Mới đây, Pierre Lipton, chân chạy 26 tuổi từng được Forbes Mỹ vinh danh trong top 30 "under 30" tử vong ngay sau khi chinh phục 42 km giải Mesa Marathon. Nguyên nhân được công bố là "mất cân bằng điện giải, dẫn đến rối loạn nhịp tim". Ngay tại vạch đích, khi Lipton gục xuống, đội ngũ y tế đã thực hiện hồi sức tim phổi nhưng không thành công.

Hiện tượng mà Pierre Lipton gặp phải là vấn đề thường xuyên được cảnh báo với những người tập luyện thể thao, trong đó bổ sung nước và điện giải được nhấn mạnh. Theo Runner’s World, trung bình với một giờ chạy bộ, các chân chạy sẽ mất khoảng 1.200 ml mồ hôi, kéo theo đó là hàng loạt các chất điện giải quan trọng.

Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP HCM cũng ghi nhận trường hợp bệnh nhân 35 tuổi nhập viện vì hồi hộp đánh trống ngực, hoa mắt chóng mặt. Đo điện tim phát hiện rối loạn nhịp tim nguy hiểm và xét nghiệm điện giải đồ cho thấy kali máu giảm nghiêm trọng. Bệnh nhân sau đó được bù kali máu qua truyền tĩnh mạch, tình trạng rối loạn nhịp tim cải thiện và ổn định. Anh là một người yêu thể thao và thường đi xe đạp hơn 40 km mỗi ngày và 100 km vào cuối tuần. Vận động gắng sức kéo dài và không bổ sung dinh dưỡng hợp lý, cơ thể thiếu hụt điện giải đã gây rối loạn nhịp tim.

Vai trò của chất điện giải

ThS.BS Võ Anh Minh - Trung tâm Tim mạch, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP HCM, cho biết với người chơi thể thao, sự mất cân bằng điện giải xảy ra khi nồng độ của các khoáng chất natri, kali, canxi, magiê, phosphate... trong cơ thể bất thường.

Theo đúng chức năng, natri giúp cân bằng mức chất lỏng trong cơ thể, ổn định huyết áp, đồng thời hỗ trợ chức năng thần kinh, cơ bắp. Kali đóng vai trò hỗ trợ chức năng tim, thần kinh, cơ bắp và di chuyển các chất dinh dưỡng vào tế bào, hỗ trợ quá trình trao đổi chất. Canxi giúp tim co bóp, mạch máu co giãn để ổn định huyết áp, magiê ổn định hoạt động điện màng tế bào, cải thiện chức năng thần kinh, cơ bắp...

Rối loạn cân bằng nước điện giải nghiêm trọng có thể gặp ở những người vận động cường độ cao kéo dài. Uống vào quá nhiều nước mà không bổ sung lượng natri mất khiến cơ thể càng thiếu natri. Mặt khác uống quá ít nước cũng khiến máu cô đặc tăng natri máu.

Ngoài ra, tập gắng sức với cường độ vừa đến cao kéo dài có thể khiến cơ thể thiếu kali do đổ nhiều mồ hôi. Mặt khác, việc vận động viên tập cường độ cao bất thường, có thể dẫn đến tăng kali máu do hủy cơ.

Chế độ ăn kiêng kèm theo cường độ vận động thể dục tăng cường kéo dài có thể khiến thiếu hụt các chất điện giải khác như magia, canxi, photphat. Ngược lại, việc bổ sung quá mức có thể khiến nồng độ các chất này trong máu cao vượt mức bình thường. Vậy nên, hầu hết các rối loạn điện giải liên quan với tập luyện thể dục là do chế độ tập luyện không hợp lý và hoặc thói quen ăn uống không khoa học kèm theo.

Triệu chứng rối loạn nhịp tim do mất cân bằng điện giải

Theo bác sĩ Minh, tùy theo loại chất điện giải bị thiếu hụt hoặc tăng quá mức sẽ gây ra các bất thường khác nhau. Trong trường hợp vận động cường độ quá cao, kéo dài có thể khiến tổn thương cơ gây hủy cơ và tăng kali máu.

Ví dụ như tình trạng tăng kali máu khiến thay đổi hoạt động điện màng tế bào. Trong trường hợp tăng kali máu nặng có thể khiến nhịp tim chậm lại và ngưng tim hoặc gây rối loạn nhịp tim nguy hiểm.

Trong trường hợp thiếu hụt magiê máu do ăn uống thiếu chất đồng thời vận động gắng sức có thể khiến nhịp tim loạn nhịp dạng "xoắn đỉnh", gây tụt huyết áp và ngưng tim.

Bác sĩ Vũ Quang Hưng, thuộc tổ y tế của giải chạy VnExpress Marathon, cho biết dấu hiệu đầu tiên của mất nước điện giải đó là cảm giác khát nước, thèm uống nước, khô miệng. Sau đó, khi uống nước thấy ngon hơn, đã khát hơn.

Dấu hiệu tiếp theo là cảm thấy mệt mỏi, hụt hơi, mỏi cơ, cơ bị giật nhẹ, chuột rút, các bó cơ căng cứng, đi lại đau hoặc không đi lại được, phải đứng lại nghỉ, kèm theo tình trạng hụt hơi, hít thở cảm giác không đủ oxy, hít vào khó khăn.

Khi mất nước và rối loạn điện giải, nhịp tim nhanh hơn, bạn sẽ cảm thấy hồi hộp, đánh trống ngực. Nếu theo dõi trên các thiết bị đo nhịp tim như đồng hồ theo dõi sức khỏe khi chạy bộ, bạn sẽ thấy nhịp tim ở mức cao zone 4-5. Ngoài ra hay gặp các biểu hiện mất tập trung, tình trạng hoa mắt, chóng mặt, mệt lả, đó là dấu hiệu nặng và nguy hiểm.

Lưu ý bù điện giải khi tập luyện

Người tập luyện thể thao nói chung hay chạy bộ nói riêng cần chuẩn bị nước uống thể thao có bù các chất điện giải và rèn luyện thói quen uống đủ nước. Bác sĩ Hưng cho biết, ngay khi có dấu hiệu khát nước nhiều, cảm giác bị mệt, mỏi cơ, bạn nên bổ sung sớm, không nên nhịn uống để tập cho xong.

Khi bị mệt nhanh và bất thường nên cân nhắc giảm cường độ, chạy chậm lại, dành thời gian nghỉ ngơi, uống thêm nước và nước điện giải, ăn thêm trái cây tươi, thực phẩm dinh dưỡng cho người chơi thể thao.

Tại các giải chạy, bạn nên uống nước và điện giải tại các trạm tiếp nước sau mỗi quãng đường 1,5-2 km. Khi uống nước hãy chia thành từng ngụm nhỏ, tránh bị sặc, không nên uống quá nhiều nước một lúc.

Bạn phải để ý các dấu hiệu lạ của cơ thể để điều chỉnh phù hợp và nhờ nhân viên y tế giúp đỡ nếu có dấu hiệu mệt mỏi bất thường.

Ở một số giải marathon, trạm tiếp nước có chuẩn bị trái cây tươi là chuối và dưa hấu. Theo bác sĩ Hưng, vận động viên có thể ăn dưa hấu để bổ sung nước, một lượng nhỏ đường, các khoáng chất; hoặc chọn ăn chuối vì đây là loại quả bổ sung lượng calorie. Chuối chín cung cấp thêm lượng cacbonhydrate, điện giải kali. Mỗi quả chuối chín khoảng 100 g có thể cung cấp lượng đường và mức năng lượng tương đương với một gói gel năng lượng.

Thảo Miên