Bệnh lao là gì?

Bệnh lao là bệnh truyền nhiễm do trực khuẩn lao gây ra, là nguyên nhân tử vong đứng hàng thứ hai trong các bệnh nhiễm trùng. Mỗi năm có khoảng 10 triệu bệnh nhân lao mới và 1,5 triệu người tử vong trên toàn cầu.

Lao được chia thành 2 nhóm bệnh là lao phổi và lao ngoài phổi. Lao có thể gặp ở bất cứ bộ phận nào trên cơ thể, nhưng trong đó lao phổi là thể lao phổ biến nhất, chiếm 80-85% và là nguồn lây bệnh chính cho cộng đồng.

Lao là căn bệnh có tỷ lệ tử vong cao nếu không được phát hiện và điều trị sớm. Bất cứ đối tượng nào cũng có nguy cơ mắc bệnh từ trẻ em cho đến người lớn, đặc biệt là người có hệ miễn dịch kém.

Các loại bệnh lao

Bệnh lao tiềm ẩn

Bệnh lao tiềm ẩn là tình trạng cơ thể đáp ứng với kháng nguyên trực khuẩn lao nhưng không có dấu hiệu lâm sàng, cận lâm sàng cho thấy bệnh đang hoạt động. Nói một cách dễ hiểu, đây là những người đã nhiễm trực khuẩn lao, nhưng trực khuẩn chỉ trú ngụ trong cơ thể chứ không hoạt động hay sinh trưởng do sự khống chế của hệ thống miễn dịch. Trực khuẩn lao có thể hoạt động khi sức khỏe của con người suy giảm.

Bệnh lao

Bệnh lao (hay lao hoạt động) có thể gặp ở tất cả các bộ phận trên cơ thể. Trong đó, lao phổi là thể phổ biến nhất chiếm 80-85%. Khác với lao tiềm ẩn, người bệnh lúc này có những dấu hiệu của lao như ho, ho ra máu, sốt, sút cân, khó thở,… Kết quả xét nghiệm tìm thấy trực khuẩn lao hoặc có bằng chứng mô bệnh học của bệnh lao.

1. Lao phổi

Lao phổi hay còn gọi là ho lao là bệnh truyền nhiễm nguy hiểm tước đoạt tính mạng của hơn 1,5 triệu người mỗi năm. Lao phổi lây truyền qua đường hô hấp. Khi người lành hít phải trực khuẩn lao từ các hạt nước bọt li ti hoặc trong các hạt bụi nhỏ xuống phế nang và gây bệnh tại phổi. Từ phổi, trực khuẩn lao đi theo đường máu, bạch huyết đến các cơ quan khác trong cơ thể và gây bệnh.

Theo báo cáo được công bố ngày 27/10/2022, WHO ghi nhận số ca mắc lao phổi tăng 4.5% so với cùng kỳ 2021. Đây là lần đầu tiên cho thấy số ca lao phổi trên toàn cầu được báo cáo gia tăng trở lại sau gần 2 thập kỷ. Cụ thể, theo báo cáo, WHO cho biết trong 10,6 triệu người được chẩn đoán mắc lao phổi vào năm ngoái, có 1,6 triệu người chết. WHO cho rằng, đại dịch Covid-19 góp phần gia tăng đột biến số ca chết liên quan đến lao phổi. (1)

2. Lao da

Bên cạnh lao phổi, trực khuẩn lao có thể gây bệnh lao da. Đây là một bệnh lý lao ngoài phổi tương đối phổ biến. Trực khuẩn lao đi vào cơ thể bằng nhiều con đường khác nhau, gây bệnh tại các cơ quan trong cơ thể sau đó mới di chuyển đến da. Hiếm có trường hợp nào trực khuẩn xâm nhập và gây lao da trực tiếp từ bên ngoài.

Có thể nói lao da là biến thể của các thể lao khác như lao hạch, lao phổi,… Điều này đã được thể hiện qua các cuộc nghiên cứu, khi các nhà nghiên cứu phát hiện được trong số những bệnh nhân lao da và mô dưới da thì có khoảng 3% đến 40% người bị lao hạch, 25%-30% người lao da mắc lao phổi.

