Đã hơn 1 năm rưỡi đã trôi qua kể từ khi ca nhiễm Covid-19 đầu tiên được phát hiện. Nhưng giờ đây, nhiều quốc gia ở khu vực châu Á - Thái Bình Dương dường như đã quay trở về vạch xuất phát.

Trong lúc người dân Anh Quốc ùa vào các hộp đêm sau thời gian dài giãn cách, hàng triệu người ở Úc và Trung Quốc đang trở lại trạng thái phong tỏa. Hệ thống y tế của Malaysia, Thái Lan và Indonesia thì quá tải. Và nhiều quốc đảo khác ở Thái Bình Dương - như Fiji, mới năm ngoái chỉ có một ít ca nhiễm thì nay phải đối mặt với đợt bùng dịch khổng lồ.

Với nhiều người, thật khó để hiểu được tại sao châu Á - Thái Bình Dương lại bị tấn công nặng nề đến vậy. Nhiều quốc gia trong khu vực này vốn đã chuyển sang trạng thái "ẩn cư", đóng cửa biên giới với quốc tế, áp đặt quy định cách ly nghiêm ngặt với người nước ngoài trở về, đồng thời áp dụng các biện pháp xét nghiệm, lần vết hết sức mạnh mẽ để loại bỏ những trường hợp lây nhiễm trong cộng đồng. Họ sống với tâm thế phong tỏa toàn bộ để đưa các ca nhiễm về 0, và để bảo vệ công chúng.

Phương pháp ấy đã thành công, cho đến khi biến chủng Delta - một biến chủng được xem là "toàn diện nhất" với khả năng lây nhiễm nhanh và độc lực cao - xuất hiện.

Delta quá mạnh, lây lan quá nhanh. Nó khiến chiến lược "đưa ca nhiễm về 0" vốn là niềm tự hào của Trung Quốc và Úc bị nghi ngờ, đồng thời tạo ra cuộc tranh luận lớn về sự bền vững của cách tiếp cận này.

Tại bang New South Wales (NSW) - điểm nóng dịch bệnh ở Úc, nhà chức trách đã đạt tới tỉ lệ tiêm chủng 50%, và tin rằng như vậy là đủ để nới lỏng các quy định giãn cách. Một động thái cho thấy chiến lược đã thay đổi, từ loại bỏ hoàn toàn ca nhiễm thành sống chung với dịch bệnh.

Đường phố tại Melbourne trong đợt phong tỏa thứ 6 vào đầu tháng 8

Tương tự là Trung Quốc - nơi các ca nhiễm gia tăng có thể kích hoạt một cuộc xét nghiệm diện rộng. Nhiều chuyên gia y tế hiện đang thiên về hướng "xoa dịu dịch bệnh" thay vì "loại bỏ ca nhiễm" - theo lời Huang Yanzhong, thành viên cấp cao của Hội đồng Đối ngoại về vấn đề y tế toàn cầu.

Cũng theo các chuyên gia, việc thay đổi chiến lược có lẽ là thứ các "thành trì chống Covid" nổi tiếng như New Zealand và Hong Kong (Trung Quốc) sẽ dần hướng tới. Họ không thể đóng cửa biên giới với quốc tế mãi được. Hiện tại, Hong Kong xác nhận 12.000 ca nhiễm kể từ đầu dịch bệnh, trong khi New Zealand là 2880 ca. Cả hai đều không có ca nhiễm trong cộng đồng, theo số liệu chính thức.

"Chiến lược 'không ca nhiễm' đã từng rất thành công ở nhiều nơi trên thế giới suốt 18 tháng qua. Nhưng tôi không nghĩ sẽ có nơi nào hướng đến nó trong tương lai," - Karen A. Grépin, phó giáo sư khoa Y ĐH Hong Kong nhận định. "Lựa chọn bây giờ là khi nào bạn buộc phải để người dân chịu rủi ro? Sẽ không có quá trình thay đổi nào là hoàn hảo, sẽ có một bộ phận dân chúng nhiễm bệnh và có thể chết."

Chiến lược "không ca nhiễm"

Trung Quốc và Úc là 2 trong số những quốc gia theo đuổi chiến lược loại bỏ - muốn đưa số ca nhiễm trong cộng đồng về 0.

