Hồi tháng 3/2020, Mike DeWine - thống đốc bang Ohio được tung hô vì những phản ứng hết sức quyết liệt với đại dịch Covid-19. Ông nhanh chóng đóng cửa, phong tỏa toàn bang, để ngăn tình hình trở nên tồi tệ.

Sau đó 1 tháng, trước áp lực phải cân bằng kinh tế, DeWine đưa ra một đề xuất có phần khiêm nhường. Theo đó, nếu doanh nghiệp muốn tái mở cửa, khách hàng và nhân viên buộc phải đeo khẩu trang. Và chẳng ngờ rằng, từ vị thế một người anh hùng, ông trở thành mục tiêu bị chỉ trích nặng nề.

Sự chỉ trích đến gần như ngay lập tức. Làn sóng phản đối ồ ạt nổ ra trên mạng xã hội. Công dân gọi điện đến quát nạt công chức. Và thậm chí, sự gay gắt còn đi kèm những lời đe dọa.

Chỉ một ngày sau, DeWine rút lại đề xuất ấy. "Việc yêu cầu mọi người đeo khẩu trang là sự xúc phạm với cộng đồng công chúng Ohio. Và tôi hiểu điều đó," - ông phát biểu, với tông giọng trầm buồn.

Đã 3 tháng trôi qua, Ohio ghi nhận thêm hàng chục nghìn ca nhiễm mới và hàng ngàn người tử vong. Và giờ, thống đốc DeWine đang muốn thử lặp lại đề xuất này.

Nước Mỹ và sự cự tuyệt với khẩu trang

Khẩu trang là vũ khí đơn giản và hiệu quả nhất để chống dịch

Trong "kho vũ khí" của hệ thống y tế, khẩu trang là công cụ đơn giản và hiệu quả nhất để chống lại đại dịch. Nhưng ngay từ đầu, mối quan hệ của người Mỹ với khẩu trang đã không tốt đẹp cho lắm. Nói đơn giản, họ cự tuyệt nó!

Từ các hướng dẫn sai lầm của nhà chức trách, cộng thêm văn hóa phản đối khẩu trang, tất cả đều là một phần của nguyên nhân. Thậm chí cả tổng thống Trump cũng từng không xem trọng chuyện đeo khẩu trang, góp phần làm giảm giá trị của nó trong mắt công chúng.

Và hệ quả, các chuyên gia cho biết Mỹ đã mất đi cơ hội tốt nhất để đánh bật thứ virus quái ác trong mùa xuân và mùa hè. Mỹ đã đi sau rất nhiều nước trong công cuộc chống dịch, với nhiều ca nhiễm hơn, nhiều người mất mạng hơn, chỉ vì nói không với khẩu trang.

"Nhiều quốc gia áp dụng khẩu trang từ rất sớm," - trích lời Monica Gandhi, chuyên gia bệnh truyền nhiễm từ ĐH California, San Francisco. "Tỷ lệ tử vong của họ duy trì ở mức rất thấp." Theo Gandhi nhận định, đây có thể là nước đi sai lầm lớn nhất trong số những lỗi mà Mỹ đã mắc phải với dịch bệnh lần này.

Mỹ trong tháng qua đã thay đổi, áp dụng đeo khẩu trang diện rộng trên hầu hết các tiểu bang, và những chuỗi bán lẻ lớn nhất đều tuân thủ. Chỉ là, khoa học từ lâu đã đề cao sự hiệu quả của khẩu trang, ngay cả khi hướng dẫn từ cơ quan y tế không đề cập đến chuyện đó.

Tháng 2/2020, khi virus đang âm thầm lây lan trong cộng đồng, cả WHO (Tổ chức Y tế thế giới) lẫn CDC (Trung tâm kiểm soát và phòng ngừa dịch bệnh) đều đưa ra lời khuyên chống lại chuyện đeo khẩu trang, cho rằng người khỏe mạnh thì không cần đeo. Họ thúc giục công chúng để lại khẩu trang cho các nhân viên y tế chống dịch tuyến đầu, trong bối cảnh đang khan hiếm trang phục bảo hộ.

