*Về tác giả bài viết: Paul Graham là founder của Y-Combinator, vườn ươm startup (incubator) được xem là tốt nhất thế giới hiện nay , là nơi sản sinh ra những tên tuổi như DropBox, AirBnB. Bạn đọc có thể tham khảo bài viết của Paul về bản chất và mối quan hệ giữa startup và sự tăng trưởng (growth) tại đây. Bài viết này có những nội dung chính sau:

- Ý tưởng startup đến từ đâu? Thế nào là một ý tưởng tốt?

- Làm thế nào bạn có thể chuẩn bị và nhìn ra một ý tưởng tốt để startup?*

Những ý tưởng startup tuyệt vời nhất thường có 3 điểm chung: (1) là những gì mà bản thân người founder thực sự muốn có và (2) họ có thể tự tạo ra và (3) bị đa số người khác đánh giá thấp.

Đấy từng là bước khởi đầu của Microsoft, Apple, Yahoo, Google, Facebook.

Vấn đề ở đâu

Sai làm phổ biến nhất một startup thường gặp là cố gắng giải quyết một vấn đề không tồn tại. Do vậy, để chắc chắn là mình đang giải quyết một vấn đề có thật, đó nên là vấn đề chính bạn đang gặp phải.

Vào năm 1995, tôi từng tiêu 6 tháng trời để tìm cách trực tuyến hóa các phòng tranh. Tuy nhiên, dường như đây không phải là cách các phòng tranh muốn hoạt động. Không để tâm xứng đáng tới người dùng, tôi tự “phát minh” ra góc nhìn riêng của mình về thế giới mà rủi thay, nó không phản ánh hiện thực. Và dĩ nhiên là một mô hình kinh doanh dựa trên góc nhìn đó không tồn tại được.

Tại sao quá nhiều startup lại làm những thứ chẳng ai cần? Đó là bởi ngay từ ban đầu, họ đã chủ tâm đi tìm những ý tưởng để khởi nghiệp (startup). Cách tiếp cận này đặc biệt nguy hiểm, không chỉ bởi nó làm hạn chế những ý tưởng tốt, mà nó còn làm những ý tưởng tồi trở nên thật hấp dẫn.

Tại YC, chúng tôi gọi đây là những trò hề. Những ý tưởng tốt thường không đến khi được yêu cầu. Thay vào đó, các founder sẽ đưa ra một ý tưởng nghe có vẻ thuyết phục, nhưng thực ra là ý tưởng tồi.

Một ví dụ tiêu biểu cho loại ý tưởng này: một mạng xã hội dành cho những người có vật nuôi. Nghe không đến nỗi quá tệ nhỉ? Hàng triệu người trên đất nước này nuôi một con gì đó trong nhà, quan tâm đến nó và sẵn sàng chi cả đống tiền cho những thú nuôi này. Chắc chắn là họ sẽ rất muốn một nơi để gặp gỡ giao lưu với những cô chủ cậu chủ khác. Chỉ cần 2-3% những người này sử dụng dịch vụ là bạn đã có cả triệu người dùng và bạn có thể bán cho họ những dịch vụ đặc biệt, các gói chăm sóc v…v

Điều nguy hiểm ở đây là khi bạn hỏi ý kiến bạn bè mình – những người có vật nuôi – họ sẽ luôn nói rằng:”Oh, hay đấy, mình có thể sẽ dùng nó để nói chuyện, giao lưu v…v” thay vì nói “Tớ sẽ không dùng nó”. Vô số người sẽ ủng hộ bạn, ngay cả khi họ không sử dụng, bởi họ tưởng rằng người khác sẽ cần sản phẩm này. Cuối cùng thì cũng chẳng ai sử dụng dịch vụ của bạn.

Nếu bạn định startup, hãy chắc chắn rằng đâu đó quanh đây có một nhóm người thực sự cần ngay lập tức những gì bạn đang làm, không phải những người nghĩ rằng họ sẽ cần trong tương lai. Thực sự cần ngay lập tức. Nhóm người này thường nhỏ, bởi một lẽ đơn giản là nếu có một cái gì đó mà (1) một startup có thể làm được và (2) rất nhiều người đang cần, đã không đến lượt startup làm. Điều này có nghĩa bạn bắt buộc phải chọn giữa:

        Tạo ra một thứ gì đó rất nhiều người cần, nhưng chỉ cần một chút. Ý tưởng thuộc nhóm này giống như một cái hố, rộng nhưng nông.
        Tạo ra một thứ gì đó chỉ một số ít người cần, nhưng họ thực sự rất, rất cần. Đây là một cái giếng, hẹp nhưng sâu.

