Nghiên cứu dịch tễ học mô tả thường là tiền thân của các giả thuyết nghiên cứu thử nghiệm phân tích. Trong các nghiên cứu mô tả, tỷ lệ mắc bệnh hoặc tử vong trong dân số được kiểm tra, và sự xuất hiện và phân bố của nó trong các nhóm dân cư theo (1) đặc điểm con người, (2) đặc điểm về địa điểm và (3) đặc điểm về thời gian, được minh họa.

Số lượng các sự kiện (tử vong hoặc bệnh tật) được thống kê và xác định dân số có nguy cơ. Tỷ số, tỷ lệ và tỷ suất được tính toán như là thước đo xác suất của các sự kiện. Người ta phải cẩn thận sử dụng các phép đo phù hợp và đúng 'mẫu số' khi đánh giá các phép đo xác suất này. So sánh các thước đo xác suất giữa các nhóm phụ của quần thể được thực hiện để xác định các biến (thời gian, địa điểm và con người) có thể giải thích sự thay đổi về tỷ lệ tử vong và tỷ lệ mắc bệnh trong và giữa các nhóm dân số.

Tỷ lệ hiện mắc là thước đo hiện trạng của một căn bệnh trong một quần thể tại một thời điểm cố định hoặc trong một khoảng thời gian xác định. Đó là tỷ lệ những người mắc bệnh tại một điểm hoặc thời kỳ xác định. Mức độ phổ biến có giá trị cho các mục đích hành chính, ví dụ, để xác định khối lượng công việc của nhân sự trong một chương trình sức khỏe. Nó cũng hữu ích trong 'chẩn đoán cộng đồng', tức là xác định các cộng đồng cần các chương trình hoặc hành động đặc biệt để ngăn ngừa bệnh tật nói chung.

Tỷ lệ hiện mắc thường thu được từ các nghiên cứu cắt ngang như các cuộc điều tra sức khỏe quốc gia. Đôi khi, chúng được dựa trên sổ đăng ký bệnh (quốc gia hoặc dân số cụ thể). Tỷ lệ hiện mắc phụ thuộc vào tỷ lệ mắc bệnh trước đó (I) và thời gian mắc bệnh (D).

Khi cả tỷ lệ mắc và thời gian tương đối ổn định, P = I x D.

Tỷ lệ hiện mắc có thể thay đổi theo thời gian, tùy thuộc vào:

Thay đổi về tỷ lệ mắc bệnh;

Thay đổi về thời gian mắc bệnh và tính mãn tính (ví dụ một số bệnh có thể trở nên ngắn hơn hoặc cấp tính hơn vì tỷ lệ hồi phục cao hoặc tỷ lệ tử vong trong trường hợp cao);

Chương trình can thiệp;

Tiêu hao có chọn lọc (ví dụ: sự di cư có chọn lọc của các trường hợp, hoặc của những người nhạy cảm hoặc miễn dịch);

Thay đổi phân loại (điều này đặc biệt quan trọng khi sử dụng số liệu thống kê quốc gia được thu thập thường xuyên để theo dõi xu hướng tỷ lệ mắc bệnh; mã hóa dữ liệu theo các loại bệnh khác nhau thường thay đổi và các biến thể về tỷ lệ hiện mắc có thể được báo cáo do phân loại sai).