Thời điểm ấy, Robert Redfield - giám đốc CDC khi được hỏi về việc người khỏe mạnh có cần đeo khẩu trang đã trả lời rất thẳng thắn tại Quốc hội: "Không!" Tiến sĩ Anthony S. Faucy - chuyên gia bệnh truyền nhiễm hàng đầu quốc gia thì liên tục lặp lại "3 lý do khiến người Mỹ không nên đeo khẩu trang." Jerome Adams - Tổng Y sĩ Hoa Kỳ thậm chí còn đăng tải lên Twitter vào ngày 29/2: "Thực sự nghiêm túc đấy mọi người - hãy NGƯNG MUA KHẨU TRANG!"

Khuyến nghị này được dựa trên một giả định sai lầm, rằng virus chỉ lây lan từ những người đã có triệu chứng rõ ràng. Họ cho rằng chỉ cần cách ly những người đang sốt, bị ho hoặc đang có triệu chứng, số ca nhiễm sẽ nhanh chóng được kiểm soát.

Nhưng không lâu sau, CDC bắt đầu có được bằng chứng về những người nhiễm "thầm lặng". Cuối tháng 3, báo cáo từ một y tá tại Seattle cho thấy có 13 bệnh nhân không hoặc chưa có triệu chứng, trong số 23 người dương tính với virus.

Rất nhiều chuyên gia vẫn ủng hộ chính sách không đeo khẩu trang, phản biện rằng không có gì đảm bảo nếu đeo sẽ tạo ra sự khác biệt. Họ sợ rằng khẩu trang sẽ khiến mọi người trở nên chủ quan hơn, không tuân thủ đúng lệnh cách ly xã hội nữa. Tuy nhiên, một số chuyên gia - bao gồm cả tổng giám đốc CDC Trung Quốc George Gao - đã lên tiếng cảnh báo Mỹ đang mắc một "sai lầm lớn" khi không thi hành đeo khẩu trang bắt buộc.

Hiệu quả, nhưng vẫn bị chối từ

Zeynep Tufekci - giáo sư khoa học thông tin từ ĐH Bắc Carolina (Chapel Hill, Mỹ) đã tiến hành xem xét các bằng chứng xuất hiện. Ông nhận ra việc rửa tay và cách ly các trường hợp có triệu chứng là không đủ. Nếu virus lây lan ngay cả khi người nhiễm chưa có triệu chứng, đó là một vấn đề rất lớn, có thể "thay đổi toàn bộ cuộc chơi."

Phía bên kia đất nước, nhà khoa học dữ liệu Jeremy Howard cũng có kết luận tương tự. Là người nghiên cứu ngành Trí tuệ nhân tạo, chuyên gia đến từ ĐH San Francisco hoàn toàn không có chuyên môn về y tế. Tuy nhiên, ông biết cách phân tích những con số.

"Bản thân tôi chưa từng đeo khẩu trang, vì nghĩ trông thật kỳ cục. Nhưng tôi lờ mờ nhận ra, dường như khẩu trang có hiệu quả một chút."

Khi xem xét các dữ liệu - đặc biệt là tại châu Á, nơi khẩu trang vốn rất thông dụng - mọi thứ đều rõ ràng. Tại châu Âu, các bằng chứng cũng rất thuyết phục: Cộng hòa Czech đã áp dụng khẩu trang rộng rãi chỉ trong vài ngày, và tỷ lệ lây lan giảm đi nhanh chóng.

"Tôi đã thực sự sững sờ," - Howard cho biết. "Có vẻ đây là công cụ hiệu quả nhất mà chúng ta đang có."

Công chúng Mỹ phản đối đeo khẩu trang

Howard đã đưa quan điểm này cho công chúng, và thậm chí đến được tận Quốc hội và Nhà Trắng. Nó được tiếp thu, nhưng không nhiều. Cuộc tranh luận về khẩu trang đã diễn ra suốt nhiều tuần, mà không thể đi đến kết luận về một bản hướng dẫn ban hành cho công chúng.

Tuần cuối tháng 3, khi số ca nhiễm tại Mỹ chạm ngưỡng 100.000, CDC đề xuất về việc yêu cầu công chúng đeo khẩu trang, nhưng vấp phải nhiều sự phản đối. Trong bản hướng dẫn mới vào tháng 4 có đề cập đến khẩu trang, nhưng chỉ "khuyến khích" chứ không "bắt buộc". Tổng thống Trump nhận định đây có thể là lời khuyên tốt, nhưng bản thân ông sẽ không đeo.

