Kiểm toán độc lập đã khởi nghiệp tại Việt Năm từ năm 1991. Hoạt động kiểm toán độc lập đã dần trở nên quen thuộc với đời sống kinh tế xã hội sau 27 năm hình thành và phát triển. Tuy nhiên, những băn khoăn về kiểm toán độc lập vẫn còn nhiều. Để giúp độc giả hiểu rõ hơn về kiểm toán độc lập, tapchitaichinh.vn đã thực hiện buổi phỏng vấn ông Ngô Đức Đoàn – Ủy viên BCH Hội Kiểm toán viên hành nghề Việt Nam,Chủ tịch HĐTV Công ty TNHH Hãng kiểm toán AASC.

PV: Xin ông cho biết, báo cáo kiểm toán độc lập có ý nghĩa như thế nào? Sự khác biệt giữa báo cáo kiểm toán độc lập và báo cáo tài chính?

Ông Ngô Đức Đoàn: Báo cáo kiểm toán độc lập có ý nghĩa lớn đối với những người quản lý cấp cao của đơn vị; có thể là các cổ đông hiện hữu, các nhà đầu tư đang xem xét có nên đầu tư vào đơn vị hay không; các tổ chức, cá nhân đang hoặc sẽ cho vay vốn; các cơ quan quản lý nhà nước có liên quan… Bất kỳ ai cần đến một tiếng nói trung thực, khách quan về báo cáo tài chính mà mình đang quan tâm thì đều cần đến báo cáo kiểm toán độc lập.

Báo cáo kiểm toán nhiều khi chỉ trọn vẹn trong một trang A4 và không có số liệu nào trong đó nhưng nó cung cấp đầy đủ thông tin cần thiết cho người đọc. Khi đọc báo cáo kiểm toán độc lập, người đọc sẽ biết được: phạm vi kiểm toán là đến đâu; ai là người chịu trách nhiệm lập và trình bày báo cáo tài chính; trách nhiệm của kiểm toán viên độc lập của công ty kiểm toán là gì; ý kiến của kiểm toán viên của doanh nghiệp kiểm toán đối với báo cáo tài chính được đính kèm là như thế nào.

Nếu một đơn vị nào đó chỉ công bố báo cáo tài chính đã được kiểm toán mà không công bố các trang Báo cáo kiểm toán có chữ ký, đóng dấu của kiểm toán viên và Công ty kiểm toán độc lập thì bạn nên nghĩ ngay liệu có uẩn khúc gì không trong việc không công bố đầy đủ thông tin như vậy. Và nếu bạn đọc được một Báo cáo kiểm toán độc lập nói rằng báo cáo tài chính đính kèm không trung thực, không hợp lý hoặc kiểm toán viên không thể đưa ra ý kiến thì bạn không nên mất thời gian để đọc báo cáo tài chính đính kèm đó nữa, trừ khi bạn có đủ trình độ chuyên sâu và có các dữ liệu bổ sung để tiếp tục sàng lọc các thông tin trên báo cáo tài chính.

PV: Nhiều doanh nghiệp cho rằng đã có kiểm toán rồi nhưng báo cáo tài chính chưa được như ý, các chỉ số chưa hoàn hảo. Xin ông giải thích về hiện tượng này?

Ông Ngô Đức Đoàn: Kiểm toán độc lập không phải là một phép màu để biến một báo cáo tài chính méo mó, thua lỗ thành một báo cáo tài chính đẹp long lanh với các chỉ số hoàn hảo. Thực trạng tài chính của đơn vị như thế nào sẽ được kiểm toán độc lập ghi nhận đúng như vậy. Báo cáo tài chính là do đơn vị lập và công bố, kiểm toán độc lập không tự sửa đổi các con số, từ ngữ trong báo cáo tài chính của đơn vị.

Có thể số liệu, thông tin trên báo cáo tài chính trước và sau kiểm toán rất khác nhau. Tuy nhiên, sự khác biệt đó là do báo cáo tài chính trước kiểm toán được đơn vị lập chưa phù hợp với với chính sách, chế độ tài chính kế toán hiện hành. Kiểm toán viên đã chỉ ra những sai sót đó cho đơn vị được kiểm toán và đơn vị đã chỉnh sửa lại báo cáo tài chính của mình cho đúng với tình hình thực tế và chế độ tài chính, kế toán hiện hành.

