TRÁCH NHIỆM PHÁP LÝ CỦA CÁC CÔNG TY KIỂM TOÁN

Hồ Hương

Về bản chất, để đáp ứng kỳ vọng của các bên hữu quan, các công ty kiểm toán được thuê thực hiện kiểm toán ba mục đích: giúp cổ đông bảo vệ được lợi ích khi giao quyền điều hành cho giám đốc, cung cấp cho cổ đông các thông tin nội bộ của công ty, đóng vai trò "bảo hiểm" - tức công ty kiểm toán sẽ phải đền bù cho các cổ đông nếu vi phạm trách nhiệm pháp lý dẫn đến tổn thất cho cổ đông.

Thời gian qua, đã có nhiều cơ quan thúc đẩy việc mở rộng quy mô các cuộc kiểm toán. Các giám đốc tài chính, thành viên ủy ban kiểm toán và các nhà phân tích tài chính đang trông đợi từ phía các hãng kiểm toán thêm nhiều nhiều báo cáo về quản lý rủi ro và kiểm soát nội bộ của công ty khách hàng.

Việc mở rộng quy mô và vai trò đồng nghĩa với việc gia tăng trách nhiệm pháp lý của các công ty kiểm toán. Trong nhiều hệ thống luật pháp trên thế giới, trách nhiệm chuyên môn với khách hàng của công ty kiểm toán được áp dụng từ các quy định dân sự về tính "cẩu thả". Ở đây "cẩu thả" được hiểu là việc công ty kiểm toán bỏ qua hoặc không thể hiện một sự quan tâm thỏa đáng nhằm tránh cho công ty khách hàng rơi vào tổn thất, thất thoát.

Khi một số điều kiện nhất định được thỏa mãn, công ty kiểm toán có trách nhiệm bồi thường cho các nhà đầu tư của công ty khách hàng cho những thất thoát kinh tế của các nhà đầu tư. Theo luật pháp Anh, các điều kiện được nêu ra là: công ty kiểm toán chịu trách nhiệm chuyên môn với công ty khách hàng nhưng đã vi phạm trách nhiệm do cẩu thả, gây ra tổn thất cho công ty khách hàng và đó phải là những tổn thất mà công ty kiểm toán có thể lường trước được.

Liên quan đến trách nhiệm pháp lý của công ty kiểm toán, Ủy ban Chuẩn mực Kiểm toán quốc tế (thuộc Hiệp hội kế toán quốc tế - IFAC) cho rằng việc thuê công ty kiểm toán độc lập kiểm toán các báo cáo tài chính không hề làm giảm bớt trách nhiệm của ban giám đốc và các nhà quản lý. Ủy ban cũng nhấn mạnh, sự bảo đảm mà công ty kiểm toán đưa ra không thể là tuyệt đối; tuy nhiên, công ty kiểm toán cũng cần quan tâm đến các quyết định kinh tế mà các bên sử dụng báo cáo tài chính có thể dùng để làm cơ sở cho việc ra quyết định .

Tại nhiều nước, trách nhiệm pháp lý của kiểm toán viên không chỉ giới hạn trong ý kiến kiểm toán nêu ở báo cáo kiểm toán. Ở Australia, các cải cách nhằm tăng cường quyền quản trị của cổ đông đã yêu cầu các công ty kiểm toán phải tham dự Đại hội cổ đông của công ty khách hàng để trả lời các câu hỏi liên quan từ các thành viên Hội đồng.

Trong trường hợp công ty phải chịu tổn thất do hành vi vi phạm của hai hay nhiều bên (chẳng hạn ban giám đốc công ty, hãng kiểm toán), các cổ đông có quyền kiện các đối tượng có hành vi vi phạm đó cho toàn bộ số tiền tổn thất theo nguyên tắc trách nhiệm phối hợp và liên đới. Như vậy, quy định về trách nhiệm phối hợp và liên đới trên sẽ tối đa hóa khả năng khôi phục tổn thất của các cổ đông. Có ý kiến cho rằng mô hình này có thể tạo ra những gánh nặng vô lý lên vai một số bên, mặc dù chỉ gây ra tỷ lệ tổn thất thấp, nhưng lại phải bồi thường một số tiền lớn để gánh vác "đỡ" cho những bên còn lại .

Những năm gần đây, đã có nhiều hành động tích cực để bảo vệ các công ty kiểm toán. Năm 2008, Anh đã sửa luật cho phép các hãng kiểm toán và công ty khách hàng thỏa thuận giới hạn trách nhiệm pháp lý, trong đó chỉ rõ giới hạn mà công ty khách hàng có thể kiện cho sự cẩu thả của hãng kiểm toán. Một số nước khác áp dụng mức trần nghĩa vụ pháp lý do sai sót chuyên môn của các công ty kiểm toán. Đức hiện đang đề mức giới hạn cơ bản là 4 triệu euro đối với các cuộc kiểm toán công ty niêm yết. Năm 2008, Liên minh Châu Âu cũng đã ban hành một khuyến nghị khuyến khích các quốc gia thành viên đặt ra mức giới hạn về trách nhiệm pháp lý đối với các công ty kiểm toán.

Hiện nay đã có nhiều quốc gia thực hiện chuyển đổi từ quy tắc trách nhiệm phối hợp và liên đới sang quy tắc mới: "trách nhiệm pháp lý theo tỷ lệ". Theo quy tắc này, trách nhiệm bồi thường tài chính được phân bổ cho các bên vi phạm tương ứng với tỷ lệ trách nhiệm gây ra tổn thất của mỗi bên. Các cổ đông của công ty sẽ phải kiện từng bên vi phạm ứng với đúng phần trách nhiệm gây ra tổn thất của những bên đó.

Như vậy, song hành với việc bàn luận mở rộng vai trò của kiểm toán độc lập trong tương lai để đáp ứng kỳ vọng về thông tin và vai trò đảm bảo, vấn đề trách nhiệm pháp lý đối với các công ty kiểm toán cũng được cần xem xét một cách cẩn trọng./. (Theo Accountancy Features)

(Theo Báo KTNN - số 1(79))