Hãy chọn phương án sau. Không phải mọi ý tưởng thuộc nhóm này đều tốt, nhưng gần như mọi ý tưởng tốt đều thuộc nhóm này. Khi Microsoft bắt đầu với Altair Basic, chỉ có khoảng bài nghìn chiếc máy Altair trên khắp thế giới, nhưng nếu không có phần mềm này họ sẽ phải lập trình với ngôn ngữ máy ! 30 năm sau, Facebook cũng bắt đầu với vài ngàn sinh viên Harvard, nhưng họ phát cuồng lên vì sản phẩm này. Ở phía ngược lại, một mạng xã hội cho chủ vật nuôi sẽ được hàng triệu người chú ý và….

Khi bạn có một ý tưởng, hãy tự hỏi: ngay lúc này, ai sẽ cần thứ này? Ai sẽ cần đến mức họ sẽ sử dụng ngay cả khi nó còn là một phiên bản chắp vá được tạo ra bởi bất cứ gã nào? Nếu bạn không tìm được câu trả lời, nhiều khả năng đó là một ý tưởng tồi.

Tuy nhiên, dù ban đầu có hình dạng như một cái giếng, thị trường của bạn phải có khả năng mở rộng ra thành một cái hồ. Facebook là một ý tưởng tốt bởi dù bắt đầu với môt thị trường nhỏ, nó có khả năng mở rộng nhanh chóng qua các thị trường tương tự – các trường đại học. Tương tự, sau khi có Basic cho Altair, Microsoft đã làm Basic cho các máy khác, rồi mở rộng lên các ngôn ngữ khác ngoài Basic; Windows và phần còn lại là lịch sử.

Ý tưởng tốt chỉ xuất hiện ở những người phù hợp

Vậy làm thế nào để một ý tưởng nảy ra trong đầu bạn? Ai cũng từng quên USB, tại sao chỉ có Drew Houston nghĩ ra một ý tưởng như Dropbox? Tại sao lại chỉ có Gates và Allen nghĩ đến việc tạo một ngôn ngữ cho máy Altair?

    Live in the future, then build what’s missing.

Câu nói trên diễn tả cách mà đa số những startup lớn nhất bắt đầu. Apple, Yahoo, Google, Facebook không được lập ra để trở thành một công ty. Nó phát triển từ những sản phẩm được chính founder xây dựng bởi họ thấy rằng thế giới cần thứ này.

Nếu bạn hiện đã tiến tới giới hạn trong một lĩnh vực, bạn hiểu về nó rõ như lòng bàn tay, bạn sẽ biết nó còn thiếu cái gì. Giới hạn ở đây không nhất thiết phải là kỹ sư đầu ngành mà có thể với tư cách người dùng bình thường. Mark không nổi tiếng về khả năng lập trình, nhưng trước khi lập ra Facebook phần lớn cuộc sống của anh đã là ở trên mạng và ý tưởng về Facebook đến với anh một cách rất tự nhiên. Tương tự, Bill Gates đã có hàng trăm giờ lập trình với chiếc máy tính ở trường Lake Side trước khi biết đến Altair.

Tóm lại, bởi bản thân đã là một tay tổ trong lĩnh vực của mình, các founder có khả năng nhìn ra cơ hội và ý tưởng từ những tín hiệu nhỏ trong lĩnh vực của mình, mà người ngoài sẽ bỏ qua. Tại YC, chúng tôi muốn founder “nhận ra” ý tưởng từ kinh nghiệm bản thân họ một cách tự nhiên, chứ không phải “nghĩ ra”. Gần như mọi startup thành công đều bắt đầu theo cách này.