PV: Quyền và nghĩa vụ của kiểm toán viên của doanh nghiệp kiểm toán đến đâu trong trường hợp doanh nghiệp không đồng tình khi nhận được ý kiến của kiểm toán đánh giá rằng báo cáo tài chính không trung thực, không hợp lý thưa ông?

Ông Ngô Đức Đoàn: Báo cáo kiểm toán không phải lúc nào cũng khẳng định rằng báo cáo tài chính đã được kiểm toán đính kèm là trung thực hợp lý mà Báo cáo kiểm toán luôn tuân thủ đúng tinh thần “có sao nói vậy”.

Khi báo cáo tài chính được lập và trình bày đúng đắn, phù hợp với chính sách, chế độ tài chính kế toán mà đơn vị đó phải tuân thủ, không còn chứa đựng các sai sót trọng yếu, kiểm toán viên doanh nghiệp kiểm toán sẽ công bố rằng báo cáo tài chính đó là trung thực hợp lý, hay còn gọi là ý kiến chấp nhận toàn phần. Khi không đáp ứng được yêu cầu này, kiểm toán viên doanh nghiệp kiểm toán sẽ buộc phải đưa ý kiến không phải là chấp nhận toàn phần.

Các loại ý kiến không phải là ý kiến chấp nhận toàn phần cũng rất khác nhau, tùy theo từng mức độ sai sót, gian lận (nếu có) mà kiểm toán viên doanh nghiệp kiểm toán sẽ đưa ra ý kiến phù hợp.

Trong trường hợp kiểm toán viên doanh nghiệp kiểm toán không thể xác định được ảnh hưởng của các sai sót trọng yếu đến báo cáo tài chính đã được kiểm toán và họ cho rằng các vấn đề này ảnh hưởng lan tỏa đến báo cáo tài chính, họ sẽ phải từ chối đưa ra ý kiến.

Trường hợp kiểm toán viên xác định được rằng báo cáo tài chính đã được kiểm toán vẫn còn chứa đựng những sai sót trọng yếu ảnh hưởng lan tỏa đến báo cáo tài chính. Kiểm toán viên doanh nghiệp kiểm toán đã trao đổi, giải thích với đơn vị được kiểm toán nhưng đơn vị được kiểm toán vẫn kiên quyết không sửa đổi báo cáo tài chính thì họ buộc phải đưa ra ý kiến rằng báo cáo tài chính đó là không trung thực, không hợp lý, hay còn gọi là ý kiến trái ngược.

Có ý kiến cho rằng kiểm toán viên đưa ý kiến như vậy vì họ không làm gì cả. Hoặc cũng có quan điểm cho rằng, không cho phép kiểm toán viên đưa ý kiến không phải là chấp nhận toàn phần để buộc đơn vị được kiểm toán phải trình bày báo cáo tài chính trung thực hợp lý. Tuy nhiên, các quan điểm như vậy là sai lầm. Trong mọi trường hợp, kiểm toán viên doanh nghiệp kiểm toán đều phải đã làm hết trách nhiệm của họ theo quy định của pháp luật về kiểm toán độc lập. Dù là từ chối đưa ra ý kiến hoặc đưa ý kiến trái ngược thì cũng đều phải dựa trên kết quả công việc của họ chứ không thể không làm gì mà tùy tiện đưa ý kiến.

Mặt khác, kiểm toán viên doanh nghiệp kiểm toán cũng không thể có đủ quyền lực để buộc được một đơn vị cố tình công bố báo cáo tài chính không trung thực, không hợp lý phải thay thế bằng một báo cáo tài chính khác trung thực, hợp lý. Trong trường hợp này, quyền và nghĩa vụ của kiểm toán viên của doanh nghiệp kiểm toán chỉ giới hạn trong việc công bố trên báo cáo kiểm toán của họ rằng báo cáo tài chính đính kèm không trung thực, không hợp lý mà thôi.