Khi không thể thuyết phục Quốc hội và Nhà Trắng, Howard chuyển hy vọng sang cho thống đốc các bang, trong đó có DeWine. Thống đốc bang Ohio đã nhận được sự tán dương vì quyết định cấm tụ tập, đóng cửa nhà hàng, trường học trong tháng 3 và giữ được số ca nhiễm ở mức thấp, dù nền kinh tế biến động mạnh.

Trước áp lực phải tái mở cửa tiểu bang vào cuối tháng 4, ông DeWine quyết định đưa ra yêu cầu đeo khẩu trang để đảm bảo an toàn. "Khẩu trang sẽ không phải đeo mãi, nhưng nếu chúng ta muốn trở lại làm việc, cần phải bảo vệ nhân viên của mình," - trích trong bản thông báo của ông vào ngày 27/4.

Chỉ sau vài giờ, các cuộc tuần hành nổi lên, cho rằng thống đốc đã tước đi "quyền tự do" của công chúng. Đó là khi DeWine nhận ra mình phạm sai lầm, và quyết định thu hồi nó.

Trước đây, DeWine đã từng đến châu Á, và nhận ra công dụng của khẩu trang trong việc chống lại các dịch bệnh. Tuy nhiên Mỹ thì khác, họ không có văn hóa đeo khẩu trang. Bởi không giống như chuyện đóng cửa trường học, khẩu trang liên quan đến việc "hàng triệu người Ohio phải đưa ra hàng chục quyết định (đeo hay không đeo) mỗi ngày."

Buộc phải thay đổi

Theo DeWine, các bản hướng dẫn cho công chúng cũng là một thứ thiếu hiệu quả bởi không có sự đồng nhất trong văn bản, ngay cả khi các bằng chứng khoa học về khẩu trang dần trở nên rõ ràng.

Các nghiên cứu chứng minh sự hiệu quả của khẩu trang ngày một nhiều hơn. Nhưng WHO, phải đến ngày 5/6 mới quyết định công bố lời khuyên đeo khẩu trang dành cho công chúng, mà vẫn còn đôi chút nói giảm nói tránh rằng nó phù hợp với bản khuyến nghị ban đầu. Nước Mỹ thực tế hơn, thẳng thắn thừa nhận các lời khuyên đã khác do sự thay đổi của dữ liệu.

Dẫu vậy, một số quan chức cấp cao tại Mỹ vẫn không đồng tình. "Đó chính là vấn đề," - Anthony Fauci phát biểu, sau khi thừa nhận sự hiệu quả của khẩu trang.

Joplin - thành phố ở bang Missouri chẳng có ca nhiễm nào từ đầu tháng 6. Nhưng sau đó vài tuần, thành phố 50.000 dân đang nằm trong top những nơi có tỷ lệ lây nhiễm nhanh nhất đất nước.

Cuối tháng 6, hội đồng thành phố đã có cuộc tranh luận gay gắt kéo dài, cũng vì câu chuyện khẩu trang. Đề xuất bắt buộc đeo khẩu trang đã bị bác bỏ, chỉ thua đúng 1 phiếu. Thế rồi 2 tuần sau đó, khi các bệnh viện trong thành phố sắp rơi vào tình trạng quá tải, đề xuất lại được đưa ra biểu quyết. Lần này, tỉ lệ đồng thuận là 6:3.

Các cuộc thăm dò công chúng cho thấy sự ủng hộ cao với quy định này. Chính sách mới được đưa ra tại nhiều tiểu bang - bao gồm cả Ohio. Công chúng cũng không thể bất tuân, bởi nhiều chuỗi bán lẻ như Walmart đã thực hiện nghiêm quy định, dẫn đến chuyện muốn mua sắm mà không đeo khẩu trang trở nên bất khả.

Tổng thống Donald Trump cũng thay đổi. Đầu tháng 7, ông lần đầu xuất hiện trước công chúng với một chiếc khẩu trang. Ngày 21/7, ông đăng tải lên Twitter một dòng trạng thái với ý "Đeo khẩu trang là yêu nước."

Sau nhiều tháng, số ca nhiễm tại Mỹ hiện tại đã vượt quá 4 triệu, hơn 150.000 người tử vong. Những chiếc khẩu trang giờ đã trở thành thứ bắt buộc phải đeo nơi công cộng, được chứng minh là công cụ không thể thiếu để giữ an toàn cho công chúng. Dù tới trễ, nhưng mong rằng mọi thứ vẫn còn chưa quá muộn.