Phần I
Chúng ta hãy nhớ lại một nhân vật trong cuốn chuyện nổi tiếng của Selinger Trên vực thẳm của lúa mạch đen. Cậu thiếu niên bị dằn vặt bởi mối ác cảm quá khích với thế giới quanh mình, thừa lãnh đạm đến mức trơ tráo đối với những giá trị tinh thần của quá khứ, song chính cậu bé ấy lại giấu kín trong tâm hồn tính dịu dàng, trìu mến với những ai còn cha bị sự hư hỏng do thời gian đụng chạm tới. Ngay tên gọi của cuốn sách A Catcher in the Rye (dịch đúng nghĩa: Ngời săn bắt trong lúa mạch đen) cũng được tượng trưng cho thế giới nội tâm của nhân vật Holden Kolfind , cậu bé mơ ước gìn giữ khỏi cái chết cho những đứa trẻ đùa nghịch trên vực thẳm của lúa mạch. Hình tượng của Holden trở thành tiêu biểu cho cuộc sống tinh thần của cả một thế hệ phương Tây.
Cậu bé người Mỹ ấy yêu thích loại âm nhạc nào?
Nhạc giao hưởng và Opera đối với cậu quá xa vời, khó hiểu. Nhạc jazz mới mẻ nhất trong quán cà phê theo lối sống phóng khoáng trí thức đối với cậu quá hào nhoáng phù hoa. Tính đa tình ngọt ngào của nhạc nhẹ phong tục ở Mỹ làm cậu chán ghét. Và chỉ có nữ ca sĩ da đen của thế hệ trước, người trình diễn âm nhạc theo phong cách của jazz thời kỳ đầu tiên là gợi trong Holden lòng thán phục và cảm kích.
Giữa những năm 50, một cuốn sách khác cũng được công nhận rộng rãi: Trên đường của Jek Keruac - một nhà văn Mỹ. ở đây tác gi trẻ tuổi lang bạt khắp đất nước, khát khao có được cảm giác sâu sắc, thực sự về cuộc đời. Thất vọng trong nền văn hoá Mỹ da trắng, anh ta bị lôi cuốn vào môi trường âm nhạc da đen không lệ thuộc vào tiêu chuẩn và tính quy tắc ước lệ, chính nó có khả năng ban cho anh ta những cảm xúc mạnh mẽ.
Đối với số đông những người lớn lên và trưởng thành trong những thập niên sau chiến tranh thế giới lần thứ 2, các dạng nghệ thuật truyền thống đã mất đi sức tác động với mức độ đáng kể. Họ đòi hỏi cái gì đó khác hẳn , riêng biệt, của mình, táo bạo lật nhào các khái niệm thẩm mỹ của quá khứ. Và tất cả những cái đó họ đã tìm thấy trong ROCK. Tự do ( hết mức độ có thể ) thoát khỏi hình tượng truyền thống , phản đối sự đòi hỏi đào tạo chuyên nghiệp, loại nhạc này vô hình chung đã ném lời thách thức cho nền văn hoá của quá khứ. Tuy nhiên tinh thần của nó là sự nổi loạn tâm lý tự phát nhiều hơn là sự chống đối xã hội tự giác. Không phải chúng tôi khởi nghĩa chống lại bậc cha chú, mà đơn giản là các bậc cha chú không muốn hiểu chúng tôi đó là lời nói ở một trong những cuộc phỏng vấn của Bob Dylan, một ca sĩ - nhà th nổi tiếng về tài thơ ca trong những năm 60.
Phải cần không ít sự dũng cảm, táo bạo để hôm nay có thể đánh giá lĩnh vực này của nền văn hoá hiện đại, một lĩnh vực hơn một phần tư thế kỷ nay đã xâm chiếm trí lực của các nhà xã hội học, tâm lý học, nhà văn, nhà sư phạm, trong mức độ không ít hơn, mà có lẽ còn ở mức độ lớn hơn so với các nhạc sĩ. Ở đây có rất nhiều cái trái ngược , mâu thuẫn, cùng một lúc cả sự nhàm chán và tính hấp dẫn, cái tầm thường thấp kém và tính truyền cảm thực sự, sự khuôn sáo và cái mới mẻ. Và bí ẩn nhất - đó là tính quần chúng kinh thiên động địa của loại nhạc này. Tại sao loại nhạc được kết tinh trong thời kỳ sau chiến tranh này , thoạt tiên như một sự biểu hiện tâm lý xã hội của các tầng lớp thanh niên phương tây, đã không tắt đi, mà vẫn đang tiếp tục thu thập sức mạnh ? Dường như không có một xó xỉnh nào trong thế giới văn minh hiện đại lại không xuất hiện các ban nhạc trẻ ngẫu hứng theo phong cách rock, để công diễn cũng như để cho tâm tư riêng mình.
Động chạm đến vấn đề này hết sức khó khăn. Hơn nữa đối với một nhà chuyên nghiệp cổ điển nó còn ẩn giấu một sự nguy hại nữa - đó là làm lệch tai nghe âm nhạc. Khi một nhà phê bình âm nhạc có uy tín của báo New York Times cho xuất bản cuốn sách về Beatles, thì cuốn sách được đón tiếp bằng sự diễu cợt của cả hai phía: đối với các đại diện của giới hàn lâm, sự cố gắng có thái độ nghiêm túc với thứ âm nhạc đường phố , hoang dại như vậy là việc làm phi lý; còn chính Beatles cũng coi ý muốn phân tích tác phẩm của họ trong thuật ngữ và quan điểm sáng tác truyền thống là điều hết sức vô nghĩa.
Nhưng gạt bỏ vấn đề này là không được. Chúng ta cần nghe nhạc ROCK bằng cái tai không định kiến , xuyên qua tất cả những thiên vị tích đọng trong ta. Hiện thời trong âm nhạc học ở ta, chủ đề này gần như hoàn toàn chưa khai thác , cho nên làm sáng tỏ thậm chí chỉ một vài lĩnh vực riêng biệt của nó cũng có thẻ là việc bổ ích , là bước tiến tới những nghiên cứu tiếp theo đầy đủ và chi tiết hơn. Đó chính là nhiệm vụ có giới hạn mà tác giả bài này đặt ra cho mình.