3. Lao màng não

Lao màng não chỉ chiếm 5% số ca mắc lao, nhưng lại có tỷ lệ tử vong cao hàng đầu trong các bệnh lý về lao ở trẻ sơ sinh. Trẻ mắc lao màng não nếu may mắn sống sót, có thể gặp những di chứng nặng nề như bại não, liệt chi, động kinh, mù, câm, điếc. Về lâu dài, bệnh nhi có thể tổn thương thần kinh, sa sút trí tuệ và rối loạn tâm thần. Đa số các trường hợp nhiễm lao màng não chỉ được phát hiện khi bệnh trở nặng. Việc điều trị lúc này vô cùng khó khăn, người bệnh khó tránh khỏi nguy cơ tử vong và di chứng nghiêm trọng.

Nguyên nhân gây bệnh lao

Nguyên nhân gây bệnh lao là do trực khuẩn Mycobacterium tuberculosis (trực khuẩn lao) gây ra. Trực khuẩn lao có hình dạng thanh mảnh, hơi cong, không có vỏ, không có lông và không có nha bào. Trực khuẩn lao có sức đề kháng cao với điều kiện khô, hanh, các yếu tố lý hóa, kháng cồn và acid với nồng độ có thể diệt được các loại vi khuẩn khác. Các hóa chất dùng để diệt trực khuẩn lao phải có nồng độ cao và tiếp xúc lâu. Trong đờm, trực khuẩn lao có thể tồn tại trong nhiều tuần, nếu đờm khô trực khuẩn lao có thể tồn tại được 2 tháng.

Đối tượng dễ mắc bệnh lao

Bất cứ ai cũng có nguy cơ mắc bệnh lao, nhưng ở một số đối tượng có các yếu tố gia tăng nguy cơ mắc bệnh.

Người có hệ miễn dịch suy giảm do nhiều yếu tố, bao gồm: HIV/AIDS, bệnh đái tháo đường, bệnh thận giai đoạn cuối, bệnh nhân ung thư đang điều trị bệnh, người đang sử dụng các loại thuốc chống thải ghép các cơ quan cấy ghép, người dùng một vài loại thuốc được sử dụng để điều trị viêm khớp dạng thấp, bệnh Crohn và bệnh vảy nến, người bệnh suy dinh dưỡng, trẻ nhỏ và người cao tuổi.

Ngoài ra, những người có tiếp xúc với người mắc bệnh lao cũng thuộc nhóm đối tượng nguy cơ cao mắc bệnh truyền nhiễm. Người sinh ra tại đất nước lưu hành lao hoặc thường xuyên di chuyển đến những nơi đó, bao gồm: Mexico, Philippines, Việt Nam, Ấn Độ, Trung Quốc, Haiti, Guatemala và các quốc gia khác có tỷ lệ mắc bệnh lao cao. Nhân viên chăm sóc sức khỏe, những người làm việc hoặc sống ở nơi có nguy cơ lây truyền cao, chẳng hạn như nhà dưỡng lão, trại giam, nơi tạm trú cho người vô gia cư.

Bệnh lao lây truyền như thế nào?

Lao lây truyền qua đường không khí từ người này sang người khác. Mầm bệnh lao lây lan trong không khí khi một người mắc bệnh lao truyền nhiễm ở phổi hoặc cổ họng ho, nói chuyện hoặc hành động ho, hắt hơi, khạc. Người ở gần có thể hít phải những mầm bệnh lao này và bị nhiễm.

Khi một người hít phải mầm bệnh lao, mầm bệnh có thể bám vào phổi và bắt đầu sinh trưởng. Từ đó, mầm bệnh di chuyển qua máu tới các bộ phận khác của cơ thể như thận, cột sống hay não.

Triệu chứng của bệnh lao

Thông thường, bệnh lao có biểu hiện sốt, sụt cân, đổ mồ hôi đêm hoặc ho dai dẳng. Các triệu chứng của bệnh lao bao gồm:

• Sốt,
• Đổ mồ hôi đêm,
• Ớn lạnh,
• Biếng ăn,
• Ho kéo dài ba tuần hoặc lâu hơn,
• Ho ra máu,
• Đau ngực, hoặc đau khi hít thở hay ho,
• Sụt cân không chủ ý,
• Mệt mỏi.

