Cái chết không phải là ngoại lệ hay thậm chí xét về cơ bản nó là một sự kiện sinh học. Nó là một kinh nghiệm bản thân rất riêng tư với các ý nghĩa sâu sắc về tâm lý, ý nghĩa giữa con người với con người và sự tồn tại. Với nhiều người ở giai đoạn cuối cuộc đời, triển vọng về một cái chết sắp xảy ra kích thích một sự đánh giá sâu sắc và khẩn cấp về cá tính, chất lượng mối quan hệ của họ và ý nghĩa, mục đích sự tồn tại của họ. Như Ira Byock đã quan sát, trong khi các triệu chứng thực thể là “sự ưu tiên số một” trong chăm sóc người bệnh giai đoạn cuối, thì “mục đích sau cùng” lại là giúp người bệnh chết tốt hơn.

Năm 1969, Elisabeth Kiibler- Ross đã xác định 5 giai đoạn hay 5 kiểu cảm xúc tâm lý mà người bệnh giai đoạn cuối có thể phải trải qua: chối từ và sống tách biệt, giận dữ, thương lượng, trầm cảm và chấp nhận. Không phải người bệnh nào cũng đều phải trải qua các cảm xúc này và không nhất thiết là tiến triển theo trình tự này. Ngoài 5 giai đoạn này ra là các thử thách không ngừng về sự lo lắng và sợ hãi còn chưa biết rõ. Thông tin đơn giản, lắng nghe, khẳng định và hỗ trợ có thể giúp người bệnh vượt qua các thử thách tâm lý này. Liệu pháp tâm lý và nhóm trợ giúp cũng có thể có ích lợi tốt.

Các thử thách về mặt xã hội

Ở cuối cuộc đời, người bệnh phải được khuyến khích để tháo bỏ các ràng buộc cá nhân, nghề nghiệp, và công việc. Điều này có thể bao gồm cả việc hoàn tất công việc quan trọng hoặc các dự án cá nhân, phân chia tài sản viết di chúc, và bố trí việc tang lễ và chôn cất.

Triển vọng về cái chết thường thôi thúc người bệnh kiểm tra chất lượng các mối quan hệ giữa người với người, bao gồm cả mối quan hệ của họ với bác sỹ. Cái chết có thể tăng thêm nhu cầu của bệnh nhân đối với sự chăm sóc nhận được từ bác sỹ, làm nổi bật sự ràng buộc không chối bỏ được của bác sỹ và nhu cầu của người bệnh về sự cảm thông và lòng trắc ẩn của bác sỹ.

Nỗi lo lắng về các mối quan hệ bất hòa hay “công việc không bao giờ tận hết” với những người này sẽ có ý nghĩa khác và sự quan tâm đến vấn đề hòa giải có thể ở mức độ tột bậc đối với người sắp chết. Ở giai đoạn cuối cuộc đời, dù là các mối quan hệ với người khỏe cũng phải đạt được đầy đủ.

Bảng. Năm lời bày tỏ để hoàn chỉnh các mối quan hệ quan trọng giữa người với người

(1) Tha thứ cho tôi" (một lời bảy tỏ về sự hối hận).

(2) Tôi tha thứ cho rồi (biểu thị sự chấp thuận).

(3) Cám ơn (bày tỏ sự biết ơn).

(4) Tôi yêu anh/chị... (bày tỏ sự yêu mến).

(5) Tạm biệt (từ biệt ra đi).

Các thử thách về mặt tinh thần

Tinh thần là những nỗ lực để hiểu và chấp nhận ý nghĩa cơ bản của cuộc sống, các mối quan hệ của mỗi người với bản thân và với người khác, vị trí của mỗi người trong vũ trụ và khả năng của một “đấng tối cao” trong vũ trụ. Tinh thần được phân biệt với bất kỳ thói quen tín ngưỡng đặc biệt hay các niềm tin bất kỳ nào và nhìn chung nó được xem xét như là một mối quan hệ của loài người trong vũ trụ.

Có lẽ tại bởi một sự chăm sóc duy nhất không thích hợp với thách thức sinh học của việc lường trước được cái chết hoặc có lẽ do các cảm giác bất ổn hay bất lực mà các bác sỹ thường bỏ qua các mối quan tâm về tinh thần của người bệnh hoặc chuyển các vấn đề quan trọng này theo phản xạ đến các bác sỹ tâm lý hoặc những người chăm sóc khác (y tá, nhân viên xã hội, tu sĩ).

