Dịch giả người Việt, ông Giáp Văn Chung tại Budapest vừa được trao nhận giải thưởng Vì nền văn hóa Hungary cho hoạt động dịch thuật giới thiệu văn học Hungary sang tiếng Việt.
Nhân dịp quốc khánh Cộng hòa Hungary 20/8, dịch giả Giáp Văn Chung được ông Szőcs Géza, Quốc vụ khanh phụ trách Văn hóa của chính phủ Hungary, trao giải “Pro Cultura Hungarica” trong buổi lễ trọng thể tại lâu đài Reviczky hai ngày trước đó.
Năm nay 58 tuổi, ông Giáp Văn Chung là dịch giả của hơn 10 đầu sách văn học Hungary, trong đó, có những tác phẩm lớn nhất về nạn Diệt chủng Do Thái (Holocaust) của văn hào Kertész Imre, người Hungary đầu tiên được Giải Nobel Văn chương (năm 2002).
Dịch giả Giáp Văn Chung (trái) và cuốn sách của Kertez Imre, nhà văn Hungary được Nobel Văn học (Ảnh: dịch thuật )
“Pro Cultura Hungarica” là một giải thưởng nhà nước được trao cho các công dân ngoại quốc có những cống hiến lớn trong hoạt động giới thiệu và quảng bá các giá trị của nền văn hóa Hungary, cũng như trong việc củng cố những mối quan hệ văn hóa giữa Hungary và các dân tộc khác trên thế giới.
Từ 20 năm nay, giải được Bộ Văn hóa trao thường niên cho những văn nghệ sĩ, các nhà hoạt động văn hóa, xã hội mang quốc tịch nước ngoài.
Trong số đó, thuộc giới cầm bút, có một số các nhà văn, nhà báo gốc Hungary nổi tiếng sinh sống ở nước ngoài như Méray Tibor, Határ Győző, Kati Marton và đặc biệt, văn hào Chinghiz Aitmatov viết bằng tiếng Nga và tiếng Kyrgyz, khá quen thuộc với nhiều thế hệ độc giả Việt Nam.
Ngôn ngữ lạ và riêng biệt
Sang Hungary năm 1970, ông Giáp Văn Chung nhanh chóng có thiện cảm và tình yêu với đất nước, con người của xứ sở này.
Nhờ có năng khiếu về ngôn ngữ nên ông bắt đầu đọc một số tác phẩm văn học Hungary ngay sau khi mới học tiếng.
Pro Cultura Hungarica là giải thưởng nhà nước dành cho công dân ngoại quốc có cống hiến với văn hóa Hungary (Ảnh: dịch thuật hà nội )
Pro Cultura Hungarica là giải thưởng nhà nước dành cho công dân ngoại quốc có cống hiến với văn hóa Hungary
Giáp Văn Chung nhớ lại sau gần 40 năm:
“Tôi bắt đầu đọc thơ Petőfi Sándor, József Attila, Szabó Lőrinc, Váci Mihály... có dịch một số truyện ngắn và thơ rồi bỏ đó.
“Hồi nhỏ tôi có thử làm thơ, cũng làm khá nhiều thơ học trò, nhảm nhí, nhưng sau biết là 'trời không cho lộc thơ' nên thôi”.
Về Việt Nam năm 1976, ông Giáp Văn Chung làm việc tại Ðại học Giao thông Hà Nội nhưng ông vẫn dịch thơ và truyện ngắn từ tiếng Hung và tiếp tục công việc này sau khi trở lại Hungary năm 1988.
Là một cây bút chủ lực của “Quê Hương” và “Nhịp cầu Thế giới”, tạp chí và báo mạng của cộng đồng Việt Nam tại Hungary, ông chọn con đường dịch thuật văn hóa và văn học từ tiếng Hungary, một ngôn ngữ được coi là đơn lẻ và khó bậc nhất thế giới.
Mở đầu với một cuốn sách đề tài lịch sử và đăng dài kỳ trên báo, Giáp Văn Chung sau đó thực sự trở thành dịch giả văn học với bản dịch Việt ngữ tác phẩm kinh điển “Những ngọn nến cháy tàn” của văn hào Hungary nổi tiếng Márai Sándor.
Ðược ấn hành tại Budapest năm 2007, tác phẩm này đã được dịch bằng “một thứ ngôn ngữ trong sáng, thanh thoát và có độ truyền cảm cao”, như nhận xét của nhà văn, dịch giả Thụy Anh.