Một chiến lược an toàn, nhưng đi kèm những cái giá phải trả. Những đất nước có nền kinh tế phụ thuộc vào du lịch như New Zealand và các đảo quốc Thái Bình Dương đã chứng kiến doanh số giảm thậm tệ. Hàng ngàn người Úc thậm chí không thể trở về vì thiếu chuyến bay và hạn chế không gian cách ly, trong khi nhiều người Úc cũng không thể ra nước ngoài vì thiếu visa xuất cảnh.

Đổi lại, lợi ích đem đến cũng rất lớn. Trung Quốc và Úc chưa từng phải chứng kiến thảm họa tượng tự như khi dịch bệnh lây lan ở Mỹ và Anh Quốc. Cho đến vài tuần trước, cuộc sống của họ về cơ bản đã trở lại bình thường từ rất lâu, với các sự kiện giải trí được tổ chức có đông đảo công chúng tham dự.

Úc đã từng thoải mái tổ chức các sự kiện đông người tham dự

"Các quốc gia châu Á - Thái Bình Dương nhìn chung đã có hơn 1 năm rưỡi đại thành công trong việc chống lại Covid," - Grépin nhận định. "Sẽ là rất khó để nói chiến lược của họ không tốt."

Dale Fisher, giáo sư bệnh truyền nhiễm tại Bệnh viện ĐH Quốc gia Singapore cũng có chung nhận định. Ông cho biết chiến lược của Trung Quốc và Úc là tập trung vào siết chặt biên giới, đồng thời nhanh chóng truy vết các ca nhiễm bằng xét nghiệm diện rộng. Tuy nhiên, chiến lược này dường như phá sản vì Delta - biến chủng được nhận định có thể lây lan nhanh như bệnh thủy đậu, với tốc độ cao hơn chủng gốc tại Vũ Hán từ 60% đến 200%.

"Tôi tin rằng họ đã đánh giá quá cao chiến lược phong tỏa biên giới," - Fisher cho biết. "Có lẽ mọi chuyện sẽ chẳng có gì nếu nó là chủng ở Vũ Hán. Nhưng khi phải đối mặt với một chủng lây nhiễm mạnh hơn, các hạn chế cũng được bộc lộ."

Chiến lược xét nghiệm diện rộng ở Trung Quốc

Khi Delta tới Úc, một điểm yếu chết người trong chiến dịch chống dịch của họ lộ ra - tiêm vaccine quá chậm. Khi các quốc gia khác tổ chức tiêm chủng ngay từ những tháng đầu năm 2021, Úc dường như không có chút vội vã nào.

"Chúng tôi được chứng kiến trọn vẹn quá trình tiêm chủng ở các nước khác - những nơi buộc phải tiêm sớm vì tình hình nghiêm trọng," - Thủ tướng Úc Scott Morrison phát biểu hồi tháng 3. "Và (chúng tôi) sẽ học hỏi từ các trường hợp như vậy."

Tính đến ngày 8/8, mới chỉ 17% trên tổng số 25 triệu dân Úc được tiêm chủng - con số thấp hơn rất nhiều so với tỉ lệ 58% và 50% của Anh và Mỹ. Nói cách khác, khả năng miễn dịch cộng đồng của Úc là rất thấp để chống lại sự lây lan của Delta.

"Đó là một sai lầm lớn," - trích lời Alexandra Martiniuk, giáo sư ĐH Sydney. "Chúng ta bị mắc kẹt ở tình huống rất xấu, khi có quá ít người được tiêm chủng trong bối cảnh có một biến chủng nguy hiểm đang xuất hiện."

Liệu có thể tiếp tục đưa ca nhiễm về 0?

Nhà chức trách Trung Quốc đã hủy bỏ nhiều chuyến bay nội địa, và tiếp tục phát động chiến dịch xét nghiệm diện rộng sau khi phát hiện 300 ca nhiễm tại hàng chục thành phố trên toàn quốc. Đây là chiến lược quen thuộc của Trung Quốc, và theo Ben Cowling - giáo sư dịch tễ từ ĐH Hong Kong - thì có lẽ nó sẽ tiếp tục thành công.

"Với lần bùng dịch lần này, tôi nghĩ họ có thể đưa nó về con số 0 sớm thôi. Nhưng nó vẫn cho thấy rủi ro lây nhiễm từ chiến dịch này," - Cowling nhận định. "Đây sẽ không thể là lần bùng dịch cuối cùng. Sẽ có những đợt dịch khác trong những tháng kế tiếp."