Nếu bạn chưa dấn đủ sâu vào một lĩnh vực nào đó (và đó nên là một lĩnh vực có nhiều biến đổi nhanh chóng – như công nghệ) , bạn có thể học. Chỉ cần 1 năm để một người thông minh nắm rõ những kỹ thuật mới nhất của lập trình (v.d: lập trình iOS). Dù bạn không cần phải biết hack mới có thể làm startup (Jeff Bezos là một ví dụ tốt), đó là một ưu thế lớn bởi thay vì chỉ nghĩ rằng “Ý tưởng này có vẻ hay”, nếu biết lập trình, bạn có thể nghĩ rằng “Ý tưởng này có vẻ hay. Tối nay mình sẽ thử làm xem sao”. Sẽ còn tốt hơn nếu bạn xây dựng sản phẩm này từ nhu cầu của chính bạn, bởi khi bạn vừa là người chế tạo vừa là khách hàng mục tiêu, quy trình nâng cấp – thử nghiệm sản phẩm chỉ cần diễn ra trong đầu bạn.

Nhận ra ý tưởng như thế nào?

Một cách tốt để tìm ra những ý tưởng là nhìn xem thế giới quanh bạn đang thiếu cái gì. Tuy nhiên, đừng đi loanh quanh và đặt câu hỏi xem chỗ này chỗ kia thiếu cái gì. Cũng đừng bận tâm rằng “liệu ý tưởng này có thể trở thành một công ty lớn hay không?” Bạn sẽ có nhiều thời gian để trả lời câu hỏi này sau.  Phần lớn những thứ đang còn thiếu và phù hợp để startup thường cần một thời gian để nhận ra. Việc bạn cần làm là gỡ bỏ các rào cản ngăn bạn nhìn thấy chúng.

Một trong cách hiệu quả nhất là liên tục đặt câu hỏi với mọi thứ và không chấp nhận thế giới như hiện tại. Đặc biệt chú ý đến những thứ làm bạn thấy khó chịu. Những người sống ở thì hiện tại thường hài lòng với cuộc sống, nhưng nếu bạn trở về những năm 195x, bạn sẽ ngạc nhiên rằng tại sao người ta lại sống được. Hãy sống ở thì tương lai, đi đến rìa trong lĩnh vực của bạn, và bạn sẽ nhận ra rằng hiện tại còn thiếu những gì.

Một ý tưởng startup cần phải tự nhiên, ít ra là hoàn toàn tự nhiên với bạn. Khi chúng tôi thành lập Viaweb, mọi trang web đều đang được xây dựng thủ công bằng HTML. Là dân lập trình, chúng tôi thấy hoàn toàn “hiển nhiên” khi cho rằng những trang này đúng ra phải có thể xây dựng hoàn toàn bằng phần mềm.

Ok, vậy là bạn cần đi tìm một thứ sẽ hết sức “hiển nhiên” với bạn, thế tại sao bạn vẫn chưa thấy (cho đến lúc này)?

Bạn cần phải có thời gian. Đừng cố gắng ngồi lại và cố nặn ra một ý tưởng. Một phương án tốt để biết những gì còn thiếu là ném mình vào những dự án thú vị. Nếu dự án của bạn có xu hướng cho ra đời những gì đã được làm rồi, nó sẽ kém thú vị đi rất nhiều. Tương phản với nỗ lực “nghĩ ra” ý tưởng để startup, việc bạn làm những thứ bị xem là đồ chơi thường mang lại những ý tưởng tốt. Khi một thứ được xem là đồ chơi, nó đang có mọi thứ một ý tưởng startup cần: nó cool, người dùng thích nó, tuy nhiên, nó “chỉ là trò chơi”. Nhưng vào thời điểm Apple và Microsoft bắt đầu chế tạo những chiếc máy tính cá nhân, nó cũng giống như một thứ đồ chơi từ tương lai. Tôi đủ già để nhớ rằng vào thời đó, những người có máy tính riêng thường được gọi là những kẻ rỗi việc. Facebook cũng bắt đầu như một công cụ giúp sinh viên stalk lẫn nhau. Tại YC, chúng tôi vui mừng chào đón những dự án bị những chuyên-gia-biết-tuốt trên các forum gọi là trò chơi. Đó là một dấu hiệu tốt.

Cuối cùng, nếu bạn đủ khả năng, hãy thay câu nói trên của tôi bằng câu này:

    Live in the future and build what seems interesting.