Làm việc không mệt mỏi
Vốn tự nhận mình chỉ là “dân ngoại đạo với văn chương”, nhưng được khích lệ bởi bản dịch văn học đầu tay, Giáp Văn Chung đã kiên trì, liên tục và thường xuyên cho ra đời những dịch phẩm rất quan trọng, vang bóng, nhưng cũng vô cùng hóc búa của nền văn học Hungary.
Phải kể đến các tác phẩm chính của Kertész Imre, nhà văn Hungary được Nobel Văn chương 2002, người sống sót sau thảm họa Auschwitz và quyết tâm không để nạn diệt chủng với người Do Thái rơi vào quên lãng với hai tiểu thuyết ám ảnh “Không số phận” và “Kinh cầu cho một đứa trẻ không ra đời”.
Bên cạnh đó, hàng loạt đầu sách của bậc thầy văn xuôi và tản văn Hungary thế kỷ 20 Márai Sándor – các tập “Bốn mùa”, “Trời và đất”, “Casanova ở Bolzano” và “Lời bộc bạch của một công dân” - cũng được Giáp Văn Chung hoàn tất trong thời gian rất ngắn, chỉ trong vòng vài năm trở lại đây!
Sức làm việc của Giáp Văn Chung thật đáng nể khi bên cạnh các bản dịch văn học, ông còn có dịp chuyển ngữ “Những người Hungary đoạt giải Nobel”, cuốn sách giới thiệu một số danh nhân Hungary của tác giả Bödők Zsigmond, và “Thế giới là một cuốn sách mở”, tuyển tập phỏng vấn những nhà văn nổi tiếng thế giới của Lévai Balázs.
Hình từ một bảo tàng Holocaust
Qua bản dịch của ông Giáp Văn Chung, bạn đọc Việt Nam biết thêm về các tác phẩm Hungary nói tới cuộc diệt chủng người Do Thái
Tác giả Bödők Zsigmond, trong cuốn sách về những người Hungary nổi tiếng đã nhắc tới ở trên, đã đưa ra một lý do mà theo ông, đã ngăn cản Hungary trở thành một cường quốc trong văn học, cũng như nước này đã là một cường quốc trong khoa học thế giới.
Ðó là vì “ngôn ngữ Hungary xa lạ với mọi ngôn ngữ khác, và nó tồn tại trong cảnh đơn lẻ không họ hàng đã một thiên niên kỷ nay bên lề những đại gia đình ngôn ngữ Châu Âu”, do đó, nền văn học nước này cũng “bị kìm hãm trong vòng 'tù ngục' của chính ngôn ngữ Hungary”.
Có lẽ đây cũng là nguyên nhân khiến văn học Hungary, dù có nhiều tác gia và tác phẩm rất giá trị, vẫn chưa được biết tới ở mức xứng đáng trên thế giới.
Trao đổi văn hóa
Tại Việt Nam, con số các tác phẩm văn học dịch từ tiếng Hungary cũng chưa được nhiều, văn học Hungary ít được biết đến trong nước mặc dù tên tuổi các nhà thơ lớn như Petőfi Sándor, József Attila… không phải quá xa lạ với độc giả Việt.
Tâm niệm “văn hóa là con đường thích hợp nhất và ngắn nhất để các dân tộc xa cách nhau về địa lý, khác biệt về văn hóa có thể hiểu biết và đồng cảm với nhau hơn”, dịch giả Giáp Văn Chung cũng nhiệt tình tham gia các hoạt động trao đổi văn hóa, văn nghệ giữa Việt Nam và Hungary.
Tháng 8/2008, tạp chí văn học “Nhật ký Hungary” (Magyar Napló) của Hội Nhà văn Hungary ra số đặc biệt về văn học Việt Nam, Giáp Văn Chung đóng góp bản dịch các truyện ngắn của Nguyễn Quang Thiều và Nguyễn Minh Châu.
Số đặc biệt về văn học Hungary của tạp chí “Văn học Nước ngoài” (Hội Nhà văn Việt Nam, tháng 8-2010) cũng đăng bài viết về đất nước, con người Hungary và bản dịch một thi phẩm Petőfi Sándor của ông.
Hiện nay, phối hợp cùng Hội Nhà văn Hungary, Giáp Văn Chung đang nỗ lực tuyển chọn và tổ chức dịch thuật để cho ra đời một tuyển tập truyện ngắn đương đại Việt Nam, ấn bản hợp tác giữa Hội Nhà văn hai nước.
Sắp tới ông dự định giới thiệu thêm một hai tác giả cận, hiện đại và mảng văn học thiếu nhi Hungary, cũng như hoàn tất bản dịch “Nỗi buồn chiến tranh” nếu điều kiện cho phép.
Nguồn do trung tâm dich thuat đưa tin