Ngoài ra, lao có thể gây bệnh tại nhiều bộ phận khác nhau trong cơ thể. Khi người bệnh mắc lao ngoài phổi, các dấu hiệu và triệu chứng sẽ khác nhau. Ví dụ, lao cột sống sẽ có triệu chứng đau lưng, lao ở thận bệnh nhân có thể tiểu ra máu.

Chẩn đoán và điều trị bệnh lao

Có 2 loại xét nghiệm để phát hiện tình trạng nhiễm trùng lao, gồm: Xét nghiệm lao qua máu, xét nghiệm lao qua da. Bác sĩ sẽ chỉ định loại xét nghiệm phù hợp với từng bệnh nhân. Một số yếu tố cần xem xét khi lựa chọn loại xét nghiệm gồm lý do xét nghiệm, tính sẵn có của xét nghiệm và chi phí. Không nhất thiết xét nghiệm lao qua da và xét nghiệm lao qua máu cùng 1 người.

Xét nghiệm lao qua máu

Có 2 loại xét nghiệm lao qua máu được Cục Quản Lý Thực Phẩm và Dược Phẩm Hoa Kỳ (FDA) phê duyệt và có sẵn ở Hoa Kỳ, đó là:

• QuantiFERON®-TB Gold Plus (QFT-Plus)
• T-SPOT®.TB test (T-Spot)

Nếu kết quả xét nghiệm lao qua máu dương tính, nghĩa là bạn đã mang mầm bệnh lao. Cần làm thêm các xét nghiệm bổ sung khác để xem bạn có bị nhiễm trùng lao tiềm ẩn hay bệnh lao hay không. Nếu kết quả âm tính, máu của bạn không phản ứng với xét nghiệm. Bạn có khả năng không bị nhiễm trùng lao.

Xét nghiệm lao qua da

Xét nghiệm lao qua da là phương pháp để xác định xem bạn có mầm bệnh lao hay không. Xét nghiệm được tiến hành khi nhân viên y tế tiêm một lượng nhỏ chất lỏng xét nghiệm được gọi là lao tố hay PPD vào vùng da dưới cánh tay. Kết quả xét nghiệm sẽ có trong vòng 2 đến 3 ngày. Người được xét nghiệm có thể bị sưng ở vị trí tiêm lao tố. Nhân viên y tế sẽ xem xét độ sưng và cho biết phản ứng của người được xét nghiệm là dương tính hay âm tính.

Bệnh lao được điều trị như thế nào? Lao có thể được điều trị bằng thuốc. Tuy nhiên, người bệnh cần dùng thuốc theo sự hướng dẫn của các bác sĩ. Người bệnh sẽ dùng nhiều loại thuốc điều trị lao khác nhau để tiêu diệt mầm bệnh lao. Dùng nhiều loại thuốc điều trị lao sẽ mang lại hiệu quả cao hơn trong việc tiêu diệt mầm bệnh lao và ngăn lao kháng thuốc.

Các loại thuốc phổ biến điều trị bệnh lao

• Isoniazid (INH)
• Rifampin (RIF)
• Ethambutol (EMB)
• Pyrazinamide (PZA)

Sau khi dùng thuốc vài tuần, người bệnh sẽ cảm thấy khỏe hơn và có thể không còn lây truyền bệnh cho người khác. Bác sĩ điều trị sẽ thông báo cho người bệnh khi nào có thể quay trở lại công việc, trường học hay tiếp xúc với những người khác.

Phải làm gì sau khi tiếp xúc với người mắc bệnh lao?

Lao là một bệnh truyền nhiễm có khả năng lây lan mạnh mẽ trong cộng đồng. Những người mắc bệnh lao có khả năng truyền nhiễm bệnh cho những người họ tiếp xúc mỗi ngày như người thân trong gia đình, đồng nghiệp. Nếu đã từng tiếp xúc với người mắc bệnh lao, nên sớm đến bệnh viện kiểm tra.