Khi nhắc tới việc học tiếng Anh, có lẽ nhiều người ở VN chỉ nghĩ tới vài ba lí do phổ biến như để thi chứng chỉ (cho công việc, đi du học), hoặc để giao tiếp. Tuy nhiên có một lý do khác quan trọng hơn, có ý nghĩa hơn rất nhiều để bạn có động lực trau dồi tiếng Anh một-cách-bài-bản, đó là được tiếp xúc với tri thức của nhân loại trên toàn thế giới.
Những chứng chỉ tiếng Anh quốc tế như IELTS, TOEIC, TOEFL hay PTE, dù mục đích hợp lý, nhưng thực tế sử dụng kém, bởi chúng là những kỳ thi, tức kiểm tra kĩ năng thi của bạn, thay vì khả năng thực tế sử dụng tiếng Anh. Có một điều ít ai nhắc tới, đó là tiếng Anh thực tế khi nói chuyện với người bản xứ không mượt mà, dễ nghe và chuẩn giọng như audio các bạn nghe từ IELTS. Ngay giữa những người bản xứ với nhau đã có giọng hay cách phát âm khác nhau rồi, chưa nói tới việc có nhiều giọng ngoại quốc như ở các nước đa chủng tộc. Ví dụ nói riêng giọng Úc đã có 3 accent (giọng/cách phát âm) khác nhau, bao gồm:
Broad: giọng của tầng lớp lao động chân tay. Hay được gọi là giọng "drunk English", vì nghe họ nói như nghe một người say lè nhè.
General: giọng của đại đa số người Úc. Đây cũng là giọng thường được sử dụng trong IELTS.
Cultivated: giọng của lớp thượng lưu/chính trị gia/luật sư, có học hỏi từ giọng British 'nước mẹ'.
Có lần có một anh bạn người Úc hỏi tôi ở ga tàu là "What's the tom?". Tôi hỏi lại anh bạn 3 lần vẫn không hiểu anh muốn gì, cho tới khi anh bạn chỉ vào cổ tay thì tôi mới biết anh muốn nói "What's the time?". Đó, thưa các bạn, là lần đầu tiên tôi được nghe giọng Broad, một điều không được dạy ở đâu ở VN.
Hơn thế nữa, Trung Quốc, Ấn Độ, Pakistan, Pháp v...v... là một vài ví dụ cho những accent khác xuất hiện khắp nơi ở Úc, cụ thể là Melbourne, ở nhiều vị trí khác nhau như Bác sĩ, giảng viên, giáo sư, nhân viên bán hàng. Nếu giảng viên của bạn là một người Ấn Độ, và bạn chưa từng được nghe accent đó từ IELTS, TOEFL hay TOEIC, thì rất tiếc, bạn quay vào ô mất lượt rồi :(
Cách họ nói ngoài đời cũng khác hẳn so với audio thu cho sách vở. Giống như người Việt mình hay phát âm nhịu đi, 'lười đi' rằng "Đi âu ế" và chúng ta tự hiểu đó là "Đi đâu thế", thì người bản xứ cũng có những lối nói 'lười' như vậy, và đó sẽ là cơn ác mộng với những người chỉ quen thứ tiếng Anh chuẩn từ các kì thi kia. "How ya going" thay vì "How are you going?", "texbook" thay vì "textbook" là một vài ví dụ đơn giản nhất mà không được học trong những tài liệu học chính thống ở VN, nhưng lại được sử dụng khá thường xuyên trong cuộc sống thường nhật của người bản xứ.
Đó là nói riêng về các kỳ thi. Các khóa tiếng Anh giao tiếp thực ra cũng không hữu ích nhiều trong việc phản xạ thực tế. Nhiều khóa không dạy bạn tiếng Anh nền tảng để bạn có thể tự nói theo ý mình, mà chỉ dạy bạn nên nói gì, thế nào trong một vài hoàn cảnh cụ thể, lệch 'tủ' một phát là móm. Ngay cả những khóa được cấp bởi các trường đại học nước ngoài như một khóa tiếng Anh dự bị, được cho là chuẩn bị để bạn có thể học tốt ở bậc đại học, cũng hoàn toàn không chỉ cho bạn những lỗi bạn mắc phải trong khi nói như ngữ pháp hay phát âm. Với họ, việc bạn nói thế nào không quan trọng, miễn là bạn nói họ hiểu, và họ nói bạn hiểu. Vậy là đủ để phục vụ mục đích giao tiếp. Không sai. Nhưng cách dạy và học này lại tạo ra rất nhiều thói quen xấu trong việc sử dụng tiếng Anh, bởi không ai chỉ ra lỗi sai và sửa cho bạn. Nếu bạn chỉ cần đến thế, ổn thôi. Nhưng nếu bạn muốn có thể tự xử lí những vấn đề với bảo hiểm, muốn đọc hiểu những thông báo từ chính phủ, hay đặt lịch hẹn qua điện thoại bằng tiếng Anh, bạn thực sự cần có một nền tảng tiếng Anh vững vàng song song với thứ tiếng Anh giao tiếp kia.
1. Tiếng Anh học thi hay giao tiếp đều khác với tiếng Anh thực tế.
Tôi hiện ở Úc cũng đã được 5 năm. Sau 5 năm thường xuyên giao tiếp với cộng đồng du học sinh Việt, tôi đã bắt gặp rất nhiều trường hợp IELTS 7.0, thậm chí 7.5 từ VN, thừa điều kiện để nhập học vào những trường có danh tiếng bên đây, nhưng vẫn bị shock và gặp rất nhiều khó khăn để thích nghi được với việc nghe giảng ở trường. Vài trường hợp còn bị stress, tệ hơn là trầm cảm. Và điều này xảy ra với các du học sinh từ các nước khác nữa. Lớn nhất là một học sinh Trung Quốc tự tử vì không hiểu bài trên lớp:
Vì vậy, việc xem phim phụ đề tiếng Anh hay xem các video bằng tiếng Anh trên Youtube là rất quan trọng để bạn trải nghiệm được phần nào tiếng Anh thực tế và bớt shock khi thực sự gặp nó. Nhưng nếu bạn nghiêm túc muốn có một thứ tiếng Anh chuẩn, hãy học nó thật bài bản.
2. Tiếng Anh bài bản chỉ đến thế thôi.
Với tôi thì tiếng Anh bài bản bao gồm học ngữ pháp và cách đọc phiên âm. Ngữ pháp cho phép bạn tạo câu theo ý muốn, và thuộc cách đọc phiên âm (trong từ điển) cho phép bạn nói từng từ trong câu đó thật chuẩn.
Tôi sẽ nói về việc phát âm trước, vì nó khá ngắn và giống với tiếng Việt. Giống ở chỗ mỗi từ trong tiếng Anh đều được phát âm theo cách ghép phụ âm với nguyên âm với nhau.