Tuy nhiên, các thử thách tồn đọng trong cái chết lại chính là hạnh phúc của con người ở giai đoạn cuối và là mối quan tâm thực sự của các bác sỹ. Trong khuôn khổ một mô hình chăm sóc y học về tâm sinh lý học tinh thần, các bác sỹ có thể làm nhiều hơn cả việc chỉ cung cấp sự dễ chịu đơn giản về thể xác và kiểm soát các triệu chứng phiền toái. Các bác sỹ có thể giúp người bệnh chết tốt hơn, bằng cách cung cấp sự chăm sóc trên tổng thể con người, giúp người bệnh dễ chịu về thể xác và trợ giúp về mặt xã hội bằng cách tạo điều kiện để họ phát hiện ra ý nghĩa độc nhất của bản thân họ trong thế giới và một sự chấp nhận cái chết như là một phần của cuộc đời.

Không giống như các bệnh thực thể chẳng hạn như nhiễm trùng và gãy xương mà thường yêu cầu điều trị bằng một can thiệp của bác sỹ, các lo lắng bận tâm về tinh thần của người bệnh thường chỉ cần sự chú ý của bác sỹ, sự lắng nghe và sự làm chứng của họ. Các bác sỹ nên có thói quen hỏi người bệnh về mối quan tâm tinh thần của họ và hỏi xem họ có mong muốn thảo luận điều gì không? Ví dụ, có thể hỏi người bệnh “anh/ chị có bận tâm về điều gì trong lòng không?”, tóm lại đó là các giao tiếp mà bác sỹ thể hiện được sự quan tâm của mình đến toàn thể những điều mà người bệnh trải qua và tạo ra một cơ hội để người bệnh chia sẻ những cảm nhận về cuộc sống nội tâm của họ. Các câu hỏi mà tạo nên một “tổng quan các mối quan hệ” đang tồn tại được trình bày trong bảng.

Chăm sóc các môi lo âu về tinh thần của người bệnh có nghĩa là phải đòi hỏi sự lắng nghe chăm chú kỹ lưỡng các câu chuyện của họ. Nói chuyện sẽ đem đến cho người bệnh cơ hội để nói ra cái điều có ý nghĩa với họ và gỡ bỏ cho họ một số điều ẩn khuất. Gợi ý người bệnh chia sẻ câu chuyện của họ với các thành viên trong gia đình họ, ghi câu chuyện của họ vào băng hình hoặc băng âm, làm một quyển album ảnh, tổ chức một cuốn sách dán tranh ảnh hoặc viết tự truyện có thể làm cho cuộc nói chuyện dễ dàng hơn.

Trong khi cái chết có thể là một giai đoạn mất chức năng thực thể không thể tránh khỏi, thì ở cuối cuộc đời cũng đem đến cho người bệnh một cơ hội cho sự phát triển tâm lý, quan hệ giữa người với người, và tinh thần. Mỗi cá thể có thể phát triển, thậm chí là đạt được một cảm giác hạnh phúc hoặc siêu việt ở mức độ cao trong tiến trình đi đến cái chết. Bằng cách lắng nghe, nâng đỡ, và có sự hiện diện các bác sỹ có thể giúp đỡ bồi dưỡng kiến thức này cho người bệnh và có thể là một chất xúc tác cho các biến đổi này. Còn hơn cả việc nghĩ về cái chết chỉ đơn giản là giai đoạn cuối cuộc đời, các bác sỹ và các bệnh nhân nên thực hiện theo một mô hình tiến bộ về cái chết, mô hình này giúp ghi nhận một loạt các sự kiện và nhiệm vụ phát triển suốt cuộc đời đồng thời cho phép phát triển hơn ở giai đoạn cuối đời.

Bảng. Một tổng quan về sự tồn tại của các mối quan hệ

Nội tâm

Anh/chị/ ông bà/ cảm thấy trong lòng mình ra sao?

Bệnh tật/ cái chết có ý nghĩa như thế nào?

Nghĩ gì về nguyên nhân của bệnh?

Trước đây bệnh đã chữa khỏi ra sao?

Hiện nay có thực sự có nhu cầu lành bệnh không?

Quyền lợi hiện tại là gì?

Hy vọng điều gì?

Giữa người với người

Ai là người quan trọng nhất với anh/chị, ông/bà... ?

Sự ốm đau/cái chết quan trọng đối với ai?

Có công việc gì chưa làm xong với những người quan trọng khác không?

Vượt ra ngoài bản thân

Nguồn sức mạnh, sự giúp đỡ, hoặc niềm hy vọng là gì?

Có mối quan tâm về tinh thần hay thực hành về tinh thần nào không?

Nếu có, tinh thần này liên quan đến bệnh/cái chết ra sao và làm thế náo có thể hợp nhất tinh thần vào trong chăm sóc sức khỏe?

Anh/chị, ông/bà.. nghĩ gì về điểu xảy ra sau khi chết?

Bệnh/ cái chết có thể phục vụ cho mục đích gl?

Ông/ bà, anh/chị.. nghĩ như thế nào về điều đang cố gắng xảy ra ở đây?