhạc dân gian châu Phi làm nhạc nền cho những trường đoạn dồn dập nghẹt thở. Với Nope, Emerald tự hào giới thiệu tổ tiên của mình chính là người xuất hiện trong đoạn ảnh động đầu tiên khi kỹ thuật chiếu bóng ra đời. Điều này đồng nghĩa khung hình điện ảnh đầu tiên của nhân loại đã dành để ghi lại hình ảnh của một người da màu.
Nope dành thời gian tái hiện số phận những con người đứng sau máy quay trong thời đại công nghệ kỹ thuật số lên ngôi
Khi nói về cộng đồng của mình, trong Nope, Jordan Peele không chỉ kể về lịch sử bị ruồng bỏ, áp bức của người da đen mà còn tôn vinh những nghệ sĩ đã cống hiến cuộc đời mình cho nghệ thuật điện ảnh - dù họ đứng ở trước hay sau ống kính. Anh kể về một gia đình nhiều thế hệ gắn bó với công việc luyện ngựa cho các đoàn phim, kể về một nhà làm phim lập dị sẵn sàng dùng sinh mệnh đổi lấy một khoảnh khắc thăng hoa trong nghệ thuật, và cả niềm hạnh phúc mà phim ảnh mang đến cho bản thân người diễn viên lẫn khán giả của họ.
Tất nhiên, Peele không vẽ nên bức tranh ngành công nghiệp điện ảnh chỉ với những gam màu tươi sáng. Dù thoáng qua, khoảnh khắc khi OJ dẫn Lucky lủi thủi bước ra khỏi trường quay cùng lúc ê-kíp mang một mô hình ngựa giả vào là khoảnh khắc ẩn chứa nhiều câu chuyện. Đó là bi kịch khi sự tiến bộ của công nghệ khiến nhiều bộ phận của đoàn phim truyền thống dần bị đào thải. Người ta đòi hỏi những thứ nhanh chóng và an toàn thay vì đặt yếu tố chân thực lên hàng đầu.
Người được chọn hay kẻ may mắn?
Tạm đặt lớp ý nghĩa liên quan đến lịch sử người da màu sang một bên, câu chuyện trong Nope đưa người xem trở lại với một vấn đề muôn thuở: mối quan hệ giữa con người với tự nhiên. Con người, với trí thông minh vượt trội, là giống loài được một đấng cao xanh bí ẩn ưu ái lựa chọn trong cuộc đua tiến hóa hay chỉ là những là những kẻ được lợi nhờ may mắn tình cờ? Nắm trong tay vũ khí tối thượng là trí thông minh ấy, loài người sẽ đối mặt với những giống loài khác như thế nào?
Chú bé Jupe và tinh tinh Gordy là hai gương mặt lạc lõng giữa một sitcom toàn diễn viên da trắng. Trong một tai nạn kinh hoàng giữa lúc ghi hình, Jupe là người duy nhất thoát nạn. Cơn điên của Gordy đã tan biến khi nó nhìn thấy Jupe đang sợ hãi trốn dưới gầm bàn. Trong khoảnh khắc ấy, dường như một mối liên kết về tinh thần đã được kết nối giữa hai sinh vật. Anh bước vào tuổi trưởng thành với sự nghiệp diễn xuất tụt dốc, tỷ lệ nghịch với ảo mộng mình là kẻ được số phận lựa chọn để chạm tay vào khoảnh khắc thiêng liêng.
Cả cuộc đời Jupe mắc kẹt trong những suy tư về việc mình có phải là kẻ được số phận lựa chọn
Liệu có tồn tại một quan hệ thứ bậc mà trong đó con người nắm thế thượng phong, dùng mánh khóe của mình để thuần hóa những thế lực với sức mạnh phi thường? Băn khoăn ấy không ngừng ám ảnh Jupe, thúc đẩy anh ta tiến hành một kế hoạch điên rồ. Giống như gia đình OJ luyện ngựa, Jupe muốn thuần hóa thứ nguy hiểm đang náu mình trên bầu trời. Jupe tràn đầy tự tin bởi trước đây, anh ta đã suýt làm được điều tương tự với Gordy.
