Tư vấn, theo dõi bệnh nhân cao tuổi tăng huyết áp
Người dịch : SVD4. Lê Phạm Phương Ngọc, ĐH Y Dược HCM
Hiệu đính: DS. Trương Viết Thành, ĐH Y Dược Huế
Nguồn: Le Moniteur - Cahier II du n°2860 du 18 décembre 2010

Bà K, 68 tuổi, là y tá đã về hưu: “ Hơn 10 năm trước, tôi tình cờ phát hiện mình bị cao huyết áp. Tôi vẫn làm việc và không thấy có triệu chứng nào. Bác sĩ đã kê Atacand (candesartan) và Aldactone (spironolacton). Khoảng 2 năm nay, bác sĩ quyết định ngừng thuốc lợi tiểu. Thỉnh thoảng tôi kiểm tra huyết áp bằng huyết áp kế tự động. Tôi không theo chế độ ăn uống đặc biệt nào ngoại trừ tránh muối. Tôi thường xuyên uống thuốc vào buổi sáng với cafe: đối vời tôi, điều này là bình thường vì tôi chỉ dùng thuốc 1 lần trong ngày và điều này đã trở thành một thói quen. Kể từ 1 tháng rưỡi trở lại đây, huyết áp của tôi tăng lên đáng kể và tôi bị đau đầu nghiêm trọng. Bác sĩ kê lercanidipine 20mg. Hiện tại thuốc ít hiệu quả. Sắp tới tôi phải đi làm các xét nghiệm. Mỗi khi huyết áp tăng luôn làm tôi lo lắng.

Tăng huyết áp dưới con mắt của bệnh nhân:
Tác động tâm lý:
Tăng huyết áp phát triển âm thầm và không ảnh hưởng đến cuộc sống thường ngày của bệnh nhân. Do đó, rất khó để phát hiện ra ”bệnh nhân mắc bệnh mãn tính” và bắt buộc bệnh nhân phải sử dụng thuốc cả đời ngay cả khi không có bất kì một triệu chừng nào. Điều này có thể gây ra sự không tuân thủ sử dụng thuốc.

Tác động lên cuộc sống hàng ngày:
Tăng huyết áp không làm thay đổi hoàn toàn cuộc sống thường nhật nhưng bệnh nhân phải thực hiện một lối sống lành mạnh.

Tác động lên hoạt động tình dục:
- ở nam giới, có thể xuất hiện rối loạn chức năng cương dương do sự thay đổi thành mạch vì chịu áp lực cao.
- Một số thuốc trị huyết áp cũng có thể ảnh hưởng xấu lên chức năng cương dương
(thuốc lợi tiểu thiazid, spironolacton, thuốc chẹn β…)

Trao đổi với bệnh nhân:
Về bệnh tăng huyết áp:
Để tránh tai biến của tăng huyết áp, cần tuân thủ một số nguyên tắc trong chế độ ăn uống như sau:
+ Hạn chế lượng muối ăn ở mức 5-6g mỗi ngày. Tăng khẩu vị bằng các loại gia vị, hạt tiêu, tỏi, hành tây, các loại rau thơm….tránh đồ ăn làm sẵn, thịt nguội, bánh mì, mứt và phomat..
Kiểm tra lượng muồi trong thực phẩm (Na hay NaCl): 1 g Na tương đương 2,5g muối
- Thay thế mỡ động vật bằng dầu thực vật và ưu tiên dùng những loại thịt có màu trắng và cá, áp dụng một chế độ ăn nhiều rau và trái cây.
- Hạn chế uống rượu, cafein liều cao và bánh mứt kẹo có chứa dịch chiết từ cam thảo.
- Ngưng hút thuốc lá
- Tập thể dục nhẹ nhàng. Ưu tiên các những hoạt động rèn luyện sự bền bỉ dẻo dai, 3 lần mỗi tuần, mỗi lần khoảng 30p.
- Trong trường hợp thừa cân, cần giảm cân để đạt được BMI nhỏ hơn 25kg/m2 hoặc ít nhất là giảm 10% trọng lượng ban đầu.
- Thường xuyên đến bác sĩ khám để kiểm tra huyết áp và nếu có thể thì dủng huyết áp kế tự động. Đo huyết áp bằng huyết áp kế tự động giúp bệnh nhân tuân thủ phác đồ tốt hơn (bệnh nhân có kết quả tốt về chỉ số huyết áp và tuân thủ điều trị).