Thượng Hải phong tỏa cục bộ khi có ca nhiễm vào ngày 4/8/2021

Trong nhiều tháng, chiến lược "loại bỏ Covid" đã tỏ ra hiệu quả. Khi nhiều quốc gia phải đối mặt với sự quá tải trong hệ thống y tế và số người chết tăng cao, Trung Quốc lẫn Úc chỉ có lần lượt là 4848 và 939 ca tử vong. Nó cho phép họ trở về cuộc sống bình thường ngay trong biên giới của mình, nghĩa là nền kinh tế ít bị ảnh hưởng hơn.

Nhưng trong dài hạn, chiến lược này sẽ không bền. Rốt cục, tất cả các quốc gia đều sẽ phải mở cửa. Và khi làm như vậy, họ phải chấp nhận việc sẽ có người mắc bệnh - một sự thay đổi quá lớn với các quốc gia châu Á - Thái Bình Dương vốn đã quen với việc không có ca nhiễm nào.

"Trừ phi bạn chuẩn bị tinh thần cách ly hoàn toàn với xã hội vĩnh viễn, bạn buộc phải để Covid xuất hiện. Câu hỏi là khi nào bạn chấp nhận sống chung với nó," - Fisher nhận xét.

Về mặt chính trị, sự thay đổi này là rất khó khăn. Tại Trung Quốc, chiến lược "loại bỏ ca nhiễm" dường như đã trở thành một biểu tượng cho sự thành công chống dịch. Họ sẽ cần phải làm khá nhiều điều nếu muốn thay đổi nó.

Dẫu vậy, từ bỏ chiến dịch này chưa phải là thứ mà Úc và Trung Quốc nên cân nhắc vào lúc này - theo lời Grépin. Chỉ cần khi 80% công chúng được tiêm chủng, các quốc gia có thể nới lỏng biên giới - Fisher cho biết.

Trung Quốc hiện tại phụ thuộc vào vaccine nội địa - bao gồm Sinovac với hiệu quả phòng bệnh 50% nhưng 100% hiệu quả trước các ca triệu chứng nặng, cùng Sinopharm với hiệu quả 79% với các ca triệu chứng và nhập viện (số liệu từ WHO).

Theo Grépin, Trung Quốc cần thêm các mũi tiêm khác để gia tăng khả năng miễn dịch cộng đồng. Việc mở cửa quá sớm sẽ dẫn đến chuyện "sự chết chóc mà họ nỗ lực chiến đấu để né tránh sẽ xảy ra".

Sự sụp đổ từ Delta

Những gì Trung Quốc và Úc trải qua cho thấy một rủi ro hữu hình. Các quốc gia với chiến lược phong tỏa biên giới sẽ khó lòng tránh mãi được Delta và các biến chủng sau này. Fisher nhận định, làn sóng dịch bệnh từ Delta sẽ sớm xuất hiện tại các quốc gia chưa từng đối mặt với nó, như New Zealand.

Sân bay hoang vắng tại Auckland năm 2020

Giống như Úc, New Zealand và Hong Kong (Trung Quốc) có tỉ lệ tiêm chủng thấp, chỉ lần lượt là 16% và 39% người được tiêm chủng đầy đủ tính đến ngày 8/8. Nếu Delta xuất hiện, họ không thể tránh khỏi một đợt bùng dịch lớn.

"Lại là câu chuyện về tiêm chủng cấp bách ngay cả khi nước bạn chưa có Covid, vì đó chỉ là vấn đề về thời gian, và chúng ta đều biết ảnh hưởng đến xã hội và kinh tế khi phong tỏa là như thế nào," - theo Fisher.

Fisher cho rằng các biện pháp phòng dịch cơ bản như đeo khẩu trang vẫn cần phải được áp dụng, kể cả khi quốc gia đã phong tỏa biên giới và không có ca nhiễm trong cộng đồng.

"Mọi đất nước cần phải giả như họ đang có ca nhiễm, và cần phải duy trì quy định đeo khẩu trang, hạn chế tụ tập," - ông đề xuất. "Rõ ràng nó sẽ gây khó chịu, nhưng sự thật là khi có ca nhiễm, mọi chuyện còn khó chịu hơn."

Các quốc gia cần phải học hỏi từ những nơi đã chống dịch thành công. "Bất kỳ ai cũng vậy, nếu nghĩ rằng dịch đã kết thúc, họ đã sai rồi. Ai rồi cũng cần phải đối mặt với nó và tìm cách sống chung với nó."