Tuy nhiên, người đàn ông đã hai lần sai lầm. Trong mắt thực thể to lớn trên bầu trời, anh ta không phải người luyện thú mà chỉ là một trong vô số con mồi. Tương tự, trong khoảnh khắc sinh tử khi đối đầu với Gordy, Jupe chỉ đơn giản là gặp may bởi khi ấy, yếu tố kích thích cơn điên của con tinh tinh - chùm bóng bay sặc sỡ liên tục phát nổ tạo ra âm thanh chát chúa - đã không còn nữa. Hai cái sai không thể làm thành một cái đúng. Hai sự hiểu lầm tai hại chỉ dẫn tới một thảm họa không cách gì vãn hồi.
Đáng tiếc, Jordan Peele đã không đan cài câu chuyện của Gordy một cách chặt chẽ hơn vào mạch truyện chính, khiến sau cùng, nó chỉ là vấn đề riêng tư Jupe và khá vô thưởng vô phạt với hai anh em nhân vật chính. Liên hệ giữa Jupe với OJ và Emerald cũng khá lỏng lẻo. Theo logic kịch bản thông thường, Jupe sẽ là một phản diện. Anh âm mưu mua lại đàn ngựa của OJ làm chim mồi, nhưng các bước thực hiện chưa đủ quyết liệt, hoặc trên màn ảnh, Jupe không có cơ hội để nghiêm túc theo đuổi mục tiêu ấy.
Peele cũng không quay lại với câu hỏi "Tại sao chiếc giày lại dựng đứng?". Liệu chiếc giày chỉ ở đó, như một trong rất nhiều khoảnh khắc "khó tin nhưng có thật" mà nhân vật nhắc đi nhắc lại trong phim - thường để nhắc nhở lẫn nhau họ cần những bằng chứng thuyết phục hơn thế - hay còn phục vụ một mục đích nào khác? Liệu nó là một ẩn dụ, hay chỉ như quả dứa bí ẩn trong How I Met Your Mother - trở thành chi tiết quan trọng hoàn toàn bởi sự suy diễn của khán giả?
Trong Nope, bên cạnh câu chuyện sinh tồn ngạt thở, khán giả cũng được chiêu đãi câu chuyện tình anh em ấm áp
Sau khi xác nhận sự tồn tại của thứ kỳ quái ở trên trời, OJ và Emerald đã lên kế hoạch chụp ảnh nó để kiếm tiền trang trải nợ nần. Một mặt, đây là nỗ lực đổi đời đầy tham vọng của hai anh em. Mặt khác, nó chính là sự khuếch đại thứ tham vọng thuần phục hoang dã, sai khiến nó phục vụ cho mình từng được nhắc đến ở đầu phim qua câu chuyện của Jupe.
Đoàn phim năm xưa dùng Gordy làm diễn viên đã gặp phải thảm họa. Nhà Haywood từng hưng thịnh nhờ kiếm sống bằng nghề luyện ngựa diễn nhưng giờ cũng nợ nần lao đao. Vị đạo diễn tài danh vì muốn tìm hiểu tưởng tận sinh vật đang ẩn mình trên trời cũng phải bỏ mạng. Liệu lần thử sức của OJ và Emerald sẽ thành công? Quan điểm của Jordan Peele về băn khoăn này có thể đã nằm trong chính nhan đề tác phẩm.
Jordan Peele và ê-kíp đã thành công trong việc giữ bí mật về bộ phim của mình tới phút cuối. Trong một khoảnh khắc cuối trailer chính thức, khán giả thấy một vật thể nom như UFO xuất hiện giữa cát bụi, đuổi theo nam chính. Thứ khán giả thấy trong trailer đúng là thứ đang ẩn náu giữa các tầng mây. Nhưng từ phát hiện ấy đến khoảnh khắc họ gọi đúng tên của nó là một hành trình rất dài, một câu chuyện mà "đã chứng kiến rồi bạn sẽ không còn là bạn như trước đây nữa" - trích lời Jupe.
Ảnh: Monkeypaw Production