Huyết áp phải đươc đo bằng các huyết áp kế tự động đã được kiểm định chất lượng bởi bởi Afssaps (danh sách có sẵn trên trang web www.afssaps.fr). Ưu tiên sử dụng các huyết áp kế với dãi băng cuốn quanh cánh tay do các thiết bị này có ít sai sót liên quan đến tư thế của bệnh nhân khi đo so với huyết áp kế tự động đo ở cổ tay và thường cho kết quả đáng tin cậy hơn. Sau khi ngồi nghĩ ngơi 5 phút, cuốn dải băng vào bên cánh tay không thuận để việc đo dễ dàng hơn (hoặc trên cánh tay nơi huyết áp đo được cao nhất). Đặt cánh tay ngang chiều cao tim. Kích hoạt máy, không di chuyển, thư giãn, không nắm chặt tay, không nói chuyện. Đo lại vào buổi sáng (trước ăn sáng và khi dùng thuốc) và buổi tối (trước khi đi ngủ) lặp lại 3 lần đo mỗi lần cách nhau 2 phút. Một vài kết quả đo đầu tiên không tính (giai đoạn khởi động máy). Sau đó ghi lại kết quả 3 lần và tính giá trị trung bình. Có thể truy cập để lấy kết quả huyết áp, giá trị đo trung bình và biểu đồ huyết áp trên trang Automesure.com. Mang thiết bị đến bác sĩ để kiểm tra độ tin cậy 1-2 lần một năm.

Về điều trị:
- Thuốc phối hợp nhiều hoạt chất giúp giảm số lần dùng thuốc nên giúp cải thiện sự tuân thủ phác đồ điều trị.
- Tuân thủ điều trị cần thiết để đạt được mục tiêu hạ huyết áp.
- Giám sát hiệu quả điều trị bằng việc tái khám 3-4 lần mỗi năm và theo dõi chức năng sinh học thường xuyên (creatinin, Na huyết và K huyết…)
- Dùng thuốc cùng thời gian với các hoạt động hàng ngày (đánh răng, đọc báo..)
- Nếu bệnh nhân quên uống thuốc, không được dùng liều gấp đôi vào ngày hôm sau để tránh nguy cơ hạ huyết áp. Nếu bệnh nhân không nhớ là đã dùng thuốc hay chưa thì không được dùng lại liều thuốc đó (nguy cơ hạ huyết áp quá thấp)
- Dự trữ một hộp thuốc hoặc một vài viên thuốc ở nơi làm việc để dung trong trường hợp quên dùng thuốc.
- Dự đoán nhu cầu dùng thuốc và giữ đơn thuốc cẩn thận tránh trường hợp điều trị bị gián đoạn.
- Đừng ngần ngại nhận sự giúp đỡ trong theo dõi điều trị bởi người thứ 3 như bạn bè, gia đình, y tá...
- Trong trường hợp chênh lệch múi giờ (đi du lịch nước ngoài), coi trọng việc dùng thuốc theo múi giờ địa phương tại nơi đó.
- Để tránh trường hợp huyết áp tăng cao trở lại, không đột ngội ngừng điều trị
- Trong đợt nắng nóng, các bác sĩ giảm định kì một vài loại thuốc như thuốc lợi tiểu hoặc tạm ngừng chế độ ăn uống ít Na để tránh nguy cơ mất nước ở người cao tuổi.
- Tất cả những thuốc điều trị cao huyết áp đều gây nguy cơ hạ huyết áp thế đứng, có thể dẫn đến nguy cơ té ngã.
- Điều trị bằng thuốc lợi tiểu (thiazid hoặc lợi tiểu quai) đều có nguy cơ hạ K huyết và mất nước. Ngưng sử dụng ở người cao tuổi trong trường hợp sốt cao và tiêu chảy và/ hoặc nôn mửa.
- Phối hợp thuốc hạ huyết áp vời NSAID làm tăng huyết áp do làm giảm tổng hợp prostaglandin và giữ muối nước. Ngoài ra, phối hợp NSAID với thuốc ức chế men chuyển, thuốc lợi tiểu, thuốc kháng thụ thể angiotensin II và Aliskiren không được khuyến cáo do gây suy giảm chức năng thận.
- Tránh thuốc dạng viên sủi vì mỗi viên có thể chứa lên đến 500mg Na.

Câu hỏi của bệnh nhân:
- "Một số thuốc có thể gây tăng huyết áp?" Đúng, ở một số người, huyết áp có thể tăng khi dùng thuốc ngừa thai estrogen phối hợp progestin. Trong trường hợp này, bác sĩ kê một thuốc khác hoặc tư vấn một phương pháp tránh thai khác .
- "Tôi có thể dùng chế độ ăn bổ sung muối khi điều trị với spironolacton được không?" Không, phải tránh chế độ ăn có muối khi điều trị bằng thuốc hạ huyết áp tăng K máu (thuốc ức chế men chuyển, thuốc kháng thụ thể angiotensin II, thuốc lợi tiểu giữ K) bởi vì chúng rất giàu K và nguy cơ làm tăng K máu.

(nhipcauduoclamsang)