1. Corticoid là gì ?
Corticosteroid là những thuốc có cấu trúc hóa học và chức năng sinh học gần giống cortisol, một hormon do tuyến thượng thận sản sinh; và thưởng được gọi tắt là corticoid. Corticoid có ba công dụng chính chống viêm, chống dị ứng và xe chế miễn dịch. Trên lâm sàng, corticoid được dùng để điều trị
• Bệnh tự miễn, ví dụ như viêm khớp dạng thấp, lupus ban đỏ, xuất huyết
giảm tiểu cầu miễn dịch. Bệnh tự miễn xảy ra khi hệ miễn dịch tấn công nhân vào một hay nhiều cơ quan trong cơ thể. Corticoid ức chế hoạt động
miễn dịch, nên giúp điều trị các bệnh tự miễn.
• Hen phế quản, tình trạng co thắt phế quản do phản ứng viêm và dị ứng gây
nên. Do đó, corticoid có thể xử lý được tình trạng này.
• Dị ứng, ví dụ như dị ứng thuốc
Dự phòng phản ứng thải ghép,. Phản ứng thải ghép xảy ra ở những gười được ghép tạng, ví dụ như ghép gan, ghép tim, ghép thận... Hệ miễn dịch rất “khó tính”, khi có tác nhân lạ xâm nhập, nó sẽ phát hiện và tiêu diệt tác nhân lạ đó, Mỗ ghép là thành phần lạ đối với cơ thể người nhận, do đó dễ bị hệ miễn dịch tấn công. Một lần nữa, corticoid giúp ức chế chức năng miễn dịch, giúp cho mổ ghép không bị tấn công. Nhờ đó mà vẫn thể tồn tại trong cơ thể người nhận.
2. Sinh lý điều hòa cortisol
Như đã nói ở trên, vi corticoid có cấu trúc và chức năng tương đồng với cortisol. Nên để hiểu về cách dùng corticoid, trước tiên chúng ta cùng ôn lại một số kiến thức về sinh lý điều hòa của cortisol
Nồng độ cortisol thay đổi theo từng thời điểm trong ngày. Vào lúc nửa đêm ( h), tuyến thượng thận tiết ra rất ít cortisol, nồng độ cortisol trong máu đạt mức thấp nhất. Sau đó, tuyển thượng thận bắt đầu tăng tiết cortisol, làm nồng độ hormon này tăng dần và đạt cực đạt vào khoảng từ 8 – 9h. Sau đó, tuyến thượng thận giảm tiết hormon và nồng độ cortisol trong máu giảm dần. Đến 15 – 16 h, nồng độ cortisol giảm xuống còn bằng một nửa so với lúc 8h.
Bên cạnh đó, quá trình tiết cortisol của tuyến thượng thận chịu sự ảnh hưởng của vùng dưới đồi và tuyến yên. Khi nồng độ corisol giảm, vùng dưới đồi sẽ tiết ra hormon CRH- theo dòng máu xuống kích thích tuyến yên tiết ra ACTH. Sau đó, ACTH sẽ đi theo máu xuống tuyến thượng thận, kích thích cơ quan này tiết ra cortisol. Mối liên hệ này được gọi là trục dưới đồi-tuyến yên-thượng thận.
3. Vì sao phải cho bệnh nhân dùng corticoid vào buổi sáng ?
Vì corticoid có cấu trúc và chức năng tương đồng với cortisol, nên việc dùng corticoid phải tuân theo nhịp sinh học của hormon này. Cụ thể, nồng độ cortisol trong máu đạt đỉnh điểm vào lúc 8 – 9h, nên thông thường chúng ta sẽ cho bệnh nhân dùng corticoid vào thời điểm này. Dùng corticoid vào thời điểm khác sẽ làm rối loạn nồng độ cortisol. Tức là làm tăng nồng độ cortisol so với thời điểm đó.
Ví dụ, vào lúc 16h, nồng độ cortisol trong máu giảm xuống còn một nửa so với lúc 8h. Nếu dùng corticoid vào thời gian này, nồng độ cortisol + nồng độ thuốc corticoid sẽ bằng nồng độ cortisol của lúc 8h. Điều này làm rối loạn nhịp học của nồng độ cortisol, và gây rối loạn chức năng của trục dưới đồi-tuyến yên-thượng | thận.
